Βρίσκονται μέσα σε χιλιάδες προϊόντα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή, αποτελούν μια πολύ σημαντική και ύπουλη απειλή για τη δημόσια υγεία και όμως, η Ευρωπαϊκή Ενωση παραπέμπει την αντιμετώπισή τους στις ελληνικές καλένδες. Προφανώς γιατί τα συμφέροντα που σχετίζονται με την παραγωγή και χρήση των συγκεκριμένων χημικών ουσιών είναι πολύ ισχυρά. Και όπως έχει αποδειχθεί, έχουν ισχυρότατο λόγο στα κέντρα λήψης των αποφάσεων στις Βρυξέλλες.
Ο λόγος για τους ενδοκρινικούς διαταράκτες, μια κατηγορία χημικών ουσιών που έχουν την ικανότητα να μιμούνται, να μπλοκάρουν ή να διαταράσσουν την ενδοκρινική λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Η έκθεση σε αυτές τις ουσίες, ειδικά στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του ανθρώπου, μπορεί να προκαλέσει αμετάκλητες βλάβες, οι οποίες θα εμφανιστούν αργότερα. Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες έχουν συνδεθεί με ασθένειες ιδιαίτερα διαδεδομένες στη σύγχρονη εποχή, όπως προστάτης, καρκίνος στο στήθος και στους όρχεις, στειρότητα και γενετικές ανωμαλίες, παχυσαρκία και διαβήτης, προβλήματα στη νοητική ανάπτυξη. Τον Ιανουάριο του 2013, κοινή μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ σημείωνε πως οι ενδοκρινικοί διαταράκτες αποτελούν «μια παγκόσμια απειλή που απαιτείται να επιλυθεί». Πρόσφατα εκτιμήθηκε πως το ιατρικό κόστος από τις επιπτώσεις τους ανέρχεται σε 157 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο μόνο στην Ε.Ε.!
1.000 χημικές ουσίες
Μέχρι σήμερα περίπου 1.000 χημικές ουσίες έχουν εντοπιστεί ως πιθανοί διαταράκτες και βρίσκονται σε φυτοφάρμακα, πλαστικά, καλλυντικά, χαλιά, υπολογιστές και δομικά υλικά. Ηδη από το 2006, οπότε υιοθετήθηκε ο ευρωπαϊκός κανονισμός REACH για τα χημικά προϊόντα, είχε εντοπιστεί το πρόβλημα των ενδοκρινικών διαταραχών (ένα από τα μεγάλα κενά του εν λόγω κανονισμού) και είχε τεθεί η ανάγκη αντιμετώπισής του. Το ίδιο συνέβη και το 2009 όταν εκδόθηκε ο κανονισμός για τα φυτοφάρμακα και το 2012 ο κανονισμός για τα βιοκτόνα.
Από το 2009 η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πήρε εντολή να προχωρήσει στον προσδιορισμό τού ποιοι είναι οι ενδοκρινικοί διαταράκτες. Ανέθεσε μελέτη σε ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες, με επικεφαλής τον καθηγητή Αντρέας Κόρτενκαμπ του πανεπιστημίου Μπρουνέλ στο Λονδίνο. Η μελέτη ολοκληρώθηκε και δημοσιεύθηκε το 2012, καθώς το χρονοδιάγραμμα της Επιτροπής έθετε ως στόχο την έγκρισή της μέχρι το τέλος του 2013.
Τότε άρχισαν όμως οι πιέσεις των εκπροσώπων εταιρειών, τις οποίες περιγράφει πρόσφατη έκθεση του Παρατηρητηρίου της Εταιρικής Ευρώπης (Corporate Europe Observatory), με τίτλο «Μια τοξική υπόθεση». Κύριος στόχος, να καθυστερήσει και τελικά να εκτραπεί η πορεία προς τον κανονισμό. Σε πρώτη φάση αντέδρασαν η Γερμανία και η Βρετανία, ενώ ακολούθησαν παρεμβάσεις και από άλλες χώρες. «Υπολογίζεται πως περίπου 20-30.000 εκπρόσωποι εταιρειών παρεμβαίνουν μόνιμα στα κτίρια της Ε.Ε.», σημειώνει το CEO. Στην προστασία των συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων δραστηριοποιήθηκαν, σύμφωνα με το CEO, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Χημικής Βιομηχανίας καθώς και μεγάλες χημικές πολυεθνικές, είτε απευθείας είτε μέσω οργανώσεων γνώμης που έχουν δημιουργήσει. Βασικό αίτημα του μπλοκ που υποστήριζε το δικαίωμα των… ενδοκρινικών διαταρακτών να υπάρχουν ήταν η εκπόνηση μελέτης οικονομικών συνεπειών από πιθανά μέτρα ελέγχου, κατάργησης ή αντικατάστασής τους. Δηλαδή, να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις στη βιομηχανία, προσπερνώντας ουσιαστικά τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Τίποτα δεν είναι σίγουρο
Τελικά, μπορεί η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος να μην υπέκυψε στις πιέσεις, αλλά δεν συνέβη συνολικά το ίδιο. Αλλες Γενικές Διευθύνσεις (μεταξύ αυτών και της Υγείας – SANCO) αλλά και η Επιτροπή αποδέχθηκαν το αίτημα, με αποτέλεσμα η όλη διαδικασία να αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2017! Αλλά τίποτα δεν είναι σίγουρο ακόμη και για το 2017, καθώς η διαδικασία για τον συγκεκριμένο κανονισμό, όπως και ολόκληρη η περιβαλλοντική νομοθεσία της Ε.Ε., υπόκεινται πλέον υπό την αίρεση της Συμφωνίας Διατλαντικής Εμπορικής και Επενδυτικής Συνεργασίας (ΤΤΙΡ), μεταξύ ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ενωσης, που βρίσκεται σε διαπραγμάτευση. Η συμφωνία θα απαιτήσει την εναρμόνιση των περιβαλλοντικών όρων στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Καθώς στις ΗΠΑ η αντιμετώπιση των κινδύνων από τοξικές ουσίες είναι εξαιρετικά ελλιπής, ο κίνδυνος να καταρρεύσει κάθε προστασία είναι υπαρκτός.
Πάντως, για τις τάσεις στις Βρυξέλλες αποκαλυπτικό είναι το γεγονός πως η νέα Επιτροπή αφαίρεσε τον ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση των κριτηρίων για τους ενδοκρινικούς διαταράκτες από τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος και τον ανέθεσε στη Γενική Διεύθυνση Υγείας.