Ο συγγραφέας στην καρδιά του Βερολίνου

Ο συγγραφέας στην καρδιά του Βερολίνου

3' 54" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τα κείμενα του Ροτ για το Βερολίνο («Βερολινέζικα χρονικά», εκδ. Αγρα) αποτελούν ένα σημαντικό μέρος ενός «παζλ» που διαμορφώνεται από έργα κλασικών και σύγχρονων συγγραφέων σχετικά με τη γερμανική πρωτεύουσα, καθώς περιπλανώνται στα βουλεβάρτα και τα «καφέ», κυρίως όμως στα άδυτα μιας μητρόπολης που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τη λάμψη του Παρισιού.

Κατά μία έννοια, όλοι αυτοί οι λογοτέχνες και συγγραφείς (Α. Νταίμπλιν, Εριχ Καίστνερ, Γιόζεφ Ροτ, Βλαντιμίρ Ναμπόκοβ, Φραντς Εσσελ, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Ζήγκφρηντ Κράκαουερ, κ.ά.) «ξεπήδησαν» από ένα κείμενο και από έναν κοινωνιολόγο: από το δοκίμιο του Γκέοργκ Ζίμμελ, «Πόλη και ψυχή» (Die Großstädte und das Geistesleben, 1903), ο οποίος χαρτογραφεί σε ανύποπτο χρόνο τις επιδράσεις της μεγαλούπολης όπως εξελίσσεται με τον καταιγιστικό της ρυθμό σε μητρόπολη, στον σύγχρονο άνθρωπο, καθώς διαμορφώνονται ανακλαστικά νέοι τύποι αστών, ο δανδής, ο μπλαζέ και ο πλάνητας: η γερμανική κοινωνιολογοτεχνική εκδοχή στα ίχνη του Μπωντλαίρ, του Φλωμπέρ και του Μπαλζάκ. Από εκεί και πέρα, η λογοτεχνία, αλλά και η ποίηση, παίρνει τη σκυτάλη και αποτυπώνει τα ίχνη της περιπλάνησης των λογοτεχνικών ηρώων, τη συγγραφική ματιά, αλλά και το βίωμα και την εμπειρία της αίσθησης –κυρίως, τα μυστικά της τέχνης– «να χάνεσαι στο δάσος της πόλης» (Μπένγιαμιν), αποκαλύπτοντας εν τέλει πως «Ο,τι έμοιαζε με εκκλησία ήταν σιδηροδρομικός σταθμός» (Ροτ).

Πρόταση-κλειδί

Υπάρχει μια πρόταση-κλειδί για το Βερολίνο, διά χειρός Μπένγιαμιν, που διατηρεί όχι μόνο την επικαιρότητά της ως προς τη φυσιογνωμία της πόλης, αλλά και τη διαχρονικότητά της από την εποχή του Βερολίνου, αρχές του 20ού αιώνα, μέχρι την πτώση του Τείχους: «Τι είναι για το Βερολίνο η Αλεξάντερπλατς; Είναι το μέρος που εδώ και χρόνια συμβαίνουν οι πιο βίαιες αλλαγές (…), που τρέμουν πιο βαθιά από οπουδήποτε αλλού τα σωθικά της πόλης» («Η κρίση του μυθιστορήματος», 1930, εκτενές σχόλιο για το «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς»), και όποιος έχει επισκεφθεί πρόσφατα το Βερολίνο θα το διαπίστωσε ακόμη μία φορά στο «εργοτάξιο της Αλεξ». Ισως σε καμία άλλη ευρωπαϊκή μητρόπολη –πλην του Παρισιού και, ενδεχομένως, της Βιέννης– δεν εμφιλοχωρεί η ακόρεστη «πείνα του πεπρωμένου» (Νταίμπλιν) και η διαρκής αναζήτηση της μοίρας του λογοτεχνικού ήρωα, ταυτιζόμενου με την μητρόπολη. Ομως, ανάμεσα στους καταξιωμένους Βερολινέζους συγγραφείς, αν κάποιος ξεχωρίζει ιδιαίτερα είναι ο Εριχ Καίστνερ (γεννημένος στη Δρέσδη), ο πρώτος και μόνος ίσως που «αποδίδει» την πόλη στην παιδική περιπλάνηση («Ο Αιμίλιος και οι ντέτεκτιβ», «Pünktchen und Anton» κ.ά.) και συνεχίζει να βλέπει τη γερμανική πρωτεύουσα με τα μάτια ενός (μεγάλου) παιδιού («Sonderbares vom Kurfürstendamm»).

Από την άλλη, ο πλάνητας (flâneur) διεκδικείται ταυτόχρονα από τέσσερις «σωματοφύλακες»: Φραντς Εσσελ, Ζήγκφρηντ Κράκαουερ, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Γιόζεφ Ροτ, με τους τρεις πρώτους να βρίσκονται σ’ έναν αγώνα δρόμου για την πρωτοκαθεδρία του ανθρωπολογικού εκείνου τύπου που «βοτανολογεί την άσφαλτο» (Μπένγιαμιν), ενώ ο Ροτ, στην πληθώρα του δημοσιογραφικού-επιφυλλιδογραφικού του έργου, θα δώσει ακόμη πιο εξαιρετικά ατμοσφαιρικά δείγματα της αστικής περιπλάνησης κυρίως στα κείμενά του για την Πράγα, την πόλη του Κάφκα και του «Γκόλεμ», («Heimweh nach Prag»). Παράλληλα, ο Μπένγιαμιν μόνο στο Παρίσι, υπό συνθήκες ένδειας και διαρκούς ανασφάλειας, θα μπορέσει να συντάξει τη «Βίβλο του πλάνητα» μέσα από το ογκώδες και θεμελιώδες «Passagen-Werk», με τη φαντασμαγορία των στοών της γαλλικής μητρόπολης στο επίκεντρο ως σύγχρονων κιβωτών της εμπορευματικής κοινωνίας, όταν για τη γενέτειρά του έχουν ήδη φροντίσει ο Εσσελ και ο Κρακάουερ να αναδείξουν τον flâneur σε σύγχρονο Θησέα στον (βερολινέζικο) μητροπολιτικό λαβύρινθο.

Το Βερολίνο, πάντως, είναι η μόνη μητρόπολη που χαρακτηρίζεται από μια ψυχροπολεμική-γεωπολιτική τομή: την ανέγερση και την πτώση του Τείχους (13.8.1961 – 9.11.1989), γεγονός που θα διχοτομήσει αναπόδραστα την ψυχή και το σώμα της πόλης και θα ανατρέψει διά παντός την αστεακή περιπλάνηση, δημιουργώντας μία μοναδική ψυχογεωγραφία, αφού ακόμη και σήμερα ο χωρισμός σε δυτικό και ανατολικό τομέα είναι υπαρκτός, σε πολεοδομικό, αρχιτεκτονικό και χωροτακτικό επίπεδο.

Βιβλία και κινηματογραφικές ταινίες

Βιβλία

• Γκέοργκ Ζίμμελ, «Πόλη και Ψυχή», Ερασμος, 1993 (1903)

• Franz Hessel, «Spazieren in Berlin», BTB 2012 (1929)

• Siegfried Kracauer, «Strassen in Berlin und anderswo», Suhrkamp 2009 (1933, Gallimard 1995)

• Βάλτερ Μπένγιαμιν, «Τα παιδικά χρόνια στο Βερολίνο το 1900», Αγρα 2005 (Suhrkamp 1950)

• Erich Kästner, «Sonderbares vom Kurfürstendamm», Atrium 2015

• Christopher Isherwood, «The Berlin stories», New Directions 1945

• Τζων Λε Καρρέ, «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο», Γαλαξίας 1965 (V. Collancz 1963)

• Uwe Johnson, Zwei Ansichten, Suhrkamp 1965

• Βασίλης Βασιλικός, «Γλαύκος Θρασάκης», Πλειάς 1975

• Αλφρεντ Νταίμπλιν, «Μπερλίν Αλεξάντερπλατς», Οδυσσέας 1982 (S. Fischer 1929)

• Ian McEwan, «The Innocent», J. Cape 1990 (Σέλας 1993)

• Alain Robbe-Grillet, «La Reprise», Ed. de Minuit 2001

Ταινίες

• Βάλτερ Ρούτμαν, «Η Συμφωνία μιας Μεγαλούπολης»  (1927)

• Gerhard Lamprecht, «Emil und die Detektive»  (1931)

• Μπίλι Γουάιλντερ, «One, Two, Three»  (1961)

• Martin Ritt, «The spy who came in from the cold»  (1965)

• Bob Fosse, «Cabaret»  (1972)

• Βιμ Βέντερς, «Τα φτερά του έρωτα»  (1987)

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή