Επιστρατεύοντας την ίδια τη φύση, μέσω του ευρωπαϊκού πρότζεκτ KillSpill επιστήμονες από 13 ευρωπαϊκές χώρες και ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο αναπτύσσουν μια νέα τεχνική για τον καθαρισμό των πετρελαιοκηλίδων από τα ναυτικά ατυχήματα, η οποία θα είναι φιλική προς το περιβάλλον και πολύ πιο αποτελεσματική από τις υπάρχουσες μεθόδους. Συντονιστής του KillSpill είναι το Πολυτεχνείο Κρήτης, ενώ η τεχνική θα χρωστάει αυτά τα πλεονεκτήματα στο γεγονός ότι θα βασίζεται σε βακτήρια που ζουν στις θάλασσες και τα οποία ούτως ή άλλως αναλαμβάνουν τον ρόλο της απορρύπανσης, αφού «τρέφονται» με τις χημικές ενώσεις του πετρελαίου.
Ωστόσο, παρά το ότι οι μικροοργανισμοί εξαφανίζουν το πετρέλαιο, λειτουργώντας επομένως σαν ένας βιολογικός μηχανισμός άμυνας, το πρόβλημα είναι πως αυτό γίνεται με αργό ρυθμό, με συνέπεια η θάλασσα να χρειάζεται αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα για να αυτοκαθαρισθεί. Ετσι, μέχρι το 2016 που θα ολοκληρωθεί το πρότζεκτ, στόχος των ερευνητών είναι να τελειοποιήσουν μια τεχνική που ουσιαστικά δεν θα κάνει τίποτε άλλο από το να επιταχύνει τη φυσική διαδικασία.
Οπως λέει χαρακτηριστικά στην «Κ» ο Νικόλαος Καλογεράκης, καθηγητής στο Πολυτεχνείο και επιστημονικός υπεύθυνος του KillSpill, «αυτό που θέλουμε είναι να ενισχύσουμε τη δράση των βακτηρίων, ώστε να διασπούν τις πετρελαιοκηλίδες πολύ πιο γρήγορα και συνεπώς να περιορίζουν τις επιπτώσεις στα οικοσυστήματα». Οι οικολογικές καταστροφές που έχουν προκληθεί μέχρι σήμερα, από μικρά και μεγάλα ατυχήματα, δείχνουν πως η διαρροή πετρελαίου στη θάλασσα αποτελεί μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές απειλές. Στην περίπτωση ενός ατυχήματος, το πρώτο που γίνεται έως τώρα είναι να ποντίζονται πλωτά φράγματα γύρω από τη διαρροή, με σκοπό να περιορισθεί η εξάπλωσή της.
«Oσον αφορά τον καθαρισμό, αυτός γίνεται με μηχανικά μέσα, δηλαδή με ειδικά μηχανήματα τα οποία συλλέγουν όσο πετρέλαιο βρίσκεται στην επιφάνεια», σημειώνει ο κ. Καλογεράκης. Μια λύση που, όπως προσθέτει, δεν μπορεί να αφαιρέσει από τη θάλασσα περισσότερο από το 15% της ρύπανσης.
Η μέθοδος του KillSpill δεν θα καταργεί, αλλά θα συμπληρώνει τα πλωτά φράγματα και τον μηχανικό καθαρισμό. Επιπλέον, όπως συμβαίνει και τώρα, η περιοχή θα ψεκάζεται με ουσίες που διαλύουν το πετρέλαιο σε μικροσκοπικά σταγονίδια, τα οποία διασπώνται πιο εύκολα από τα βακτήρια. Η βασική της καινοτομία είναι πως παράλληλα η πετρελαιοκηλίδα θα εμπλουτίζεται με φώσφορο και άζωτο – δύο στοιχεία που είναι επίσης απαραίτητα στους μικροοργανισμούς για να αναπτυχθούν και τα οποία δεν υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες στο θαλασσινό νερό. «Με αυτό τον τρόπο, τα βακτήρια θα κάνουν την εμφάνισή τους αρκετά πιο νωρίς, ενώ στη συνέχεια θα πολλαπλασιάζονται πολύ πιο γρήγορα, καθαρίζοντας επομένως τη θάλασσα σε σαφώς μικρότερο χρονικό διάστημα», συμπληρώνει ο καθηγητής.
Οπως λέει ο ίδιος, αν σήμερα μια πετρελαιοκηλίδα χρειάζεται 12 μήνες για να εξαφανισθεί, με τη φύση να λειτουργεί στους δικούς της ρυθμούς, χάρις στο επιπλέον άζωτο και φώσφορο, ο χρόνος αυτός θα περιορισθεί σε λίγες εβδομάδες. Μάλιστα, από τον Φεβρουάριο του 2013 που ξεκίνησε το πρότζεκτ, οι ερευνητές αναπτύσσουν ειδικά σωματίδια που θα ενσωματώνουν τα δύο στοιχεία και θα έχουν τέτοια δομή ώστε να κολλάνε πάνω στα σταγονίδια πετρελαίου.
Μέσω των σωματιδίων, ο εμπλουτισμός θα γίνεται «στοχευμένα» στο πετρέλαιο για να μη μολύνεται γενικά το θαλασσινό νερό και να μην καταναλώνεται άσκοπα άζωτο και φώσφορο, κρατώντας το κόστος σε προσιτά επίπεδα.
Κατ’ ανάλογο τρόπο με τα σωματίδια, το σπρέι για τη διάλυση του πετρελαίου θα δημιουργείται από φυτά, για να μην επιβαρύνει κι αυτό με τη σειρά του τη θάλασσα. Το ίδιο ισχύει και με τα βακτήρια, τα οποία είναι έτσι κι αλλιώς μέρος της τροφικής αλυσίδας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Από την άλλη μεριά, αν και η παρουσία αζώτου και φωσφόρου θα είναι αρκετή για να εξαφανίζουν οι μικροοργανισμοί τις πετρελαιοκηλίδες στην ανοιχτή θάλασσα, όσον αφορά τα ατυχήματα που γίνονται στις ακτές και τις απειλούν με άμεση μόλυνση, ο φυσικός μηχανισμός θα πρέπει να ενεργοποιείται ακόμη πιο γρήγορα.
«Γι’ αυτές τις περιπτώσεις, θα δημιουργήσουμε στο εργαστήριο καλλιέργειες από βακτήρια που “τρέφονται” με πετρέλαιο και είναι ενδημικά σε διάφορες περιοχές, ώστε να μπορούν να προστεθούν αμέσως στη διαρροή», καταλήγει ο επιστήμονας.
Αναζητούν τρόπους βιοδιάσπασης των πλαστικών στη θάλασσα
Σε αντίθεση με το πετρέλαιο, για το οποίο υπάρχουν βακτήρια στο θαλασσινό νερό που το αποικοδομούν, δεν ισχύει το ίδιο για τα κάθε λογής πλαστικά – αφού για τη συντριπτική πλειονότητα δεν υπάρχουν καν βακτήρια που να τα μεταβολίζουν, ενώ για τα υπόλοιπα οι μικροοργανισμοί που τα διασπούν λειτουργούν σε εξαιρετικά αργούς ρυθμούς. «Το αποτέλεσμα είναι να θρυμματίζονται σε μικροπλαστικά, δηλαδή σε κομμάτια με διαστάσεις της τάξης των 1-2 χιλιοστών», λέει ο κ. Καλογεράκης από το Πολυτεχνείο Κρήτης. Με το περιβαλλοντικό πρόγραμμα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών να υπολογίζει από το 2012 ότι σε κάθε 1 τετραγωνικό μίλι ωκεανού υπάρχουν 13.000 τέτοια μικροσκοπικά κομμάτια, ένα μεγάλο μέρος τους καταναλώνεται από ψάρια και πουλιά, με συνέπεια να γεμίζει το στομάχι τους και έτσι να πεθαίνουν από την πείνα. «Επιπλέον, πάνω σε αυτά τα κομμάτια κολλάνε οι πιο επικίνδυνοι θαλάσσιοι ρύποι, οι οποίοι μέσω της τροφικής αλυσίδας καταλήγουν μαζί με τα μικροπλαστικά στον ανθρώπινο οργανισμό», προσθέτει ο επιστήμονας.
Για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από τα πλαστικά, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα δεύτερο ευρωπαϊκό πρότζεκτ στο οποίο συμμετέχει το Πολυτεχνείο Κρήτης. «Με όνομα BioClean, στόχος του πρότζεκτ είναι να βρεθούν ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν στη σύνθεση των πλαστικών ώστε να βιοδιασπώνται στη θάλασσα. Σε αυτή την περίπτωση, αν ένα τέτοιο πλαστικό καταλήξει στο θαλασσινό νερό, τότε πλέον θα υπάρχουν μικροοργανισμοί που θα το αποικοδομήσουν», αναφέρει ο καθηγητής. Στο πλαίσιο του BioClean, γίνονται επίσης συστηματικές μετρήσεις στις ευρωπαϊκές θάλασσες για να καταγραφεί ο βαθμός της μόλυνσης, όπως και το είδος των ρύπων που «κουβαλούν» τα μικροπλαστικά σε κάθε επιμέρους περιοχή. Ετσι, το Πολυτεχνείο έχει αναλάβει να κάνει μετρήσεις στην παραθαλάσσια περιοχή της Κρήτης