Ο καθένας μπορεί να έχει τη δική του εκδοχή ηρωισμού, αλλά για μένα είναι αυτό που εκπροσωπεί ο Φρίντγιοφ Νάνσεν (1861 – 1930). Οταν πρωτοείδα, τυχαία, την προτομή του στην Αθήνα, δοκίμασα έκπληξη. Ηταν λίγο μετά την επιστροφή μου από ένα ταξίδι στο Οσλο, όπου είχα αγοράσει σε ένα μουσείο μία σύντομη βιογραφία αυτού του Νορβηγού ήρωα. Ηταν η επιτομή ενός ατρόμητου εξερευνητή κι ενός ιδεολόγου ανθρωπιστή.
Τον είδα στο παρκάκι της Βασιλέως Κωνσταντίνου, απέναντι από τη Ριζάρη. Ακουσα ότι είχε βανδαλιστεί καθώς είναι ορειχάλκινος, αλλά είναι εκεί, έργο της γλύπτριας Αννας Χριστοφορίδου (όπως διαβάζω στο www.athenssculptures.com των atenistas). Μου αρέσουν οι μορφές που αναφύονται μέσα στην πόλη, προτομές ή γλυπτά, εξώφυλλα περιοδικών, διαφημίσεις, πρόσωπα στον δρόμο. Μία πινακοθήκη ατελείωτων συνειρμών, που συνδέονται με το αναπάντεχο. Ετσι, η συνάντηση με τον Νάνσεν στο παρκάκι της Βασιλέως Κωνσταντίνου είχε όλο το τελετουργικό και τη μυσταγωγία μιας νοερής συνομιλίας, που αποκτούσε μια υπερρεαλιστική διάσταση, καθώς εκτυλισσόταν σε μία αθηναϊκή λεωφόρο.
Ο Νάνσεν, εκτός του ότι ήταν επιστήμων, εξερευνητής στον Βόρειο Πόλο και διπλωμάτης, συνδέθηκε με τις μεγάλες κρίσεις μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνέβαλε για να σωθούν εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι πολίτες που είχαν μετακινηθεί μετά το 1917 και, ανάμεσα σε πολλά άλλα, ήταν αποφασιστική η σύνδεσή του με την επίλυση του μεταναστευτικού στην Ελλάδα του 1922-23.
Γι’ αυτό στέκει εκεί, αυτή η νηφάλια μορφή στην αθηναϊκή γωνιά της, πάνω σε μαύρο γρανίτη, φυτεμένο σε γρασίδι, στη σκιά της λεύκας. Θροΐζουν τα φύλλα της και ραίνουν αυτόν τον Νορβηγό, που το 1922 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τη συμβολή του σε ανθρωπιστικές κρίσεις για όλη την περίοδο μετά το 1914 σε διάφορες χώρες. Εκεί χωράει και η Ελλάδα, για την οποία ο Νάνσεν εργάστηκε σκληρά. Σκέφτομαι από τι υλικά είναι φτιαγμένοι άνθρωποι σαν τον Νάνσεν, πόσα πράγματα πρόλαβαν να κάνουν στη ζωή τους, να ευεργετήσουν και να εμπνεύσουν, να γίνουν σύμβολα και εθνικοί ήρωες.
Στην Αθήνα μού φαίνεται αρχικά παράταιρη η μορφή του. Αλλά, όσο την περιεργάζομαι, αναλογίζομαι πόσο σπουδαίο είναι ότι στέκει εκεί σιωπηλός, ένας υπομνηματισμός ψυχικού μεγαλείου μέσα στην ασυναρτησία και την κακοφωνία της μεγάλης πόλης. Οσο τον βλέπω, όμως, έχω την αίσθηση ότι έχει επιβληθεί στο περιβάλλον του, το όμορφο παρκάκι προς τη Σπύρου Μερκούρη είναι γαλήνιο, γίνεται ένας τόπος περιπάτου και στοχασμού, μία αστική κόγχη και ένα ξέφωτο πνευματικής εκεχειρίας. Περισσότερο από απόδοση τιμής στη μνήμη του, αυτή η προτομή αποκτά αίφνης και μια δυσανάλογη σημασία, καθώς ρίχνει τη σκιά αυτής της άυλης κληρονομιάς που με τον χρόνο γίνεται υλικό για το προσωπικό μας πάνθεον. Αυτή η κίνηση του Κέντρου Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να στήσει την προτομή του Νάνσεν στην Αθήνα, σε συνεργασία με την πρεσβεία της Νορβηγίας, είναι από μόνη της ικανή να ξετυλίξει μια αφήγηση. Ο Αθηναίος Νάνσεν συγκαταλέγεται σε αυτήν τη μεγάλη πινακοθήκη της Αθήνας, που νοηματοδοτεί την πόλη, τη γεμίζει ιστορίες, στήνει παγίδες νου και δυναμιτίζει την οκνηρία του βλέμματος.
Ολοι οι συνειρμοί που γεννιούνται κάνουν, ακόμη κι έναν σύντομο περίπατο στην πόλη, μία ευκαιρία για διεύρυνση του νου.