Αφύλακτη και χωρίς καμία φροντίδα ή επιστημονική παρακολούθηση είναι εδώ και μήνες μια τεράστια προστατευόμενη περιοχή στη Βόρεια Ελλάδα. Ο λόγος για την περιοχή των στενών και του δέλτα Νέστου, των λιμνών Βιστωνίδας και Ισμαρίδας και της προστατευόμενης περιοχής της Θάσου. Αιτία, η αδυναμία του υπουργείου Περιβάλλοντος να αναλάβει το ποσό που επιδικάστηκε σε εργαζομένους του φορέα διαχείρισης το 2013, επιλογή που έχει ως αποτέλεσμα το ποσό να τοκίζεται και να έχει τετραπλασιαστεί, να έχουν δεσμευθεί όλοι οι λογαριασμοί του φορέα, να έχει απενταχθεί από όλα τα ευρωπαϊκά προγράμματα και να μην μπορεί να ενταχθεί σε νέα και πλέον, από τον Ιούνιο, να μην μπορούν καν να πληρωθούν οι εργαζόμενοι και να καλυφθούν βασικοί λογαριασμοί, όπως τηλέφωνο – Ιντερνετ, ρεύμα κ.ο.κ.
Η απίστευτη αυτή υπόθεση μεταβιβάζεται ως «καυτή πατάτα» από τον έναν υπουργό Περιβάλλοντος στον επόμενο ήδη από το 2012. Οι απαρχές της όμως ήταν ακόμα νωρίτερα, το 2004-2007. Τρεις υπάλληλοι που απασχολούνταν το 1997-2004 με διαδοχικές συμβάσεις παροχής υπηρεσιών στα Κέντρα Πληροφόρησης Λίμνης Βιστωνίδας και Δέλτα Νέστου βρέθηκαν εκτός αυτών που προσελήφθησαν με συμβάσεις αορίστου χρόνου το 2004. Οι τρεις υπάλληλοι συνέχισαν να εργάζονται μέχρι το 2007 (οπότε και προσελήφθησαν οι δύο από τους τρεις), χωρίς όμως να λαμβάνουν τις προβλεπόμενες από τον νόμο αμοιβές. Κατόπιν προσέφυγαν δικαστικά κατά του φορέα διαχείρισης ζητώντας τα δεδουλευμένα και το Μονομελές Πρωτοδικείο Ξάνθης τους δικαίωσε, επιδικάζοντας και στους τρεις μαζί ποσό περίπου 105.000 ευρώ. Η απόφαση κατέστη οριστική το 2013.
Μόνο που το ποσό… δεν καταβλήθηκε ποτέ. Οι διαδοχικές διοικήσεις του φορέα διαχείρισης ενημέρωναν τους εκάστοτε υπουργούς Περιβάλλοντος, οι οποίοι δεν έπρατταν τίποτα και το ποσό συνέχισε να τοκίζεται, φθάνοντας σήμερα περίπου τις 400.000 ευρώ. «Από το 2011 ήμουν μέλος της επιστημονικής επιτροπής του φορέα διαχείρισης, η οποία γνωμοδοτεί για έργα μέσα στην προστατευόμενη περιοχή. Το 2019 ανέλαβα πρόεδρος του φορέα (σ.σ. η θέση είναι άμισθη, όπως και ολόκληρα τα διοικητικά συμβούλια των φορέων)», εξηγεί στην «Κ» ο Γιώργος Γκαϊντατζής, διευθυντής του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Περιβαλλοντικής Οικολογίας και αναπλ. καθηγητής στο τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης.
«Oταν ανέλαβα, η υπόθεση είχε ήδη κακοφορμίσει, καθώς είχαν δεσμευθεί όλοι οι ενεργοί λογαριασμοί του φορέα σε όλες τις τράπεζες, εκτός από την Τράπεζα της Ελλάδος. Ο λογαριασμός αυτός, μέσω του οποίου διενεργούνταν όλες οι συναλλαγές του φορέα, δεσμεύτηκε τον Ιούνιο του 2020. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να απενταχθεί ο φορέας από τα ευρωπαϊκά προγράμματα στα οποία είχε ενταχθεί – σε ένα από αυτά θα λάμβανε 160.000 ευρώ για την αγορά εξοπλισμού, κάτι που πλέον χάθηκε οριστικά. Επιπλέον, ο φορέας δεν μπορεί να ενταχθεί σε νέα ευρωπαϊκά προγράμματα».
Για να λυθεί «προσωρινά» το πρόβλημα, ο φορέας άνοιξε λογαριασμό σε μια μικρή τράπεζα (μη «συστημική»), ζητώντας από το υπουργείο να κατατίθεται εκεί η ετήσια επιχορήγηση για τα λειτουργικά έξοδά του. Ταυτόχρονα, η μισθοδοσία συνέχιζε να καταβάλλεται μέσω του «ενδιάμεσου» λογαριασμού της Τράπεζας της Ελλάδας. Ομως, τον Μάιο του 2021 όλοι οι ενδιάμεσοι λογαριασμοί στην Τράπεζα της Ελλάδος καταργήθηκαν. «Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούμε να καταβάλλουμε πλέον ούτε τους μισθούς», εξηγεί ο κ. Γκαϊντατζής. «Επειτα από αυτό οι εργαζόμενοι προσέφυγαν στην Επιθεώρηση Εργασίας, η οποία με κάλεσε σε απολογία. Δεν μπορούμε να πληρώσουμε ούτε για το Ιντερνετ –τέθηκαν εκτός λειτουργίας οι τηλεμετρικοί σταθμοί στον Νέστο– ούτε μπορούμε να πληρώσουμε την ασφάλεια για τα οχήματα του φορέα, τους λογαριασμούς. Πρακτικά, δεν μπορούμε πια να λειτουργήσουμε».
Παρά τις επανειλημμένες οχλήσεις του φορέα προς το υπουργείο Περιβάλλοντος, δεν έχει υπάρξει απάντηση. Ο πρόεδρος του φορέα διαχείρισης υπέβαλε την παραίτησή του στις 21 Απριλίου. «Δεν έχω καν πάρει απάντηση», λέει.
Τι μπορεί να γίνει για να λυθεί το αδιέξοδο; Κατ’ αρχάς, είναι μονόδρομος να πληρωθεί το ποσό που έχει επιδικαστεί. Κατά δεύτερον, πρέπει να βρεθεί μια προσωρινή λύση για τη μισθοδοσία. «Για εμένα, μόνη λύση είναι να γίνει η μισθοδοσία απευθείας μέσω του ΟΦΥΠΕΚΑ (Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής)», λέει ο κ. Γκαϊντατζής. «Αλλά, σε κάθε περίπτωση, πρέπει η κεντρική διοίκηση να πληρώσει την οφειλή. Δεν μπορεί η μεγαλύτερη υγροτοπική περιοχή της χώρας να παραμένει απροστάτευτη».
Η λύση
Πώς σκοπεύει το υπουργείο Περιβάλλοντος να επιλύσει το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί; «Ολοι οι φορείς διαχείρισης βρίσκονται υπό οικονομικό και νομικό έλεγχο από ορκωτούς λογιστές, ώστε να διαπιστωθεί η θέση τους πριν από την ενσωμάτωσή τους στον ΟΦΥΠΕΚΑ», λέει στην «Κ» ο υφυπουργός Γιώργος Αμυράς. «Μετά το πέρας του ελέγχου, το ΥΠΕΝ θα προχωρήσει στην υπογραφή διαπιστωτικής πράξης που θα σηματοδοτεί τη νέα εποχή για τον τρόπο διαχείρισης των περιοχών Natura. Οσον αφορά τον φορέα διαχείρισης Νέστου – Βιστωνίδας – Ισμαρίδας – Θάσου, είμαστε από πάνω προκειμένου να επιλυθούν ζητήματα που δεν είχαν λυθεί για σειρά ετών».
Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι εδώ και χρόνια όλοι οι φορείς διαχείρισης υποβάλλουν κάθε έτος οικονομικό απολογισμό από ορκωτούς λογιστές, επομένως το υπουργείο Περιβάλλοντος γνωρίζει επακριβώς την κατάσταση των φορέων.
Μετ’ εμποδίων η μετάβαση στη νέα εποχή
Ανεξάρτητα με την υπόθεση του Νέστου, ολόκληρη η «μετάβαση» σε ένα νέο σύστημα για τις προστατευόμενες περιοχές δείχνει να έχει κολλήσει, χωρίς ουσιαστικό λόγο. Οι φορείς εξακολουθούν να βρίσκονται σε ένα μεταβατικό καθεστώς, με τα έξοδά τους να καλύπτονται από το Πράσινο Ταμείο (του οποίου η αποστολή δεν είναι βέβαια να «κλείνει τρύπες» της δημόσιας διοίκησης). Οι δε οκτώ «νεότεροι» φορείς, που ιδρύθηκαν το 2018 για να καλύψουν σημεία Natura σε διάφορες περιοχές, όπως οι Κυκλάδες και η Εύβοια, πρακτικά δεν λειτούργησαν ποτέ γιατί σταμάτησαν να εγκρίνονται οι προϋπολογισμοί τους. Τι λείπει; Δύο κοινές υπουργικές αποφάσεις, που είναι από μήνες κατατεθειμένες στο υπουργείο Περιβάλλοντος, αλλά δεν έχουν υπογραφεί.
Ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής ιδρύθηκε στις 3/8/2020. Ο νόμος 4685/20 δεν προέβλεπε ένα σαφές χρονοδιάγραμμα ενεργοποίησής του, αλλά προέβλεπε μια μεταβατική λειτουργία των φορέων με το ισχύον παλαιό καθεστώς, μέχρι να εγκριθεί μια σειρά από υπουργικές αποφάσεις. Από αυτές κάποιες εξακολουθούν να εκκρεμούν, όπως το οργανόγραμμα του ΟΦΥΠΕΚΑ και η απόφαση για τις πηγές εσόδων του, με αποτέλεσμα ο ΟΦΥΠΕΚΑ –αν και έτοιμος κατά τα λοιπά– να μην μπορεί να απορροφήσει τους φορείς διαχείρισης.
«O ΟΦΥΠΕΚΑ είναι έτοιμος για τη μετάβαση στο νέο σχήμα», λέει ο Κώστας Τριάντης, διευθύνων σύμβουλος του ΟΦΥΠΕΚΑ και αναπλ. καθηγητής στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Ηδη έχει αναλάβει τη μισθοδοσία όλων των υπαλλήλων των φορέων διαχείρισης, ενώ τις επόμενες ημέρες θα δημοσιευθεί μια προκήρυξη διαγωνισμού του ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος διοίκησης, το οποίο θα διασυνδέει την κεντρική υπηρεσία με τις κατά τόπους μονάδες διαχείρισης. Σήμερα, με 18 στελέχη στην κεντρική υπηρεσία του, ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι η πιο πολυάριθμη δομή συντονισμού και επίβλεψης των προστατευόμενων περιοχών που είχε ποτέ η χώρα μας. Παράλληλα, υπάρχει ήδη σε εξέλιξη ένας τελικός έλεγχος σε όλους τους φορείς από ορκωτούς λογιστές, ενώ προχωράνε όλες οι νομικές και διοικητικές διαδικασίες μετάβασης στο νέο σχήμα».
Να σημειωθεί ότι ο ΟΦΥΠΕΚΑ συνέταξε την πρόταση μέτρων για τη βιοποικιλότητα που εγκρίθηκε από το Ταμείο Ανάκαμψης (περιλαμβάνει έργα 100 εκατ. ευρώ), ενώ εκπόνησε τριετές σχέδιο δράσης.