Κατά τους θερμούς μήνες του έτους πλέον οδηγούμε το αυτοκίνητο με ανοιχτό κλιματισμό, κοιμόμαστε με ανοιχτό κλιματισμό και δουλεύουμε με ανοιχτό τον κλιματισμό.
Αλήθεια, πόσο πιο ζεστή έχει γίνει η χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια έτσι ώστε να μην αντέχουμε τα καλοκαίρια χωρίς τη δροσιά του κλιματισμού;
Πριν από 30 χρόνια, πώς κάναμε τις ίδιες δουλειές, κατοικούσαμε στην ίδια περιοχή και ταξιδεύαμε στην ίδια χώρα χωρίς κλιματισμό; Αλλαξε τόσο πολύ το κλίμα ή αλλάξαμε εμείς;
Πιθανότατα συμβαίνουν και τα δύο ταυτόχρονα. Για να είμαστε ακριβείς, το κλίμα άλλαξε λίγο και εμείς αλλάξαμε πολύ περισσότερο. Οι σχετικές μελέτες καταγράφουν μια μικρή αύξηση της θερμοκρασίας, όχι όμως τόσο μεγάλη που να δικαιολογεί τη μειωμένη μας ανεκτικότητα στις κλασικές ακόμη ελληνικές καλοκαιρινές συνθήκες. Η μέση μετρημένη αύξηση της θερμοκρασίας αέρος στη χώρα μας είναι εξαιρετικά μικρή για να αισθανόμαστε τόσο έντονη την ανάγκη ρύθμισης του μικροκλίματός μας σε σχέση με το παρελθόν. Εχει παρατηρηθεί, όμως, μια αύξηση της συχνότητας και της διάρκειας των φαινομένων καύσωνα. Αρα, η μετρημένη μεταβολή της θερμοκρασίας αέρος δεν δίνει μια επαρκή εξήγηση για τη δυσφορία που νιώθουμε κατά τη θερμή περίοδο του έτους σε σχέση με το παρελθόν.
Εκτός από τις περιβαλλοντικές αλλαγές, ας δούμε πώς λειτουργεί ο άνθρωπος συμπεριφορικά και οργανικά. Ξεκινώντας από το δεύτερο, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο μηχανισμός θερμορρύθμισης του ανθρώπινου οργανισμού είναι εξαιρετικά περίπλοκος, αλλά και αποτελεσματικός. Αρκεί να σκεφτούμε ότι αφαιρώντας ή προσθέτοντας ρουχισμό, ο οργανισμός ανταποκρίνεται ταχύτατα και διατηρεί σταθερή τη θερμοκρασία του ανθρώπου γύρω στους 37° C. Μπορεί να τρέχουμε σε μια ζεστή παραλία ή να περπατάμε σε μια ψυχρή βουνοπλαγιά, αλλά ο οργανισμός μας χωρίς καμία συνειδητή παρέμβαση αυτορρυθμίζει τη θερμοκρασία μας στα φυσιολογικά επίπεδα. Οι βασικοί του μηχανισμοί είναι η αγγειοδιαστολή και η αγγειοσυστολή, καθώς επίσης η εφίδρωση και η αναρρίγηση.
Ο εγκλιματισμός (προσαρμογή στις νέες θερμικές συνθήκες) σε θερμές ατμοσφαιρικές συνθήκες είναι μια σειρά από διεργασίες που συμβαίνουν στο ανθρώπινο σώμα για να μπορεί να αντεπεξέλθει στις νέες θερμότερες (ή ψυχρότερες) συνθήκες. Οι διεργασίες εγκλιματισμού για να ολοκληρωθούν χρειάζονται μία έως δύο εβδομάδες. Αλλά το 75% των διεργασιών εγκλιματισμού γίνεται τις 5 πρώτες ημέρες της έκθεσης στις νέες συνθήκες. Ο συνολικός απαιτούμενος χρόνος εξαρτάται από τη διαφορά των αρχικών συνθηκών σε σχέση με τις νέες, με την ηλικία του ατόμου, τη φυσική του κατάσταση και τα γενετικά χαρακτηριστικά του.
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, όμως, δεν επιτρέπει να γίνει ο εγκλιματισμός αυτός. Αυτό συμβαίνει γιατί κατά τη θερμή (αλλά και την ψυχρή) περίοδο του έτους ο άνθρωπος μπορεί και τροποποιεί τις μικροκλιματικές συνθήκες των εσωτερικών χώρων παθητικά (με μόνωση κ.λπ.) και ενεργητικά (με κλιματιστικά μηχανήματα). Αρα ο σύγχρονος άνθρωπος δεν προλαβαίνει να εγκλιματιστεί κατά το καλοκαίρι, αφού δεν παραμένει για ικανό χρονικό διάστημα εκτεθειμένος σε θερμές συνθήκες. Συνοπτικά δεν δίνουμε στον οργανισμό μας τον απαραίτητο χρόνο έκθεσης σε θερμές συνθήκες, αφού ανά τακτά χρονικά διαστήματα βρισκόμαστε σε έναν κλιματιζόμενο χώρο – κάτι που παλαιότερα δεν ήταν δυνατόν, αφού δεν ήταν τόσο διαδεδομένα τα κλιματιστικά. Για την ακρίβεια, δεν εμποδίζουμε απλώς τον εγκλιματισμό, αλλά στην ουσία δημιουργούμε και θερμικό στρες, αφού πολύ συχνά η θερμοκρασία σε έναν εσωτερικό χώρο είναι πάνω από 10° C χαμηλότερη από τη θερμοκρασία στην οποία θα εκτεθεί το σώμα μας όταν βγούμε από αυτόν. Αυτή η εναλλαγή κρύου (κλιματισμός) και ζέστης (ατμοσφαιρικές συνθήκες) οδηγεί σε αυξημένη δυσφορία και αίσθημα ανυπόφορης ζέστης. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο κλιματισμός μεταφέρει την ανεπιθύμητη θερμότητα από τον κλειστό χώρο στο εξωτερικό περιβάλλον. Δεν την εξαφανίζει, απλώς τη μεταφέρει και μάλιστα σε αυτήν αθροίζονται και οι θερμικές απώλειες του μηχανήματος, με αποτέλεσμα ο κλιματισμός να ψύχει προσωρινά έναν εσωτερικό χώρο και να θερμαίνει τελικά ακόμη περισσότερο το περιβάλλον.
Στο ερώτημα αν άλλαξε το κλίμα ή αλλάξαμε εμείς είναι σαφές ότι για την ώρα οι αλλαγές των συνηθειών μας είναι υπεύθυνες για τη δυσφορία μας και όχι η όποια «κλιματική αλλαγή».
*Ο δρ Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος είναι βιοκλιματολόγος στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.