Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό ακούγοντας για την οδό Πατησίων; Για κάποιους, η Πατησίων συμβολίζει την αίγλη μιας παλιάς αστικής Αθήνας με έντονη πολιτιστική δραστηριότητα κι εμπορική ζωή. Για άλλους, είναι μια περιοχή του ευρύτερου κέντρου χωρίς κάτι ιδιαίτερο, άσχημη και ίσως επικίνδυνη. Αν και διαφορετικές μεταξύ τους, οι δύο αυτές απόψεις συνοψίζουν τα σύγχρονα διακυβεύματα της περιοχής, τη σχέση της δηλαδή με το παρελθόν αλλά και τη θέση της στο παρόν, μέσα στο αθηναϊκό περιβάλλον.
Στον παγκόσμιο διάλογο για την ταυτότητα των πόλεων, η ιστορία της Αθήνας είναι σίγουρα το πιο ισχυρό της πλεονέκτημα. Ομως το στοίχημα της δημιουργικής συνύπαρξης αυτής της ιδιαίτερης κληρονομιάς με τις σύγχρονες αστικές τάσεις και προκλήσεις είναι μεγάλο. Σίγουρα, το «τουριστικό» κομμάτι της πόλης που παρουσιάζει κι αναδεικνύει τα κομμάτια του παρελθόντος αρκεί για να ικανοποιήσει τουρίστες κι επισκέπτες των λίγων ημερών. Πόσο όμως ικανοποιημένοι είναι οι μόνιμοι κάτοικοι από την πόλη τους και πόσο λόγο έχουν στη διαμόρφωση της εικόνας της;
Είτε αποτελεί στερεότυπο είτε όχι, κυριαρχεί περισσότερο γύρω μας μια γκρίνια για την παρούσα κατάσταση παρά μια θετική αύρα ότι η Αθήνα μπορεί να γίνει μια βιώσιμη κι ευχάριστη πόλη. Ισως γιατί περισσότερο περιμένουμε μία μεγάλη χειρονομία που θα αλλάξει το τοπίο μονομιάς, παρά προσπαθούμε να το διαμορφώσουμε σιγά σιγά και με μικρές χειρονομίες.
Θέση του συγκεκριμένου άρθρου είναι ότι υπάρχει ήδη μια θελκτική εικόνα κι εμπειρία της Αθήνας που όμως δεν έχει ακόμα ευρέως παρατηρηθεί ή επαρκώς εκτιμηθεί. Σε αυτήν, λοιπόν, την προσπάθεια να γνωρίσουμε εκ νέου την πόλη μας, να την οικειοποιηθούμε, να αποκτήσουμε ευθύνη προς αυτήν και να τη συνδιαμορφώσουμε, ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος των καλλιτεχνικών, συμμετοχικών πρωτοβουλιών μικρής κλίμακας στον δημόσιο χώρο; Μπορεί να αλλάξει η πόλη μας αν αλλάξει ο τρόπος που τη βλέπουμε;
Η εικαστική πρωτοβουλία με τίτλο «Αστικές Λεπτομέρειες. Τρέχουσες σκέψεις επί της Πατησίων», που υποστηρίχθηκε από τον Οργανισμό Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ, πραγματοποιήθηκε από τις 27 Νοεμβρίου μέχρι τις 13 Δεκεμβρίου 2014 σε συνεργασία με την Ουρανία Μαυρίκη. Είχε στόχο να εξερευνήσει μέσα από εικαστικά έργα, δράσεις και ομιλίες τα παραπάνω ερωτήματα, έχοντας ως χώρο εφαρμογής την οδό Πατησίων (www. urbandetails. gr).
Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι πάνω στην οδό Πατησίων συμβολίζονται διακυβεύματα της σύγχρονης Αθήνας που δεν είναι άλλα από το κοινωνικό της περιβάλλον και τη σύνδεση μεταξύ παρελθόντος και σύγχρονων προκλήσεων. Αποτελεί επομένως πρόκληση να σκεφτούμε την εικόνα της Πατησίων μέσα στα επόμενα χρόνια που θα ενσωματώνει δημιουργικά όλα τα παραπάνω.
Το γεγονός επίσης ότι παρόλο που είναι ο μόνος δρόμος με αξονικότητα στον Παρθενώνα, εντούτοις απουσιάζει από τον σύγχρονο διάλογο για το μέλλον της πόλης, δείχνει μεν παράδοξο αλλά δεν είναι απαραίτητα κακό. Ισως, αντίθετα, λειτουργεί θετικά μιας και αφήνει χώρο για πειραματισμό και νέες αστικές προσεγγίσεις που θα ξεκινούν από την ανάγνωση και τη διαχείριση των ιδιαίτερων τοπικών, ιστορικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών της περιοχής.
Με βάση αυτούς τους άξονες, η συγκεκριμένη καλλιτεχνική πρωτοβουλία παρουσίασε φωτογραφικές εγκαταστάσεις που απεικονίζουν τον τρόπο που επεμβαίνουμε και διαχειριζόμαστε τον δημόσιο χώρο. Πραγματοποίησε περιπάτους και οργάνωσε σειρές συζητήσεων γύρω από το θέμα της διαμόρφωσης της πόλης μέσα από συμμετοχικές πρωτοβουλίες με προσκεκλημένους δημιουργούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ενεργοποίησε τον κλειστό χώρο ενός παλιού εστιατορίου σ’ ένα χώρο περιοδικής έκθεσης, καλλιέργησε μια αίσθηση ζωντάνιας και ενδιαφέροντος για την περιοχή, δημιούργησε μια προοπτική εναλλακτικής επανάχρησης άδειων χώρων και συσπείρωσε μια κοινότητα ανθρώπων με ενδιαφέρον για τη γειτονιά τους.
Η έκθεση δεν πρότεινε λύσεις, αντίθετα προέταξε έναν εναλλακτικό τρόπο ματιάς πάνω στον δρόμο, εξετάζοντας το πώς αποτυπώνονται στον δημόσιο χώρο τα πολιτιστικά μας χαρακτηριστικά. Παράλληλα, εξερεύνησε το πώς μπορούν η σύγχρονη τέχνη, η πόλη και οι άνθρωποι να συνδεθούν δημιουργικά μεταξύ τους με σκοπό την ατομική και συλλογική ευθύνη στην προσπάθεια διαμόρφωσης της πόλης. Ετσι, μιλώντας ακριβώς γι’ αυτά τα θέματα, έχτισε μια πλατφόρμα επικοινωνίας με τους επισκέπτες και καλλιέργησε εντέλει την προσδοκία να αποτελέσουν την αφετηρία για μία μελλοντική Πατησίων που θα αποδέχεται και θα αξιοποιεί δημιουργικά τα τοπικά της χαρακτηριστικά ώστε να παρουσιάζει μια ιδιαίτερη ταυτότητα και ξεχωριστή ατμόσφαιρα.
* Ο κ. Λουκάς Μπαρτατίλας δημιουργεί και επιμελείται εικαστικές πρωτοβουλίες σε χώρους. Ζει και εργάζεται στο Βερολίνο και την Αθήνα.