Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας της Κυψέλης. Ιστορική, αστική και πολλαπλώς τραυματισμένη, η πυκνοκατοικημένη γειτονιά της Αθήνας είναι έτοιμη να εντάξει ξανά στην καθημερινότητά της δύο εμβληματικά κτίρια: τη Δημοτική Αγορά στην οδό Φωκίωνος Νέγρη και την οικία της Λέλας Καραγιάννη στη συμβολή της ομώνυμης οδού με τη Σταυροπούλου. Η «Κ» μπήκε στο ιστορικό οίκημα της αγωνίστριας της εθνικής αντίστασης κατά της ναζιστικής Κατοχής, χτισμένο το 1923 και έμαθε τα σχέδια του Δήμου Αθηναίων για την «επόμενη» μέρα.
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού των ευρύτερων συνεργασιών που έχει δρομολογήσει ο δήμος με την ιδιωτική οικονομία και την κοινωνία των πολιτών, η ιστορική οικία της Λέλας Καραγιάννη παραδίδεται, αρχές του ερχόμενου Οκτωβρίου, στους πολίτες της Κυψέλης, με τη συμβολή της Microsoft. Η χορηγία των 150.000 ευρώ του τεχνολογικού κολοσσού θα μετατρέψει το διώροφο κτίριο σε έναν σύγχρονο, ανοιχτό και εκπαιδευτικό κόμβο, όπου όσοι το επιθυμούν, ανεξαρτήτως ηλικίας, θα μπορούν να επιμορφωθούν στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τη νέα ψηφιακή εποχή. Δύο χώροι της οικίας θα μετατραπούν σε εργαστήρια, ενώ ένας τρίτος χώρος θα φιλοξενήσει δανειστική βιβλιοθήκη, κατά τον τρόπο που η ίδια η κοινωνία των πολιτών της Κυψέλης θα αποφασίσει. Μάλιστα, στη χορηγία των 150.000 ευρώ της Microsoft συμπεριλαμβάνονται όλος ο τεχνολογικός και οικιακός εξοπλισμός της οικίας της Λέλας Καραγιάννη, αλλά και η στελέχωση των επιμορφωτών. Μετά το πέρας των μαθημάτων, όπως είναι φυσικό, οι συμμετέχοντες θα λαμβάνουν επίσημο και αναγνωρισμένο από την πολιτεία πιστοποιητικό για τις γνώσεις υπολογιστών που έλαβαν. Μετά την παρέλευση του δωδεκάμηνου της παραχώρησης της χρήσης της οικίας στη Microsoft, ο Δήμος Αθηναίων σχεδιάζει τη συνέχιση της λειτουργίας του κτιρίου για ανάλογες δράσεις.
Ενεργοποίηση πολιτών
«Αυτό που ζητούμε είναι η ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών. Οι συλλογικότητες της Αθήνας οφείλουν να δραστηριοποιηθούν, να καταθέσουν προτάσεις. Εμείς, ως αντιδημαρχία, είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε όλη τη γραφειοκρατία που απαιτείται για την παραχώρηση της χρήσης. Στη διαδικασία για το άνοιγμα της οικίας της Λέλας Καραγιάννη, είχαμε γίνει αποδέκτες αντιρρήσεων. Μεγάλο μέρος του σκεπτικισμού οφειλόταν στο ενδεχόμενο της προσβολής της ιστορικότητας του κτιρίου. Το 2017, που έχουμε έναν υπολογιστή στην τσέπη μας, δεν είναι προσβολή της μνήμης να δημιουργείς κάτι τόσο σύγχρονο προσφέροντας εφόδια του σήμερα», σημειώνει στην «Κ» ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, αντιδήμαρχος Προσφύγων, Μεταναστών και Δημοτικής Αποκέντρωσης.
Σταθερά και μετριοπαθώς
Η Ελένη Ζωντήρου, πρόεδρος της 6ης Δημοτικής Κοινότητας, στην οποία εντάσσεται η αχανής περιοχή της Κυψέλης, έχει κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένη από όσα συμβαίνουν –αργά, σταθερά και μετριοπαθώς– στη γειτονιά της. Η ενεργοποίηση της οικίας της Λέλας Καραγιάννη δίνει άλλη μια ώθηση στην αθηναϊκή συνοικία που έχει σηκώσει πολλά βάρη, προ κρίσης και, φυσικά, κατά τη διάρκειά της. «Είναι ένα έργο που παραδίδεται στην κοινωνία των πολιτών, από την οποία προήλθε. Είναι ένα μεγάλο πρότζεκτ για την Κυψέλη. Παιδιά, ενήλικες, όλοι, θα δώσουν ζωή στη γειτονιά. Θα φωτιστεί ξανά η περιοχή. Πρέπει να ευχαριστήσουμε το συμβούλιο της 6ης Δημοτικής Κοινότητας, τις συλλογικότητες και τους ενεργούς πολίτες της Κυψέλης, που με τις αντιρρήσεις και τις παρατηρήσεις τους, ισχυρές πολλές φορές, τελειοποίησαν το έργο. Εξάλλου, όλοι αυτοί θα αποτελέσουν την Ομάδα Εργου και την Επιτροπή Πολιτισμού που θα επιβλέπει τη χρήση του κτιρίου και θα προτείνει τις μελλοντικές δράσεις σε αυτό. Η κοινότητα και η κοινωνία των πολιτών θα έχουν τον πρώτο λόγο».
Από χώρος μνήμης, σημείο συνάντησης σύγχρονων πολιτών
Τα κτίρια της Αθήνας, πόσο μάλλον τα ιστορικά, καταδεικνύουν τον τρόπο της να υπάρχει ανά τους αιώνες. Η ελληνική πρωτεύουσα μπορεί να είναι υπερήφανη για το κτιριακό της απόθεμα, αρκεί να είναι σε θέση, διά της διαχείρισης του δήμου και της διευκόλυνσης της πολιτείας, να το εντάξει στη σύγχρονη ζωή της πόλης. Ο Δήμος Αθηναίων και προσωπικά ο δήμαρχος Γιώργος Καμίνης έχουν γίνει συχνά αποδέκτες κριτικής για την πανταχού παρούσα ύφεση: στην ανοιχτότητα, στην προσβασιμότητα, στην επιχειρηματικότητα, στον τρόπο που η πόλη «φέρεται» σε κατοίκους και επισκέπτες. Υπάρχουν, όμως, μικρές οάσεις.
Το κτίριο που στέγαζε την πολυμελή οικογένεια της Λέλας Καραγιάννη χρησιμοποιήθηκε, κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, ως αρχηγείο της αντιστασιακής ομάδας «Μπουμπουλίνα». Στο διώροφο σπίτι κατοικούσε με τον σύζυγό της Νικόλαο (που διατηρούσε φαρμακείο-αρωματοπωλείο στην οδό Πατησίων και ήταν μέλος της οργάνωσης) και τα επτά παιδιά της (Ιωάννα, Ηλέκτρα, Γιώργο, Βύρωνα, Νέλσωνα, Νεφέλη και Ελένη). Τον Ιούλιο το 1944, η Λέλα Καραγιάννη συνελήφθη από την Γκεστάπο μαζί με τα πέντε από τα παιδιά της, βασανίστηκε στα κελιά των SS στην οδό Μέρλιν, μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Χαϊδαρίου Αττικής και τελικά εκτελέστηκε, μαζί με άλλους 27 αντιστασιακούς, στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 στο Αλσος Χαϊδαρίου. Ηταν μόλις έναν μήνα πριν από την Απελευθέρωση… Το 1947 η Ακαδημία Αθηνών τής απένειμε το βραβείο Αρετής και Αυτοθυσίας. Μάλιστα, το Γιαντ Βασέμ, ίδρυμα και μουσείο που δημιουργήθηκε από το Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ για τη διαιώνιση της μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, την ενέταξε στους «Δικαίους των Εθνών».
Μετά την εκτέλεση της Λέλας Καραγιάννη, το κτίριο παρέμεινε ως κατοικία των κληρονόμων της, έως περίπου τα τέλη της δεκαετίας του ’70, ενώ το 1997 πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου Αθηναίων, αφού είχε χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο το 1995. Εως το 2007, είχε ήδη μετατραπεί σε εστία ανομίας, εγκατάλειψης, ερείπωσης. Την ίδια χρονιά, εντάχθηκε στο Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης «Θησέας», με σκοπό την ανάπλαση και την αποκατάσταση της οικίας. Το 2013 περατώθηκαν όλες οι εργασίες και, έκτοτε, λειτούργησε ως άτυπος προσωρινός ιατρικός συμβουλευτικός σταθμός έως το 2015, ενώ το 2016 είχε φιλοξενήσει υπηρεσίες αλληλεγγύης της 5ης Δημοτικής Κοινότητας.
Στις «δύσκολες» γειτονιές
«Η Microsoft ενδιαφέρθηκε να βγει σε πιο “δύσκολες” γειτονιές της Αθήνας, να δοκιμαστεί πέρα από το Μαρούσι, όπου δραστηριοποιείται αντιστοίχως σήμερα. Θα μπορούσε να επιλέξει την Τεχνόπολη και τον Κόμβο Επιχειρηματικότητας Ιnnovathens. Προτίμησε την Κυψέλη», λέει στην «Κ» ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, αντιδήμαρχος Προσφύγων, Μεταναστών και Δημοτικής Αποκέντρωσης. Εξάλλου, από τις πρώτες συζητήσεις του δημάρχου Αθηναίων Γιώργου Καμίνη με τα στελέχη της Microsoft στην Ελλάδα αλλά και στις ΗΠΑ, είχε διαφανεί η θέληση των δύο πλευρών για αξιοποίηση της οικίας της Λέλας Καραγιάννη. Ο δήμος ήθελε εξαρχής τα νέα «εγκαίνια» να συνοψίζουν την επιθυμία των πολιτών της Κυψέλης και αποφάσισε η διαδικασία της παραχώρησης της χρήσης –«όχι του κτιρίου», όπως τονίζει ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης– να περάσει από διαβούλευση με τους κατοίκους της περιοχής. «Θέλαμε η διαδικασία να είναι ανοικτή και γι’ αυτόν τον λόγο ζητήσαμε από την 6η Δημοτική Κοινότητα να εμπλακεί και θεσμικά, εγκρίνοντας ή απορρίπτοντας τη νέα χρήση της οικίας». Πράγματι, το απόγευμα της 30ής Αυγούστου, η 6η Δημοτική Κοινότητα συνεδρίασε και έδωσε το «πράσινο φως» για τη μετατροπή του κτιρίου σε ανοικτό κόμβο πολιτισμού και εκπαίδευσης. Μένει και η τυπική βούλα του δημοτικού συμβουλίου, το οποίο συνεδριάζει στις 21 Σεπτεμβρίου. «Ακόμη και την επόμενη ημέρα θα είμαστε έτοιμοι να ανοίξουμε τον χώρο», λέει στην «Κ» ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης.
«Η ενεργοποίηση της οικίας Λέλας Καραγιάννη κατ’ αυτόν τον τρόπο εντάσσεται στο πλαίσιο της μετατροπής της Αθήνας σε ψηφιακή πόλη, όπου βασικό πυλώνα αποτελεί η αντίστοιχη εκπαίδευση των πολιτών, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα νέα αυτά εργαλεία που ο Δήμος Αθηναίων αναπτύσσει. Δεν έχουμε μεγαλεπήβολα οράματα για την πρωτεύουσα, δεν θα δούμε ομιλούντα πεζοδρόμια και drones να πετάνε πάνω από τις πολυκατοικίες. Θα δούμε, όμως, την καθημερινότητα του δημότη να διευκολύνεται με την ψηφιακή διασύνδεση. Αυτό που θα γίνει στο ιστορικό κτίριο της Κυψέλης συμβάλλει σε αυτή την κατανόηση. Ταυτόχρονα, με το μοντέλο της οικίας της Λέλας Καραγιάννη θεμελιώνουμε τη συνεργασία μας με τη Microsoft», περιγράφει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Χαμπίδης, πρώτος Chief Digital Officer του Δήμου Αθηναίων.