Ανάμεσα στα παλιά βιβλία που έχω κατά καιρούς αγοράσει υπάρχουν ορισμένα που φέρουν τα αρχικά του πρώτου ιδιοκτήτη τους, καθώς από περισσή αγάπη είχαν δοθεί για βιβλιοδεσία. Σε άλλα, έχω βρει επιστολές, αποδείξεις, σημειώματα και στα πιο πολλά, ιδιόχειρα γραμμένο το όνομα του κατόχου μαζί με ημερομηνία. Μία καλλιγραφημένη υπογραφή που με είχε εντυπωσιάσει ήταν σε ένα βιβλιαράκι του Ρακίνα, όπου με βιολετί μολύβι υπάρχει ακόμη το συμβόλαιο τιμής: «Stella Voglis, 1915».
Ορισμένοι έχουν πει –και όχι χωρίς βάση λογικής– ότι για να γνωρίσεις μια κοινωνία αρκεί να επισκεφθείς ένα σούπερ μάρκετ, ένα νεκροταφείο και ένα βιβλιοπωλείο. Θα μπορούσε κανείς να προσθέσει και ένα παλαιοπωλείο, καθώς η ζήτηση για αντίκες, μικρής ή μεγάλης αξίας, λέει πολλά όχι μόνο για όσους αγοράζουν αλλά και για όσους θα επιθυμούσαν να αγοράσουν, για όσους πωλούν και για όσους διακινούν. Είναι ένα σύστημα μετακύλισης.
Πρόσφατα, είδα και μία άλλη λειτουργία του παλαιοπωλείου. Μου συνέβη τρεις φορές. Μία φορά καθώς κατέβαινα με τα πόδια από το Σύνταγμα προς το Μοναστηράκι, έκοψα από την οδό Πετράκη για να βγω Μητροπόλεως. Η Πετράκη έχει ενδιαφέρουσα μείξη κτιρίων, wine bars και καταστήματα φωτιστικών. Ενώ βάδιζα βιαστικά, η άκρη του βλέμματός μου γαντζώθηκε από μία μορφή σε μία βιτρίνα και γυρνώντας χωρίς να σταματήσω είδα τη φωτισμένη βιτρίνα ενός μικρού παλαιοπωλείου. Είχε λογής λογής προσιτές μικροαντίκες, απομεινάρια από συλλογές, σαν να είχες αδειάσει τα συρτάρια μιας Αθηναίας του 1930 ή σαν να λοξοκοιτούσες μία παρέλαση πραγμάτων που κάποτε αγάπησαν όσοι είναι πλέον σε άλλο τόπο. Αυτή η γυναικεία μορφή στη βιτρίνα μου θύμισε τα παλιά καπελάδικα που υπήρχαν στην Αθήνα έως σχετικά πρόσφατα και με βιτρίνα ακόμη και επί της οδού Μητροπόλεως.
Μία άλλη φορά, βάδιζα στο τέρμα της οδού Μπουμπουλίνας προς την Αλεξάνδρας και στη γωνία μιας πολυκατοικίας, είδα ένα πιάτο με τον Οθωνα και την Αμαλία. Βρισκόταν ανάμεσα σε ένα παλιό ρολόι, μια λάμπα, σκόρπιες φωτογραφίες και πορσελάνες. Μου φάνηκε τόσο απρόσμενο το θέαμα αυτό σε μία γειτονιά κατοικιών και γραφείων που το κράτησα στον νου. Αλλά, η πιο θεατρική εμπειρία ήταν στου Ψυρρή, στο μεγάλο παλαιοπωλείο της οδού Αγίου Δημητρίου καθώς είχε πέσει το σκοτάδι, είχε ψιλόβροχο και είχε απόλυτη ερημιά. Κλειστό το κατάστημα, αλλά ένα φως έδινε σκιές στα αντικείμενα, τα μπρούντζινα αγάλματα και τις μορφές σε μπούστα ανάμεσα σε παλιά έπιπλα και ψηλά φωτιστικά. Δεν άκουσα μουσική, αλλά ήταν σαν κάποιος να είχε κουρδίσει ένα μουσικό κουτί.
Η Αθήνα, ίσως έχει λιγότερα παλαιοπωλεία από άλλες πρωτεύουσες, αλλά και οι ανοικτές αγορές της με χίλια δύο άχρηστα ανάμεσα σε μικρούς θησαυρούς είναι από μόνες τους μία παραζάλη αισθήσεων. Σκέφτομαι πότε να γεννήθηκε ιστορικά η ανάγκη για ένα παλαιοπωλείο, αν μία γενιά του 330 π.Χ. είχε συναίσθηση χάσματος (όπως περίπου το νοούμε σήμερα) με τη γενιά του 380 π.Χ. Κι αν στην αρχαία Ρώμη που έχουμε την πλησιέστερη εκδοχή της νεώτερης αστικής κοινωνίας, υπήρχε κίνηση στα πρώτα παλαιοπωλεία.
Στην Αθήνα σήμερα έχουν πληθύνει τα μικρά, προσιτά παλαιοπωλεία, τα μαγαζιά μεταχειρισμένων, και τα junk shops. Στην οδό Πετράκη είναι σαν εικονοστάσι, μισοφωτισμένη εκείνη η μορφή γυναίκας στη βιτρίνα.