«Αν θέλουμε να κάνουμε κάτι πραγματικά δραστικό, αν θέλουμε
να αλλάξουμε την αντίληψη του κόσμου σχετικά με τη διαχείριση των
απορριμμάτων, πρέπει να είμαστε τολμηροί. Ας δημιουργήσουμε ένα
εργοστάσιο διαχείρισης απορριμμάτων μέσα στην καρδιά της Αθήνας». Η
άποψη του κ. Δημήτρη Δερματά, καθηγητή Γεωπεριβαλλοντικής Μηχανικής
στο ΕΜΠ και επικεφαλής του ΔΑΑΜΑΘ (Διαχείριση Απορριμμάτων
Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης) είναι ίσως αιρετική. Αιρετική ίσως
ακούγεται και η άποψη του κ. Φίλιππου Κυρκίτσου, επικεφαλής της
Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης. «Ας αφήσουμε τους πανάκριβους
διαγωνισμούς και ας προχωρήσουμε με την πιο ανέξοδη και
αποτελεσματική λύση: τη διαλογή στην πηγή και την κομποστοποίηση,
όπως κάνει όλη η Ευρώπη».
Οι δύο απόψεις, παρ’ ότι ξεκινούν από εντελώς διαφορετικές
οπτικές γωνίες, δεν μπορούν να θεωρηθούν υπερβολικές. Αυτό που
είναι πραγματικά ακραίο είναι ότι επί 20 χρόνια βρισκόμαστε μπροστά
στο ίδιο αδιέξοδο. Την εκάστοτε κυβέρνηση να πασχίζει να κλείσει
τις χωματερές, τις τοπικές κοινωνίες να εξεγείρονται ενάντια στην
κατασκευή οποιασδήποτε υποδομής έχει σχέση με απορρίμματα, τους
εργαζομένους στην καθαριότητα να κλείνουν κάθε τόσο τους ΧΥΤΑ,
προκαλώντας ένα απίστευτο χάος. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι,
δεδομένων και των συνθηκών, η υπομονή των πολιτών έχει πλέον
εξαντληθεί.
Πώς και γιατί
Πώς φθάσαμε ώς εδώ; Και κυρίως, γιατί; Το παράδοξο είναι ότι
ακόμα και άνθρωποι που έχουν διαφορετική οπτική για το ίδιο ζήτημα,
όπως οι κ. Δερματάς και Κυρκίτσος, έχουν λίγο ή πολύ την ίδια
εικόνα. «Με το πέρασμα των ετών, δημιουργήθηκαν τρεις παράλληλοι
ιστοί που τρέφονται από τη μη λύση του προβλήματος», λέει ο κ.
Δερματάς. «Ο πρώτος είναι στο ίδιο το σύστημα διαχείρισης. Από τον
οδηγό του απορριμματοφόρου και τον άνθρωπο στην πύλη του ΧΥΤΑ έως
τον δήμαρχο της περιοχής, που κερδοσκοπούν από το σκουπίδι. Ο
δεύτερος ιστός βρίσκεται στο ευρύ Δημόσιο. Είναι τα συλλογικά
όργανα των δημοτικών υπαλλήλων που υποστηρίζουν με σθένος τη μη
λύση. Ο τρίτος ιστός είναι μέσα στο «στενό» δημόσιο, στα υπουργεία
Εσωτερικών και Περιβάλλοντος, στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση και στην
Περιφέρεια. Ενα κομμάτι τους, που βρίσκεται σε νευραλγικές θέσεις
«σπεκουλάρει» ως προς την τελική λύση, παρακωλύοντας κάθε εξέλιξη
με την προσδοκία ιδίου οφέλους». «Για εμένα, το πρόβλημα βρίσκεται
κυρίως σε δύο επίπεδα. Στους πολίτες, που δεν σηκώνουν μύγα στο
σπαθί τους, εμποδίζοντας λ.χ. ένα ΧΥΤΑ και στα lobbies υπέρ της
μιας ή της άλλης τεχνολογίας, που ασκούν αφόρητες πιέσεις στους
πολιτικούς και σε όσους εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων», λέει ο κ.
Κυρκίτσος.Πριν από λίγο καιρό, το υπουργείο Περιβάλλοντος
ανακοίνωσε ότι προχωράει σε ένα διαγωνισμό για την ανάθεση σε
ιδιώτες τόσο της δημιουργίας εγκαταστάσεων επεξεργασίας
απορριμμάτων όσο και της διαχείρισής τους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη.
Θα κλείσει αυτή η επιλογή διά παντός τον κύκλο της διαφθοράς γύρω
από το σκουπίδι; Ή θα «φορτώσει» στους πολίτες ένα πανάκριβο
προϊόν; «Στη Βιέννη, όταν ξεκίνησαν να φτιάξουν τη μονάδα καύσης
στην περιοχή Hundertwasser μέσα στον ιστό της πόλης, οι
περιβαλλοντικές οργανώσεις και οι πολίτες ξεσηκώθηκαν», λέει ο κ.
Δερματάς. «Ηρθε η πολιτεία και τους ζήτησε να θέσουν όρους για τη
λειτουργία του εργοστασίου, τους οποίους και τήρησαν. Εγώ, λοιπόν,
προτείνω το εξής: Ας φτιάξουμε ένα εργοστάσιο διαχείρισης
απορριμμάτων στην Αθήνα και ας το επιτηρήσουμε αυστηρά. Εν πάση
περιπτώσει, ας τολμήσουμε. Ο διαγωνισμός είναι μια λύση. Πρέπει
όμως να ξεκαθαρίσει και το πλαίσιο, να είναι αποκλειστικά ένας ο
υπεύθυνος για τα απορρίμματα». «Εμείς δεν υποστηρίζουμε τον
διαγωνισμό γιατί αφορά σε μια πολύ ακριβή λύση, μακριά από τις
κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας», λέει ο κ. Κυρκίτσος. «Η
κατεύθυνση που μας δίνει η Ε.Ε. είναι σαφής: πρώτα απ’ όλα πρόληψη,
ανακύκλωση, κομποστοποίηση. Τρεις τομείς που έχουν ελάχιστα
προχωρήσει στην Ελλάδα. Τυχαίο; Διόλου. Η καύση και η βιοξήρανση,
δύο πολύ ακριβές μέθοδοι, χρειάζονται «σύμμεικτο» σκουπίδι, άρα
«πολεμούν» τη διαλογή στην πηγή. Για την Ευρώπη η καύση είναι η
τελευταία λύση πριν από τον ΧΥΤΑ. Για εμάς θα είναι η πρώτη».
Oγδόντα δύο ανεξέλεγκτες χωματερές παραμένουν ακόμη σε
λειτουργία
«Κολλημένη» βρίσκεται πλέον η αγωνιώδης προσπάθεια της πολιτείας
να κλείσει τις ανεξέλεγκτες χωματερές, υπό τον φόβο των
ευρωπροστίμων. Από τις 82 χωματερές που παραμένουν σε λειτουργία,
ελάχιστες μπορούν πλέον να κλείσουν γιατί… δεν υπάρχει καμία
εναλλακτική! Χαρακτηριστικό είναι ότι οι περισσότερες από αυτές
βρίσκονται στην Πελοπόννησο, στην οποία ο διαγωνισμός για τη
δημιουργία σύγχρονων εγκαταστάσεων βρίσκεται ακόμα σε φάση
προκαταρκτικής προκήρυξης.
Η Θεσσαλία, η Ηπειρος και η Δυτική Μακεδονία είναι οι τρεις
περιοχές της Ελλάδας στις οποίες πλέον δεν λειτουργεί καμία
ανεξέλεγκτη χωματερή. Οι 82 που λειτουργούν κατανέμονται ως εξής:
25 στην Πελοπόννησο, 16 στο Νότιο Αιγαίο, 10 στη Στερεά Ελλάδα, 7
στην Κεντρική Μακεδονία, 7 στα Ιόνια Νησιά, 6 στην Ανατολική
Μακεδονία, 5 στο Βόρειο Αιγαίο, 3 στη Δυτική Ελλάδα, 2 στην Αττική
(σε νησιά) και 1 στην Κρήτη. Πρόκειται για τις πιο δύσκολες
περιπτώσεις, καθώς η δημιουργία έστω ενός ΧΥΤΑ (δεν συζητάει κανείς
τη δημιουργία ολοκληρωμένων εγκαταστάσεων) προαπαιτεί μια
διαδικασία χωροθέτησης, που στις περισσότερες από τις περιοχές
αυτές δεν έχει καν ξεκινήσει.
Στην Πελοπόννησο, για παράδειγμα, τελειώνει αυτές τις ημέρες η
δημόσια διαβούλευση για τον διεθνή διαγωνισμό, με μια βασική
παράλειψη: στα σχέδια δεν περιλαμβάνεται η χωροθέτηση των
εγκαταστάσεων, την οποία θα κληθεί να κάνει ο ανάδοχος, με ό,τι
αυτό σημαίνει για την τύχη του έργου… Οι χωροθετήσεις και οι
διαγωνισμοί, όμως, δεν είναι το μόνο πρόβλημα στη διαχείριση των
απορριμμάτων. Για παράδειγμα, το υπουργείο Εσωτερικών θα έπρεπε να
έχει ορίσει τους φορείς διαχείρισης (ΦΟΔΣΑ) από τον Ιούλιο με
Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο δεν έχει καν σταλθεί στο ΣτΕ για
έλεγχο.