Γωνία Ερεχθέως και Κυρρήστου στην Πλάκα. Στέκομαι απέναντι και παρατηρώ ένα πολύ παλιό σπίτι που μοιάζει να μην έχει συντηρηθεί ποτέ. Είναι εξαιρετικά γοητευτικό, γιατί θυμίζει σπίτια από τα χρόνια του Οθωνα, με τα γερμανικά παντζούρια, τα αραιά ακροκέραμα και τα γωνιακά επίκρανα. Σκέφτομαι ότι αυτό το σπίτι μπορεί να χτίστηκε το 1850 ή και νωρίτερα και ότι θα το θεωρούσαν ήδη πολύ παλιό στα χρόνια του Μεσοπολέμου.
Ημουν στη διάρκεια μιας καλοκαιρινής βόλτας στην Πλάκα και καθώς ήταν ακόμη νωρίς μπορούσα αναπόσπαστος να παρατηρήσω τα σπίτια με έναν ορισμένο βαθμό ηρεμίας. Και έφερα στον νου τον Μεσοπόλεμο, παρότι βρισκόμουν στην πιο παλιά συνοικία της Αθήνας, γιατί μέσα στη γαλήνη του πρωινού είχα αρχίσει να προσέχω με ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον ορισμένα σπίτια του μοντέρνου κινήματος σκόρπια ανάμεσα στα νεοκλασικά του 19ου αιώνα. Είναι πολλά, και ίσως ήταν από τις πιο ενδιαφέρουσες προσαρμογές σε ιστορικό τοπίο σε μια πρώιμη περίοδο. Τα περισσότερα είναι διώροφα ή τριώροφα. Ορισμένα εντελώς απλά και απέριττα, άλλα πιο επεξεργασμένα με σαφή αρ ντεκό διάκοσμο όπως μερικά που πρόσεξα στις οδούς Διογένους, Ραγκαβά ή Υπερείδου. Πόρτες του μοντέρνου κινήματος του ’30, από σφυρήλατο σίδερο με γεωμετρικά μοτίβα, γειτνιάζουν με ξύλινες αθηναϊκές, δίφυλλες πόρτες του κλασικισμού σε αντιθετικά ζεύγη συχνά απρόβλεπτα. Είναι ένα οπτικό παιχνίδι φόρμας και ύφους.
Περισσότερο, όμως, είναι και μία αφορμή να σκεφτεί κανείς για την Πλάκα ως μια ζωντανή γειτονιά σε διάφορους κύκλους της ιστορίας της. Στη δεκαετία του 1930, τα καινούργια σπίτια θα ξεχώριζαν ως απολύτως μοντέρνα και θα έφερναν πράγματι μια μικρή επανάσταση με τις ανέσεις τους και τη νέα μορφή τους. Σκόρπια τα βρίσκει κανείς σήμερα, σφηνωμένα μέσα στο νεοκλασικό σύνολο, που και αυτό έχει τόσες διαβαθμίσεις, αλλά, παραδόξως ή όχι, έχουν, με τον χρόνο αφομοιωθεί και δεν θα είχα καμία δυσκολία να χαρακτηρίσω αυτά τα μοντέρνα σπίτια της Πλάκας ως «πλακιώτικα». Είναι η κλίμακα, είναι η αλληλεπίδραση, είναι και η επίγνωση, που δείχνει να έχουν τα μοντέρνα σπίτια του ’30 στην Πλάκα ότι βρίσκονται εκεί όχι να προκαλέσουν ρήγματα και να ενοχλήσουν αλλά απλώς γιατί θέλουν και αυτά λίγο ζωτικό χώρο. Σήμερα, και τα «μοντέρνα» του 1930 είναι «παλιά», αν αυτό είναι ένα κριτήριο με κάποιο νόημα ή σπουδαιότητα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, είναι μία φέτα ιστορίας με έναν τρόπο που θα ξάφνιαζε τους μοντερνιστές που τα έχτιζαν πριν από 80 και πλέον χρόνια.
Αν περπατήσει κανείς στην Πλάκα ως θηρευτής αρχιτεκτονικού υλικού και επιχειρήσει να αποκρυπτογραφήσει τις στρώσεις του κτιριακού αποθέματος του 20ού αιώνα, ενδεχομένως να ξαφνιαστεί. Αν υπήρχε ένα μαγικό ραβδί εύκολα θα εξαφανίζονταν πολλές ασχήμιες, ακόμη και ημιτελείς κατασκευές ή εξαμβλώματα, αλλά περισσότερο θα σταθώ στο γεγονός ότι η τάση ανοικοδόμησης στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 είχε περάσει μέσα στην Πλάκα. Θεωρητικά αυτή η τάση σταμάτησε λίγα χρόνια μετά, και θα χρειαστεί να μνημονεύσει κανείς κυρίως τον Στέφανο Μάνο, που ως νέος πολιτικός εκεί γύρω στο 1978 είχε κάνει πολλά για την Αθήνα. Αλλά έστω, πολλές μικρές πολυκατοικίες της μεταπολεμικής εποχής στην Πλάκα είναι κομψές και αρκετές από αυτές δείχνουν ότι έχουν «συναίσθηση» του τόπου. Στην ουσία, μόνο ο πόλεμος του ’40 και τα αυστηρότερα κριτήρια μετά το 1978 ανέκοψαν το χτίσιμο στην Πλάκα στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Τα σπίτια του ’30, όμως, ήταν τα πρώτα που έφεραν κάτι νέο, που διέρρηξαν ένα άβατο και που σήμερα μοιάζουν παραδόξως μοντέρνα και ιστορικά ταυτόχρονα. Είναι μία κατηγορία από μόνα τους και αξίζει να τα ανακαλύψει κανείς σε ένα κυνήγι των αφανών θραυσμάτων της «μοντέρνας» Πλάκας.