Οσο περίεργο και αν ακούγεται, το Παναθηναϊκό Στάδιο υπήρξε το σύμβολο της Μοντέρνας Ελλάδας, ένα χρόνο πριν από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Σηματοδότησε τη θέληση αυτής της μικρής χώρας στην άκρη της Ευρώπης, να μπει στον χάρτη των προηγμένων εθνών. Η Ελλάδα της δεκαετίας του 1890 δεν ήταν φυσικά προηγμένη. Υπήρχε, όμως, χώρος γι’ αυτό που η Ελλάδα μπορούσε να έχει ως αστική τάξη.
Το Καλλιμάρμαρο, που αναμαρμαρώθηκε βαθμίδα προς βαθμίδα με σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά, ήταν ένα τεχνικό επίτευγμα που έδωσε θέσεις εργασίας και προχώρησε την τεχνογνωσία στα μεγάλα έργα αυτού του διαμετρήματος. Για το μέγεθος και τις δυνάμεις της μικρής Ελλάδας της δεκαετίας του 1890, η ανοικοδόμηση του Σταδίου ήταν ένα εντυπωσιακό έργο διεθνών διαστάσεων.
Καθώς το Καλλιμάρμαρο, σταδιακά, κυρίως μετά την κάλυψη του Ιλισού, αγκαλιαζόταν από την πόλη και από μακρινό σημείο και σύνορο γινόταν κομμάτι του αθηναϊκού κέντρου, άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο πυκνά θέατρο εκδηλώσεων μεγάλου συμβολισμού. Από τον Μεσοπόλεμο ήδη, η ιδέα των Δελφικών Εορτών περνούσε και μέσα από αναπαραστάσεις και τελετές και λίγο μετά, το καθεστώς του Μεταξά χρησιμοποίησε το Στάδιο για να περάσει το μήνυμα της νέας αρετής. Μετά τον πόλεμο, το Στάδιο έγινε κομμάτι της τουριστικής Αθήνας, είδε μεγάλους αθλητικούς αγώνες, τον θρίαμβο της ομάδας μπάσκετ της ΑΕΚ επί της Σλάβια Πράγας το 1968, τις εορτές των Ελλήνων που διοργάνωνε η χούντα με άρματα και εκδοχές εθνολαϊκισμού, εκείνης της εποχής. Το 1997 φιλοξένησε την τελετή έναρξης του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Στίβου και ήταν τότε που απέκτησε την εφήμερη ψευδοαψίδα εισόδου.
Πριν από λίγες μέρες, βρέθηκα και πάλι εκεί. Οχι μέσα στο Στάδιο, στις κερκίδες, αλλά στον μπροστινό χώρο προς την Ηρώδου Αττικού. Στη συγκέντρωση του φιλοευρωπαϊκού «Ναι», το Στάδιο είχε για μία ακόμη φορά προσφέρει το εκτόπισμά του για να συνδεθεί με την ιστορία της πόλης. Σπανίως το Καλλιμάρμαρο πρωταγωνιστεί στην πολιτική ιστορία, αλλά η συγκέντρωση του «Ναι» (καθώς το Σύνταγμα ήταν «πιασμένο» από τους οπαδούς του «Οχι») το εκτόξευσε σε ένα προσκήνιο με ένα τρόπο άμεσο και καθολικό. Οι χιλιάδες φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στον ευρύτερο χώρο του Σταδίου, έρχονται και αυτές να προστεθούν σε μια μακρά παρακαταθήκη κοινωνικής ιστορίας και αστικού συμβολισμού.
Κατά τον ίδιο τρόπο, οι φωτογραφίες με φόντο την «πολυκατοικία του Καραμανλή» ή τη λεωφόρο Βασιλέως Κωνσταντίνου μπαίνουν και αυτές σε ένα νέο κάδρο πολιτικής ανάγνωσης της πόλης.
Πέρα από τη στατική προσέγγιση και τον συμβολισμό, οι εμπειρίες που μετατρέπονται ταυτόχρονα σε κοινό, πλέον, βίωμα από χιλιάδες πολίτες διαποτίζουν από τη μία τον χώρο και το περιβάλλον και διασυνδέουν από την άλλη αυτούς τους πολίτες με τον συγκεκριμένο αστικό χώρο μέσω της εμπειρίας τους. Γίνεται μία διάδραση που συντελείται και ολοκληρώνεται μέσα από τον κοινό δίαυλο πόλης και πολίτη.
Το Καλλιμάρμαρο, ως πέταλο στην αγκαλιά της πόλης, δίπλα στον λόφο του Αρδηττού, κοντά στο Ζάππειο, τον Δισκοβόλο, τον Ξυλοθραύστη και τον Εθνικό Κήπο, μπορεί να διαβαστεί και ως ένας αισθητήρας. Ετσι τον ένιωσα, τις προάλλες, στη μεγάλη, φιλοευρωπαϊκή συγκέντρωση. Σαν ένα πομπό. Ετσι τον κατέγραψα στην ιστορία της πόλης.