Οι συγκεντρώσεις του όζοντος μειώνονται αλλά εξακολουθούν να υπερβαίνουν τα θεσπισμένα όρια και να υποσκάπτουν την υγεία των Ευρωπαίων πολιτών. Το καμπανάκι του κινδύνου χτυπά έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ) για τις συγκεντρώσεις όζοντος στα πιο κοντινά στη Γη στρώματα της ατμόσφαιρας (τροπόσφαιρα). Σύμφωνα με την έκθεση το τροποσφαιρικό όζον υπερέβη τα θεσμοθετημένα όρια σε όλα τα κράτη-μέλη του Οργανισμού (όλα τα μέλη της Ε.Ε. και αρκετά ακόμα ευρωπαϊκά κράτη), καθώς και στα περισσότερα σημεία μέτρησης! Οι πιο μεγάλες συγκεντρώσεις παρουσιάστηκαν στις μεσογειακές χώρες και στις Αλπεις, ενώ οι υπερβάσεις πραγματοποιήθηκαν κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες (ιδιαίτερα Ιούλιο – Αύγουστο). Το όζον είναι εποχικός ρύπος, καθώς προκύπτει από χημικές αντιδράσεις στην ατμόσφαιρα υπό την επίδραση του Ηλιου και των αυξημένων θερμοκρασιών. Αξίζει να σημειωθεί πως αναφερόμαστε στο «κακό όζον» της τροπόσφαιρας, σε διάκριση από το όζον των ανώτερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας που σχηματίζει την πολύτιμη στιβάδα του όζοντος. Σημείο αισιοδοξίας στην έκθεση αποτελεί το γεγονός πως οι συγκεντρώσεις όζοντος και οι παραβιάσεις των ορίων είναι μικρότερες από προηγούμενα έτη. Η παρουσία του ρύπου όζον βαίνει μειούμενη στην Ευρώπη, αλλά με πολύ αργούς ρυθμούς, που δεν διασφαλίζουν τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον.
Σύμφωνα με την έκθεση, ο μακροπρόθεσμος στόχος για την προστασία της υγείας του ανθρώπου (μέγιστη ημερήσια οκτάωρη μέση συγκέντρωση 120 μg/m3) ξεπεράστηκε τουλάχιστον μία φορά σε όλα τα κράτη-μέλη και συνολικά στο 83% όλων των σταθμών αναφοράς. Στο 22% των σταθμών το όριο ξεπεράστηκε πάνω από 25 μέρες. Στην Ελλάδα οι συγκεντρώσεις ήταν πιο ανησυχητικές, αφού ο στόχος των 120 μg/m3 ξεπεράστηκε έστω και μία φορά στο 86% των 22 σταθμών. Πάνω από 25 υπερβάσεις καταγράφηκε στο 45% των σταθμών, ποσοστό υπερδιπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου.
Το «όριο ενημέρωσης» (μία ώρα μέση συγκέντρωση όζοντος 180 μg/m3) ξεπεράστηκε στο 26% του συνόλου των λειτουργικών σταθμών. Στη Βόρεια Ευρώπη δεν έγινε υπέρβαση του ορίου ενημέρωσης κατά το 2013. Το «όριο συναγερμού» (μία ώρα μέση συγκέντρωση όζοντος 240 μg/m3) ξεπεράστηκε 27 φορές σε όλη την Ευρώπη. Με βάση τους στόχους και τα όρια που έχει θεσπίσει η Ε.Ε., υπήρχαν ορισμένες χώρες που σχεδόν τα δύο πέμπτα του πληθυσμού εκτέθηκε σε επίπεδα με υπερβάσεις. Αξίζει βεβαίως να σημειωθεί πως με βάση τα πιο αυστηρά όρια που έχει θεσπίσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σχεδόν το σύνολο των κατοίκων των ευρωπαϊκών πόλεων είχε εκτεθεί σε αυξημένες συγκεντρώσεις το 2012. Πρόσφατες επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμα και χαμηλές συγκεντρώσεις όζοντος είναι επιβλαβείς. Είναι γνωστό εξάλλου, πως τα θεσπισμένα όρια δεν διασφαλίζουν απόλυτα την υγεία, αλλά αποτελούν πολιτικούς συμβιβασμούς μεταξύ δημόσιας υγείας/περιβάλλοντος από τη μια και οικονομικών συμφερόντων/οικονομικού κόστους από την άλλη. Παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των υπερβάσεων παραμένει πολύ υψηλός, είναι ο μικρότερος από το 1997, όταν ξεκίνησε η υποβολή εκθέσεων.
Βλάβες στους πνεύμονες
Σε κάθε περίπτωση, οι συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία του όζοντος είναι σοβαρές. Υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στους πνεύμονες, ενώ ακόμα και χαμηλά επίπεδα προκαλούν προβλήματα στο αναπνευστικό σύστημα. Επίσης, το όζον μπορεί να επιδεινώσει καρδιαγγειακά προβλήματα. Συνολικά αυξάνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα των ανθρώπων. Ιδιαίτερα αρνητική είναι η επίδρασή του στην ανάπτυξη των φυτών, πλήττοντας τις γεωργικές καλλιέργειες, το αστικό και περιαστικό πράσινο και τα δάση.
Εχοντας όλες αυτές τις αρνητικές επιπτώσεις υπόψη υπάρχει ανάγκη κλιμάκωσης της προσπάθειας καταπολέμησης των συγκεντρώσεων όζοντος. Και καθώς δεν μπορούμε να σταματήσουμε την ηλιακή ακτινοβολία, η μόνη λύση είναι ο μεγάλος περιορισμός των χημικών στοιχείων – ρύπων που δίνουν το υλικό για να γίνει η χημική αντίδραση που παράγει το όζον. Πρόκειται για οξείδια του αζώτου, υδρογονάνθρακες και άλλα αιωρούμενα συστατικά του νέφους. Να γιατί, η μάχη κατά του «κακού» όζοντος είναι άρρηκτα δεμένη με την καταπολέμηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Αιτία θανάτου για 7.000.000
Σε μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία έχει αναδειχθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση διεθνώς, αφού αποτελεί αιτία θανάτου για περίπου 7 εκατομμύρια ανθρώπους το 2012, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Αυτό σημαίνει πως ένας στους οκτώ θανάτους το 2012 συνδέεται με τη ρύπανση, αναδεικνύοντάς τη στην πιο σημαντική περιβαλλοντική απειλή για την υγεία. Η αύξηση στους καταγεγραμμένους θανάτους από ρύπανση είναι τεράστια, αφού ο σχετικός αριθμός διπλασιάστηκε!
Το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών καταγράφεται στις οικονομικά φτωχές χώρες στη νοτιοανατολική Ασία και τον Δυτικό Ειρηνικό, που το 2012 είδαν 3,3 εκατομμύρια θανάτους να συνδέονται με τη ρύπανση του αέρα εντός των κατοικιών και 2,6 εκατομμύρια σε εξωτερικούς χώρους. Βλέπουμε δηλαδή πως πέρα από τη ρύπανση από βιομηχανίες, αυτοκίνητα και άλλες ρυπογόνες δραστηριότητες, τεράστιο πρόβλημα αποτελούν οι ακατάλληλες κατοικίες, όπου φτωχές οικογένειες χρησιμοποιούν ξύλα, κάρβουνα ή βιομάζα για θέρμανση και μαγείρεμα, με αποτέλεσμα να πνίγονται στην αιθάλη. Από την εσωτερική ρύπανση στις φτωχές χώρες κινδυνεύουν περισσότερο οι γυναίκες και τα παιδιά. «Οι κίνδυνοι από την ατμοσφαιρική ρύπανση είναι πλέον πολύ μεγαλύτεροι από όσο νομίζαμε ή κατανοούσαμε, ιδιαίτερα για τις καρδιακές παθήσεις και τα εγκεφαλικά επεισόδια» δήλωσε η επικεφαλής του τμήματος Δημόσιας Υγείας και Περιβάλλοντος του ΠΟΥ, κ. Μαρία Νέιρα.