Ο ιστορικός του μέλλοντος θα επιστρέφει συχνά στην οδό Πατησίων. Θα επιθυμεί να εξηγήσει το φαινόμενο της αστικής ευημερίας που κράτησε μερικές δεκαετίες του 20ού αιώνα κατά έναν τρόπο ιδιάζοντα και μοναδικό, με χαρακτηριστικά που εξέλιπαν στον δικό μας αιώνα.
Ελειψε σταδιακά η κοινωνική συνοχή και εξανεμίστηκε η δυναμική που βασιζόταν σε τρία μέρη: πίστη στο αύριο, πίστη στην πόλη, πίστη στη χώρα. Οσο απλοϊκό και να ακούγεται σήμερα αυτό, ακουμπάει σε μια αλήθεια. Την καθρεφτίζουν ακόμη και σήμερα όλα τα σπίτια, οι πολυκατοικίες και τα καταστήματα που χτίστηκαν ανάμεσα στο 1920 και το 1980 στην Πατησίων, στην 3ης Σεπτεμβρίου, στην Αριστοτέλους και στην Αχαρνών, σε μια τεράστια δηλαδή αστική περιοχή συμπαγούς κατοίκησης.
Ο κληρονομημένος κτιριακός πλούτος, σε ακτίνα δεκάδων οικοδομικών τετραγώνων από την περιοχή του Μουσείου έως την Κυπριάδου, με όλες τις παρόδους από τα ύψη της Κυψέλης έως το βάθος της Αχαρνών, είναι μάρτυρας μιας αθηναϊκής εποχής που, με την απόσταση του χρόνου, γίνεται συμπαγής ως μια εποχή αστικής άνοιξης. Περπατώ συχνά όλους αυτούς τους δρόμους όπως το κάνουν πολλοί ως συνήθεια και πράξη αγάπη (αλλά και ως ανάγκη συντήρησης ενός δεσμού με την Αθήνα)… Ατελείωτα τα μέτωπα κτιρίων, με διαβαθμίσεις ποιότητας, με αυξομειώσεις στα ύψη, με ποικιλία ρυθμών και μορφών, με διαφορετικές προοπτικές μακροημέρευσης, παραμένουν ως απολιθώματα του αθηναϊκού 20ού αιώνα. Είναι πρόκληση να σκεφτούμε το μέλλον. Οσα από τα σπίτια αυτά συντηρήθηκαν με τεράστια επένδυση αγάπης και χρήματος αξίζουν ένα κοινωνικό και αρχιτεκτονικό περιβάλλον μιας χώρας που αναλογίζεται την προοπτική των γενεών που έρχονται.
Αλλά προς το παρόν, το αστικό τοπίο της Πατησίων μας υπενθυμίζει διαρκώς έναν κόσμο που έχει φύγει. Εχουν φύγει εκείνοι που τον δημιούργησαν αλλά κυρίως έχει φύγει το πνεύμα της αστικής προόδου. Αυτό δεν επιστρέφει ή τουλάχιστον δεν δείχνει ότι μπορεί να μετασχηματιστεί σε κάτι άλλο στο άμεσο μέλλον. Ωστόσο, εύκολα θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τοπίο αθηναϊκής μνήμης το σύνολο της αστικής ανασυγκρότησης του 20ού αιώνα, με τραγικό σύμβολο την πτώση του Πεδίου του Αρεως. Εύκολα θα μπορούσε κανείς να συλλέξει τις αστικές μορφές και τη βεντάλια των αισθητικών παραλλαγών και να οραματιστεί το αύριο. Αλλά εκείνο που λανθάνει και μοιάζει να είναι μια γενικευμένη στάση είναι η αδιαφορία απέναντι σε όσα κληρονομήθηκαν. Εμφανίζεται αδυναμία κατανόησης, απουσία υποβάθρου και έλλειψη αξιολογικών κριτηρίων. Υπάρχει, με άλλα λόγια, ένα κενό, σαν βαθύ και σκοτεινό πηγάδι, που γεννά αποξένωση, απογοήτευση, διάψευση και εντέλει απώλεια πίστης.
Η πίστη κινεί τις πόλεις. Κινεί δηλαδή την οικονομία. Η Πατησίων συμβολίζει τον θρίαμβο της αστικής πίστης σε μια περίοδο επέκτασης και ανανέωσης της πόλης, σε μια περίοδο εξαστισμού και συγκρότησης της αθηναϊκής καθημερινότητας σε συντεταγμένες μεγάλης κλίμακας. Εχουμε υποτιμήσει το αστικό θαύμα της Αθήνας του 20ού αιώνα. Εχουμε εκπαιδευθεί να το χρωματίζουμε αρνητικά, ενώ από μόνο του έχει τόσες ποιότητες και τόσες ανεξερεύνητες πτυχές που το σήμερα με το αντιεπιχειρηματικό τοπίο αντιπαρατίθεται στενό και θαμπό. Η Αθήνα που αγαπήσαμε είναι η Αθήνα που λάτρεψε το αύριο. Αυτό λείπει. Γι’ αυτό η επιστροφή στην Πατησίων γίνεται και για λόγους έμπνευσης.