Η ολοκλήρωση του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος αποτελεί κομβικό γεγονός για την αναπτυξιακή προοπτική της Νότιας Αθήνας, η οποία καθίσταται έδρα υψηλού επιπέδου πολιτιστικών και μορφωτικών θεσμών της χώρας. Ειδικότερα για την Καλλιθέα, αυτό συνιστά μια σχεδόν συγκινητική δικαίωση των επίπονων και μακρόχρονων προσπαθειών τις οποίες είχαν καταβάλει ο δήμος και οι κάτοικοι, ιδίως της προσφυγικής συνοικίας των Τζιτζιφιών, προκειμένου να απαλλαγούν από την κοινωνική και περιβαλλοντική αθλιότητα του παλιού Ιπποδρόμου. Αρχίζει μια νέα εποχή, αν και τα χαρακτηριστικά της βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Βεβαίως, ακόμη και τώρα, διατυπώνονται διαφορετικές προσεγγίσεις. Υπάρχουν ορισμένοι που εξακολουθούν να θεωρούν ότι η εμβληματική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος προς το Δημόσιο «είναι αναπόσπαστο μέρος της κερδοσκοπίας του εφοπλιστικού κεφαλαίου» ή πως «η όπερα προορίζεται για την τέρψη των πλουσίων και των αστών». Οπως υπάρχουν και εκείνοι οι οποίοι μπορούν μόνο να θαυμάζουν τους πολύ πλούσιους ανθρώπους, πεπεισμένοι ίσως ότι όλη η ζωή είναι η ισχύς που απορρέει από το επιχειρηματικό δαιμόνιο, όπως αυτό του Σταύρου Νιάρχου.
Αμφότεροι αποσιωπούν ότι επί μακρόν στοιχημάτιζαν στον δικό τους Ιππόδρομο, αυτόν της εξουσίας, ταυτίζοντας τον δημόσιο χαρακτήρα των κρατικών θεσμών με τη δημοσιοϋπαλληλική τους οργάνωση. Ησαν βέβαιοι ότι μια σοβαρή παραγωγή της «Τόσκα» και μια σύγχρονη Βιβλιοθήκη δεν θα αποτελούσαν ποτέ προτεραιότητα και κυρίως δεν θα γίνονταν πράξη, αφού δεν θα ταίριαζαν ούτε με τη συνδικαλιστική κυριαρχία επί της κρατικής ακινησίας ούτε με τη λατρεία του επιχειρηματικού δαιμονίου.
Σε μεγάλο βαθμό αυτό το σπουδαίο έργο στον παλιό Ιππόδρομο εκτελέστηκε σε πείσμα του αδρανούς πολιτικού συστήματος της χώρας. Μπορεί να συμβολίσει και μια νίκη των δυνάμεων του προοδευτικού εκσυγχρονισμού της, λειτουργώντας με γνώμονα το δικαίωμα της κοινωνίας στην τέχνη και την παιδεία.
Το ίδρυμα εξεπλήρωσε την υπόσχεσή του. Ωστόσο, το έργο δεν έχει τελειώσει. Η συνολική ανάπλαση του παραλιακού μετώπου, σχεδιασμένη επίσης από τον Ρέντσο Πιάνο, αποτελεί ουσιώδη εκκρεμότητα, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία και την κοινωνική σημασία του Κέντρου Πολιτισμού.
Η εκτέλεση αυτών των έργων, τα οποία αποσκοπούν στην επανασύνδεση των Δήμων Καλλιθέας και Μοσχάτου – Ταύρου και δι’ αυτών ολόκληρης της Αθήνας με τη θάλασσα, βρίσκεται σήμερα στην αρμοδιότητα της Περιφέρειας Αττικής. Η ίδια ορθώς εκφράζει τη βούληση να εκτελέσει πρωτίστως τα έργα της αντιπλημμυρικής προστασίας των Τζιτζιφιών, περίπλοκη ίσως τεχνική προϋπόθεση για τα οποία είναι η μετατόπιση τμήματος της λεωφόρου Ποσειδώνος. Οι μελέτες υπάρχουν και πόροι της Περιφέρειας Αττικής δύνανται να διατεθούν. Αλλά, η αξιολόγηση των σχεδίων και οι οριστικές αποφάσεις καθυστερούν, δημιουργώντας την αίσθηση αβεβαιότητας.
Σε συνέχεια της ατυχούς, το 2014, κυβερνητικής προσπάθειας να εξασφαλιστούν ευρωπαϊκοί πόροι για την ανάπλαση του παραλιακού μετώπου, η καθυστέρηση και η αβεβαιότητα έχουν αδρανοποιήσει τους δύο δήμους, κυρίως όμως επιτρέπουν να εμφιλοχωρούν διάφορες κατά καιρούς πρωτοβουλίες για την τύχη της περιοχής. Η σημερινή κυβέρνηση βρέθηκε υπό μοιραία πίεση προκειμένου να ανακαλέσει την παραχώρηση ολυμπιακών εγκαταστάσεων της παραλίας στο υπουργείο Δικαιοσύνης, την οποία κάποιοι είχαν προχείρως σκεφθεί για την αντιμετώπιση κτιριακών αναγκών των δικαστηρίων. Αυτή η εξέλιξη απετράπη. Αλλά, κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος και ήσυχος ότι από το παραλιακό μέτωπο έχει απομακρυνθεί η μοίρα της σημερινής του εγκατάλειψης και πως δεν το εποφθαλμιούν κερδοσκοπικά συμφέροντα μικρής ή μεγάλης κλίμακας, όσο το κρίσιμο έργο της ανάπλασής του παραμένει στο περιθώριο της ασάφειας. Από κανέναν, εξάλλου, δεν διαφεύγει ότι οι αποφάσεις για την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας λαμβάνονται κατ’ ανάγκην υπό το βάρος των αλλεπάλληλων δανειακών συμβάσεων της χώρας.
Η ολοκλήρωση των έργων του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος φέρνει στην επικαιρότητα και την ανάπλαση του παραλιακού μετώπου. Είναι η ώρα της Πολιτείας. Είναι η ώρα των δικών της έργων.
*Ο κ. Θοδωρής Ψαλιδόπουλος είναι πρόεδρος του Ελληνορωσικού Συνδέσμου.