Θα έρθει η εποχή που ολόκληρη η αρχιτεκτονική παρακαταθήκη της Αθήνας θα εκτιμηθεί και αξιολογηθεί εκ νέου. Δύο περιοχές του 20ού αιώνα θα έρθουν στο προσκήνιο και θα αγαπηθούν: η δεκαετία του 1920, που τη σκιάζει στις μέρες μας ο δυναμικός μοντερνισμός του ’30, και η δεκαετία του 1960, που τη βαραίνει ακόμη το στίγμα της αντιπαροχής.
Εως ότου έρθει αυτή η εποχή, πολλά μπορούν να διασωθούν στις «θυρίδες» της πόλης, περιμένοντας ευνοϊκότερη συγκυρία, και έως τότε μπορούν να προκαλούν σκέψεις και νέες ιεραρχήσεις. Καθώς έχω ιδιαίτερη αδυναμία στην αρχιτεκτονική παραγωγή της περιόδου 1915-1930, αναζητώ τα ίχνη της. Πολλά κτίρια σπουδαία εκείνης της εποχής, σχεδιασμένα από ονομαστούς στυλίστες, όπως π.χ. ο Κώστας Κιτσίκης, είχαν αρχίσει να κατεδαφίζονται ακόμη και πριν από το 1970. Μία αρ νουβό πολυκατοικία του Κιτσίκη στην Πατησίων απέναντι από τον ΟΤΕ είχε γκρεμιστεί γύρω στο 1978.
Σήμερα, πολλά κτίρια της δεκαετίας του 1920 επιζούν σκόρπια σε παλιές αστικές συνοικίες, τα περισσότερα σε κακή κατάσταση συντήρησης. Πολλά είναι ερειπωμένα, παρότι είχαν χτιστεί, τα περισσότερα, με σκελετό από σκυρόδεμα, και είχαν νεωτερική τεχνολογία. Τα μεγαλύτερα, οι πρώιμες πολυκατοικίες, είχαν και καλοριφέρ, θερμοσίφωνο και ανελκυστήρα. Αλλά τα περισσότερα από τα δίπατα σπίτια ή οι τριπλοκατοικίες παρέμεναν αγνές ως προς την καινοτομία.
Ωστόσο, αναδύουν σήμερα ένα κλίμα εποχής που δεν έχει εκτιμηθεί όσο του αξίζει. Τα περισσότερα από αυτά τα κτίρια τα βρίσκει κανείς στις συνοικίες που γέμιζαν αστούς τον Μεσοπόλεμο, όπως το Παγκράτι ή η Κυψέλη. Μία άλλη περιοχή, γεμάτη από αυτά τα πανέμορφα κτίρια, είναι, φυσικά, η περιοχή του Μουσείου, του ΟΤΕ, η πλατεία Βικτωρίας, η 3η Σεπτεμβρίου, η Αριστοτέλους, η Αχαρνών και οι πάροδοι. Ηταν, πριν από 85-90 χρόνια, νέες περιοχές, περιζήτητες για κατοίκηση με νέα κομφόρ.
Περπατώντας πριν από λίγες ημέρες στην Αχαρνών, αναζητώντας τη γωνία με τη Χέυδεν για να δω πώς προχωράει από τον Δήμο η ανακατασκευή στο ιστορικό Β΄ Γυμνάσιο, αναζήτησα σκοπίμως αυτά τα κτίρια. Είναι πάμπολλα, τα περισσότερα κλειστά, αλλά ορισμένα είναι σε χρήση. Αν υπάρχει κάτι που πρωτίστως με εντυπωσιάζει είναι η στυλιστική ελευθερία τους, η εισχώρησή τους στον διεθνή διάλογο για το τι είναι «μοντέρνο», αν και η Αθήνα, για πολλούς λόγους, άργησε να ακολουθήσει τα ρεύματα που άλλαζαν την Ευρώπη μετά το 1890.
Αλλά, σήμερα, υπάρχει μία ποικιλία κτιρίων του 1920 που δίνουν στην Αθήνα μια σχεδόν συγκινητική, πρωτοτυπία. Ακροβατούν αυτά τα κτίρια ανάμεσα σε δύο εποχές, συχνά με δισταγμό ή αμηχανία, ακόμη πιο συχνά με τόλμη, που ενίοτε οδηγεί ακόμη και σε μορφολογικές αδεξιότητες. Αλλά αυτό που μένει γοητεύει καθώς συμπυκνώνει αυτή την ορμή, μέσα από σπαράγματα αντιγραφών της αρ νουβό και μέσα από τον ανακυκλωμένο εκλεκτικισμό των αρχών του 1900. Αυτές οι αθηναϊκές απόπειρες προς το πρώιμο «μοντέρνο» είναι σήμερα ευτελισμένες και συχνά παρεξηγημένες, ίσως γιατί δεν είναι ευανάγνωστες όπως οι δυναμικές γραμμές ενός μοντέρνου σπιτιού του 1935 ούτε τόσο εύληπτες όπως η αρμονική οργάνωση ενός νεοκλασικού σπιτιού του 1900.
Τα σπίτια του 1920 στην Αθήνα είναι σαν την τζαζ και τον βωβό κινηματογράφο. Είναι η νεότητα όσων είχαν αρχίσει να σκέφτονται την Αθήνα αλλιώς.