Πέντε χρόνια έχουν περάσει από τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι και οι ερευνητές από όλο τον κόσμο βάζουν ακόμα και σήμερα την περιοχή στο μικροσκόπιό τους λόγω της ανείπωτης τραγωδίας που προκλήθηκε. Σε αυτό το πλαίσιο, πριν από λίγες ημέρες, μια ομάδα Ιταλών δασολόγων (D.R.E.Am Italia) επισκέφτηκε το Μάτι, για να ανταλλάξει τεχνογνωσία για το θέμα των πυρκαγιών με την ελληνική πυρομετεωρολογική ομάδα Flame του meteo/Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.
Ειδικότερα, οι εννέα Ιταλοί δασολόγοι ήθελαν να πάρουν μια όσο το δυνατόν καλύτερη εικόνα σχετικά με τις συνθήκες που οδήγησαν στην καταστροφή. Στόχος της συνάντησης μεταξύ άλλων ήταν και το να αντληθούν διδάγματα για την αποφυγή παρόμοιων συμβάντων στο μέλλον.
Ανάμεσα στα θέματα που εξετάστηκαν ήταν τα ακόλουθα: Πόσο χρήσιμος είναι ο χάρτης επικινδυνότητας που εκδίδεται κάθε καλοκαίρι στη χώρα μας και πώς μπορεί να βελτιωθεί; Έχουμε τα τεχνικά μέσα για να αντιμετωπίσουμε τα πυρονέφη και ποια είναι τα αντικειμενικά όρια που έχει η καταστολή των πυρκαγιών; Ήταν το Μάτι μια μέγα πυρκαγιά και τι δείχνει ο φετινός χειμώνας ως προς την κατάσταση που θα διαμορφωθεί το ερχόμενο καλοκαίρι;
Τα δύο μέλη της ομάδας Flame, ο μετεωρολόγος Δρ. Γιώργος Παπαβασιλείου και ο πυρομετεωρολόγος Δρ. Θοδωρής Μ. Γιάνναρος, απάντησαν σε ερωτήσεις της «Κ» για τη συνάντηση αυτή.
Τι εντυπωσίασε τους συναδέλφους σας;
Δύο είναι τα βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η βιαιότητα των πυρομετεωρολογικών συνθηκών κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς και η επακόλουθη ακραία συμπεριφορά -ακραία υψηλά θερμικά φορτία, ακραίες ταχύτητες εξάπλωσης, κ.τ.λ.
Το δεύτερο είναι η έντονη μίξη του φυσικού περιβάλλοντος με τον αστικό ιστό, σε συνδυασμό με την απουσία οποιασδήποτε προσπάθειας διαχείρισης των «δασικών καυσίμων» (σ.σ όρος της πυρομετεωρολογίας που περιγράφει το πράσινο που μπορεί εν δυνάμει να καταστραφεί από μια πυρκαγιά).
Αυτό που τους έκανε μάλιστα ιδιαίτερη εντύπωση είναι πως πέντε χρόνια μετά, φαίνεται να απουσιάζει οποιαδήποτε προσπάθεια διαχείρισης του τοπίου. Μάλιστα, στις περιοχές που επηρεάστηκαν από την πυρκαγιά, έχει ήδη αναπτυχθεί βλάστηση που θα μπορούσε δυνητικά να υποστηρίξει τη διάδοση μιας νέας. Ιδιαίτερα αρνητική εντύπωση τούς έκανε και το γεγονός ότι εξακολουθούν, ακόμη και σήμερα, να υπάρχουν μάντρες και περιφράξεις που περιορίζουν την κινητικότητα και τη δυνατότητα προσέγγισης ασφαλών σημείων σε περίπτωση εκδήλωσης κάποιας φωτιάς. Οι συνάδελφοι μάς ρώτησαν χαρακτηριστικά: «Γιατί υπάρχουν ακόμα φράχτες που εμποδίζουν την εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα;» αλλά και: «Γιατί πολλά οικόπεδα παραμένουν εμφανώς ακαθάριστα, με την καύσιμη ύλη να συσσωρεύεται;».
Τι καινούργιο ανακαλύψατε εσείς;
Κάθε νέα επίσκεψη στην περιοχή, δημιουργεί έντονη συναισθηματική φόρτιση, η οποία είναι μεγαλύτερη όταν διαπιστώνει κανείς ότι τα σημάδια της ανείπωτης τραγωδίας είναι ακόμα ορατά. Αυτό που πρωτοστατεί είναι η σχεδόν παντελής έλλειψη ολοκληρωμένης διαχείρισης της περιοχής. Η χάραξη οδών διαφυγής ακόμα απουσιάζει. Ακόμα και το οικόπεδο όπου έχασαν τη ζωή τους αγκαλιασμένοι δεκάδες άνθρωποι, παραμένει περιφραγμένο με μάντρα και συρματόπλεγμα.
Τι τεχνογνωσία μπορούμε να πάρουμε οι Έλληνες από τους Ιταλούς;
Ο πρώτος άξονας στον οποίο πρέπει η χώρα μας άμεσα να κινηθεί, αντιγράφοντας τις καλές πρακτικές όχι μόνο των Ιταλών αλλά και άλλων Ευρωπαίων, είναι η χάραξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου πρόληψης. Εμείς δεν το κάνουμε ακόμα αυτό.
Κατά τη διάρκεια των συζητήσεών μας με τους Ιταλούς συναδέλφους διαπιστώσαμε το τεράστιο έλλειμμα της Ελλάδας σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των δασικών καυσίμων. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η D.R.E.Am Italia (η ομάδα που επισκέφθηκε την Ελλάδα) εκπονεί σχέδια διαχείρισης των καυσίμων σε στοχευμένες περιοχές. Τα σχέδια αυτά περιλαμβάνουν αξιολόγηση του κινδύνου της εκάστοτε περιοχής και πολύ συγκεκριμένες προτάσεις διαχείρισης, οι οποίες στη συνέχεια υλοποιούνται.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο λεγόμενος καθαρισμός του υποορόφου των δασών (σ.σ ό,τι υπάρχει κάτω από το δέντρα- χορτάρια, θάμνοι, μικρότερα δέντρα κ.τ.λ). Αυτή η πρακτική μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες μία πυρκαγιά επιφάνειας (σ.σ αυτή που καίει τη νεκρή δασική καύσιμη ύλη που βρίσκεται σε επαφή με το έδαφος ή τη ζωντανή βλάστηση που αναπτύσσεται πάνω από το έδαφος) να μετατραπεί σε πυρκαγιά κόμης (σ.σ συμβαίνει κυρίως σε μεγάλα δάση και είναι η πλέον επικίνδυνη, παρουσιάζοντας συχνά πολύ μεγάλες ταχύτητες εξάπλωσης). Στη χώρα μας τέτοιες πυρκαγιές συμβαίνουν συχνά στα παραθαλάσσια πευκοδάση.
Μια πρακτική καθαρισμού του υποορόφου, την οποία και εφαρμόζουν σε Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία είναι η προδιαγεγραμμένη ελεγχόμενη καύση συγκεκριμένων σημείων στο δάσος. Στην Ελλάδα, εφαρμόσαμε για πρώτη φορά πέρυσι τη μέθοδο του αντιπύρ (φωτιά που μπαίνει την ώρα που μια πυρκαγιά είναι σε εξέλιξη), στη Δαδιά, αλλά η μέθοδος της ελεγχόμενης καύσης, κατά την περίοδο του χειμώνα, πριν ξεκινήσει η αντιπυρική περίοδος, είναι κάτι που δεν εφαρμόζουμε. Είναι πάντως πολύ ενδιαφέρον πως η WWF μαζί με την ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, τρέχουν φέτος ένα τέτοιο πειραματικό/ερευνητικό πρόγραμμα ελεγχόμενης καύσης, στη Χίο.
Εξίσου σημαντική είναι στην Ελλάδα και η ανάγκη για άμεση διασύνδεση ερευνητικών/επιστημονικών και επιχειρησιακών φορέων. Σε αντίθεση με την απλή έκδοση ενός χάρτη επικινδυνότητας, κάτι που κάνουμε ως τώρα εμείς, τα στελέχη της D.R.E.Am Italia παρέχουν καθημερινά, σε συνεργασία με ερευνητικούς και επιχειρησιακούς φορείς, εξειδικευμένες αναλύσεις των αναμενόμενων συνθηκών επικινδυνότητας. Οι αναλύσεις αυτές φέρνουν στο ίδιο τραπέζι ανθρώπους διαφορετικών ειδικοτήτων (δασολόγους, μετεωρολόγους, κ.α.).
Μάλιστα, οι εν λόγω μετεωρολόγοι αποκαλούνται «μετεωρολόγοι πεδίου». Τέλος, κάτι ακόμα που μπορούμε να μάθουμε από τους Ιταλούς και άλλους Ευρωπαίους, είναι η στρατηγική ανάλυση κατά τη διάρκεια μεγάλων δασικών πυρκαγιών. Η στρατηγική ανάλυση προϋποθέτει τη δημιουργία εξειδικευμένης επιστημονικής ομάδας, η οποία θα παρέχει υποστήριξη στο πεδίο, μαζί με όσους διαχειρίζονται εκείνη την ώρα δηλαδή, στο σημείο, μια πυρκαγιά. Η ομάδα αυτή θα είναι επιφορτισμένη με την ανάλυση όλων των πραγματικών δεδομένων, αλλά και με την εξέταση της αναμενόμενης εξάπλωσης και συμπεριφορά της πυρκαγιάς. Αναφέρω μερικά κομβικά ερωτήματα που λύνει σε «ζωντανό» χρόνο αυτή η ομάδα: Πού μπορούμε να τοποθετήσουμε γραμμές άμυνας; Από πού μπορούμε να επιτεθούμε στη φωτιά; Τι περιμένουμε να αλλάξει τις επόμενες ώρες; Πού χρειάζεται να δοθεί άμεσα προσοχή;
Τι «πήραν» οι Ιταλοί από εμάς;
Η δική μας εξειδίκευση και τεχνογνωσία έχει να κάνει με την κατανόηση των ακραίων δασικών πυρκαγιών και μέγα-πυρκαγιών, οι οποίες παρουσιάζουν ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Αποτελούν πυρκαγιές που συνδέονται με την ατμόσφαιρα, αλλάζουν την κατάσταση της ατμόσφαιρας, με τη φωτιά να δημιουργεί το δικό της καιρό και να «οδηγείται» τελικά σε ακραία συμπεριφορά -πυρονέφη, πυροστρόβιλοι, χαοτικές κηλιδώσεις, ακραία θερμικά φορτία. Η ομάδα Flame, έχει πολύ καλή γνώση και εργαλεία ανάλυσης όλων των παραπάνω.
Ήταν το Μάτι μια μέγα-πυρκαγιά; Έχουμε δει στην Ελλάδα μέγα-πυρκαγιές;
Το Μάτι ήταν ακραία πυρκαγιά, αλλά όχι μέγα-πυρκαγιά. Μέγα-πυρκαγιά ήταν αυτή στην Εύβοια, στη Βαρυμπόμπη αλλά και σε Ηλεία και Μεσσηνία, το καλοκαίρι του 2021, όπως βεβαίως και αυτή του 2007 στην Πελοπόννησο. Οι μέγα-πυρκαγιές προϋποθέτουν κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η ατμόσφαιρα και ο καιρός αλληλεπιδρούν με τη φωτιά. Υπό αυτό το πρίσμα, απαιτείται η ουσιαστική ενσωμάτωση της πυρομετεωρολογίας στη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών, ενσωμάτωση που εκτείνεται πολύ πιο πέρα από την απλή εκτίμηση της επικινδυνότητας. Αυτή η εξειδίκευση που έχει η ομάδα Flame, δυστυχώς φαίνεται να απουσιάζει στις άλλες χώρες κι αν υπάρχει δεν χρησιμοποιείται.
Ποια είναι τα δεδομένα που έχουμε ενόψει καλοκαιριού;
Ο φετινός χειμώνας, έως τις αρχές του Φεβρουαρίου, έχει χαρακτηριστεί από ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες σε μεγάλο μέρος της χώρας μας και σημαντική απουσία βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Η ομάδα μας παρακολουθεί τις πυρομετεωρολογικές συνθήκες όπως αυτές εξελίσσονται και μέσα στην άνοιξη, λαμβάνοντας υπόψη και τα νεότερα δεδομένα, θα προχωρήσει σε μια πρώτη εκτίμηση για τις μέσες αναμενόμενες συνθήκες των επόμενων μηνών.
Αυτό που μπορούμε άμεσα να αλλάξουμε είναι η κουλτούρα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών, σταματώντας να εστιάζουμε κατά βάση στην καταστολή, η οποία αποδεδειγμένα έχει όρια και να ρίξουμε το βάρος στις δραστηριότητες πρόληψης. Αυτό πρακτικά σημαίνει: καλύτερη παρακολούθηση των δασικών καυσίμων, των πυρομετεωρολογικών συνθηκών, αλλά και «στενή» παρατήρηση των διεργασιών που συμβάλλουν στην εκδήλωση ακραίων δασικών πυρκαγιών. Πρέπει να έχουμε πια στο νου μας πως στην περίοδο της κλιματικής κρίσης, υπάρχουν πυρκαγιές που σταματάνε μόνο όταν το επιτρέψουν οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες. Με κανέναν άλλο τρόπο. Άρα, η πρόληψη, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, παίζει πια τεράστιο ρόλο.