«Είμαι πολύ θυμωμένος εδώ και τρία χρόνια. Ελπίζω να θυμώσετε και εσείς με αυτά που θα δείτε» μου είπε ο Νίκος Τσούχλος με τη γνωστή ήρεμη φωνή του όταν με υποδέχθηκε στο γραφείο του στο Ωδείο Αθηνών στη συμβολή Ρηγίλλης και Βασιλέως Κωνσταντίνου, πρόεδρος του θεσμού από το 2013, λίγο προτού με ξεναγήσει στους άγνωστους χώρους του κτιρίου που παραμένουν ημιτελείς και ως εκ τούτου αναξιοποίητοι από το 1976. Ενα καλά κρυμμένο αστικό μυστικό, σ’ ένα από τα ακριβότερα οικόπεδα των Βαλκανίων: Πάνω από 6.000 τ.μ. στα υπόγεια του οικοδομήματος είναι όπως τα άφησαν τα οικοδομικά συνεργεία πριν από 40 χρόνια όταν τελείωσαν τα χρήματα για την αποπεράτωση. Το 1980 το ελληνικό Δημόσιο ανέλαβε την υποχρέωση να ολοκληρώσει τις εργασίες με αντάλλαγμα να δωρίσει το Ωδείον στην πολιτεία την παλαιά του έδρα.
Και σήμερα ύστερα από τόσες δεκαετίες κατά τις οποίες η Ελλάδα ανέβηκε πολλές θέσεις στο βιοτικό επίπεδο, ένα αμφιθέατρο 700 θέσεων, φουαγιέ μεγάλης χωρητικότητας, αίθουσες διδασκαλίας και πολλαπλών χρήσεων καθώς και χώροι εστίασης περιμένουν να βγουν από τη λήθη. Οχι μόνον γιατί είναι τρελό να τα έχουμε εγκαταλείψει αλλά και διότι η εκμετάλλευσή τους θα μπορούσε να βγάλει το Ιδρυμα από τη δύσκολη οικονομική θέση στην οποία βρίσκεται.
Το σκοτάδι είναι πηκτό: «Προσέξτε μην πέσετε» μου επισημαίνει ο πρόεδρος του Ωδείου, καθώς περπατάμε μέσα στα καταπληκτικά υπόγεια χωρίς ηλεκτρικό. Μπαίνει λιγοστό φως του ήλιου από τα αίθρια. Μας κοιτάζουν απορημένα περιστέρια που τρυπώνουν μέσα από τα ανοίγματα. Με τους φακούς από τα κινητά μας τηλέφωνα κάνουμε διστακτικά βήματα, καθώς υπάρχουν, μπάζα, σκουπίδια και πεταμένα αντικείμενα.
Η πρώτη εντύπωση δεν είναι θυμός αλλά ξάφνιασμα: πώς είναι δυνατόν να υπάρχει αυτή η μαγική περίκλειστη έκταση στην καρδιά της Αθήνας και να μην το ξέρει κανείς; Ακόμα και στο ημίφως αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Δεσποτόπουλος ήταν ένας χαρισματικός αρχιτέκτων που θέλησε με το οικοδόμημα αυτό να κάνει ένα τολμηρό αφήγημα. «Για να το αντιληφθείτε εν συνόλω πρέπει να πάμε και στην ταράτσα». Εκεί μας περίμενε η δεύτερη έκπληξη. Πρόκειται για έναν από τους ωραιότερους εξώστες της πρωτεύουσας μήκους 160 μέτρων που προσφέρει ιδανική θέα στο Λύκειο του Αριστοτέλους, τον Λυκαβηττό, το Χίλτον και τον Υμηττό. Η μισάωρη βόλτα στα έγκατα και την ταράτσα είναι μικρή αποκάλυψη για την απαξίωση ολόκληρων «φιλέτων» στην ελληνική επικράτεια. Το Ωδείον είναι ένα από αυτά.
«Ας συνοψίσουμε» λέει, μόλις κατεβαίνουμε ξανά στο γραφείο του: «Μιλάμε για ένα φιλόδοξο οικοδόμημα 13.500 τ.μ. που σχεδιάστηκε το 1950 ως μέρος του σχεδίου του Καραμανλή, ο οποίος ήθελε να φτιάξει μια ολόκληρη πολιτιστική υποδομή στο κέντρο της πόλης. Το σχέδιο έμεινε στα χαρτιά εκτός από το Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών και το Ωδείο που άρχισε όμως να κτίζεται το 1969 και είχε τη ρετσινιά του χουντικού κτιρίου.
Ο σκοπός του ήταν να χωριστεί σε τρία κάθετα τμήματα για τη μουσική, τον χορό και το θέατρο αντίστοιχα. Οταν παρεδόθη ημιτελές το 1976 ήταν έτοιμος μόνο ο πρώτος όροφος, οπότε επικράτησε εξ ανάγκης η οριζόντια και όχι η κάθετη χρήση.
»Τι φταίει και δεν αποπερατώθηκε; Είναι μια καλή ερώτηση αν σκεφτεί κανείς ό,τι ζήσαμε στην εποχή της αστακομακαρονάδας: έχουμε πλέον Μέγαρο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, κάναμε Ολυμπιακούς Αγώνες.
Δεν θα εξαιρέσω από τις ευθύνες και εμάς τους μουσικούς ή την ηγεσία του Ωδείου, δηλαδή τον εαυτό μου αν και δεν έχω πολύ χρόνο εδώ, που δεν πίεσε την πολιτεία προς αυτήν την κατεύθυνση. Ομως ξέρετε κάτι;
Η σοβαρότερη ασθένεια από την οποίαν πάσχει η ελληνική πολιτεία είναι ο σχεδιασμός. Τι έχουμε ήδη στα χέρια μας, τι θα χρειαστούμε τα επόμενα χρόνια, πώς θα οργανώσουμε τις ανάγκες μας αλλά και αυτά που θεωρούμε απαραίτητα να γίνουν», λέει ο Νίκος Τσούχλος που διαδέχθηκε στην ηγεσία του Ωδείου τον Αρη Γαρουφαλλή μετά τον αιφνίδιο θάνατο του τελευταίου. Εκτοτε, χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τα οξύτατα οικονομικά θέματα των απλήρωτων εργαζομένων, κάτι που τώρα διευθετείται σταδιακά. Σήμερα το νερό έχει μπει στ’ αυλάκι και όλα είναι ομαλότερα αλλά καθόλου εύκολα για τους δεκάδες καθηγητές και τους 730 μαθητές όλων των ηλικιών.
Τα όρια και ο σχεδιασμός
Ακούγεται αντιφατικό για τον μακροβιότερο τέως καλλιτεχνικό διευθυντή του Μεγάρου να μιλάει για έλλειψη σχεδιασμού, ενώ ήταν σαφές ότι η ελληνική πολιτεία προτιμούσε να παραδώσει τα ηνία της κλασικής μουσικής στον μακαρίτη παθιασμένο λάτρη της, τον Χρήστο Λαμπράκη, παρά να κρατήσει την πρωτοβουλία και την ευθύνη. Τολμώ να ρωτήσω τον ευγενή αρχιμουσικό για το θέμα αυτό. Η απάντησή του ήταν σαφής. Πιστεύει ότι θα ήταν πολύ καλύτερα αν το κράτος δεν είχε δεχθεί να γίνει το δεύτερο υπόγειο δίπλα στο αρχικό κτίριο του Μεγάρου, το πολυδάπανο εγχείρημα των δεκάδων χιλιάδων τετραγωνικών, το οποίο οδήγησε στο σημερινό οικονομικό αδιέξοδο. «Με το υπόγειο αυτό χάθηκαν το μέτρο και ο έλεγχος. Αν το Μέγαρο είχε παραμείνει στην πρώτη του φάση θα ήταν ευκολότερα βιώσιμο, διαχειρίσιμο και θα έπαιζε καλύτερα τον κρίσιμο εθνικό του ρόλο».
Συνεχίζει: «Σήμερα η Αθήνα διαθέτει δύο χώρους για όπερα. Ο ένας είναι ο προαναφερθείς και είναι υπόγειος. Ο δεύτερος τώρα ολοκληρώνεται στο Δέλτα Φαλήρου και θα είναι ένα στοίχημα για τον αξιολογότατο και μαχητή Μύρωνα Μιχαηλίδη να το εντάξει στο σύνηθες δρομολόγιο των Αθηναίων μιας και είναι μακριά από το κέντρο». Κατά τη γνώμη του Νίκου Τσούχλου, όπως η πολιτεία θα έπρεπε να είχε βάλει όρια στον Χρήστο Λαμπράκη για την επέκταση, «έτσι θα έπρεπε να είχε αναρωτηθεί για το εάν χρειαζόμασταν να φτιάξουμε νέα Λυρική στον Ιππόδρομο έστω και αν το κόστος αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου ένας τόσο γενναιόδωρος δωρητής. Φοβάμαι ότι η μεγαλύτερη πρόκληση σήμερα στην περίοδο της κρίσης είναι να εκμεταλλευτούμε σωστά τις υποδομές μας έτσι ώστε να εξοικονομήσουμε και διαθέσουμε πόρους προς άλλες κατευθύνσεις» υπογραμμίζει στην «Κ».
Τα καλά νέα
Ο ίδιος, πάντως, δεν το έχει βάλει κάτω. Μέσα στα τρία χρόνια της ηγεσίας του στο Ωδείο εξασφάλισε μια μελέτη για την αξιοποίηση όλου του κτιρίου του Ωδείου που χρηματοδοτήθηκε από ιδιωτικούς πόρους και εκπονήθηκε από το γραφείο Παπαγιάννη.
«Μπορώ να σας ανακοινώσω ορισμένα καλά νέα» μας λέει:«Το 1/3 του μη αποπερατωθέντος κτιρίου έχει ενταχθεί σε κοινοτικό πρόγραμμα του ΠΕΠ Αττικής και αν όλα πάνε καλά στο τέλος της άνοιξης θα μπουν συνεργεία για να τελειώσουν το αμφιθέατρο, ένα φουαγιέ, χώρους στούντιο και μουσικής τεχνολογίας. Μέσα σε 12 μήνες θα είναι έτοιμα». Υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι χώροι όπως είπαμε που παραμένουν σε άθλια κατάσταση. «Ενα μέρος τους θα φιλοξενήσει σε λίγο καιρό έκθεση του ΝΕΟΝ μιας και ο οργανισμός δέχθηκε να προχωρήσει σε καθαρισμό και αδειοδότηση για 1.500 τ.μ. στο υπόγειο. Αν προχωρήσουμε, τότε το φθινόπωρο θα είναι επισκέψιμα για τους σκοπούς της έκθεσης αυτής. Αργότερα στον ίδιο χώρο μπορεί να έρθει και η Ντοκουμέντα της Αθήνας…».
Να μπουν οι skaters μέσα…
«Πολλοί γονείς με ρωτούν γιατί να ωθήσουν το παιδί τους να μελετήσει σήμερα την κλασική μουσική, στην εποχή της οικονομικής κρίσης. Η απάντησή μου είναι για να μπορέσει να αναπτύξει μεγαλύτερες αντοχές στις δυσκολίες της ζωής και να σπάσει τη “μελαγχολία της οθόνης”, τη μοναξιά του Facebook που ταλαιπωρεί τους εφήβους στις ημέρες μας. Μυούμενο στην κλασική μουσική, θα αναπτύξει την αυτοπειθαρχία, την επικοινωνία με τους άλλους σε πραγματικό τόπο και χρόνο (τι είναι η μουσική; μια κοινή ανάσα ανάμεσα στα μέλη μιας ορχήστρας), θα μάθει να ακούει όχι μόνο νότες αλλά και λόγια. Και αν μέσα από αυτήν τη διαδρομή ανακαλύψει και τον Μπετόβεν έχει καλώς. Αλλά δεν είναι αυτός ο αρχικός στόχος. Βλέπω τα παιδιά που κάνουν skate και Break Dancing στα μάρμαρα του Ωδείου. Ζηλεύω τη μανία τους, την προσήλωσή τους να μάθουν κάτι, ακόμα και αν σπάσουν τα γόνατά τους. Νομίζετε ότι κάποιος που μελετά πιάνο ή βιολί έχει λιγότερο πάθος και αυτοπειθαρχία; Το ίδιο είναι. Στόχος μου είναι στο μέλλον να έχουμε τέτοιες υποδομές που να μπουν οι skaters και οι break dancers μέσα στο ωδείο για να μάθουν μουσική ή χορό…».
Αρχείο με μικρούς θησαυρούς
Στα υπόγεια του Ωδείου εντοπίστηκαν παραπεταμένα πολλά έγγραφα, που τώρα συγκροτούν το αρχείο. Αυτήν την περίοδο καταλογογραφούνται με τη βοήθεια του Ιονίου Πανεπιστημίου και κάποια εξ αυτών που είναι σε πιο ευαίσθητη κατάσταση, ψηφιοποιούνται. Ανάμεσά τους είναι και πολλοί μικροί θησαυροί όπως οι ασκήσεις αρμονίας της Μαρίας Κάλλας, οι σπουδαστικές ασκήσεις του Μίκη Θεοδωράκη, παρτιτούρες του Μανώλη Καλομοίρη, ένα παραγνωρισμένο μονόπρακτο του Γρηγορίου Ξενόπουλου, το οποίο είχε υποβάλει σε αβερώφειους διαγωνισμούς.