Βλέπεις στη διαφήμιση ένα θηριώδες τζιπ που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες καυσίμων κι ακούς να λένε πως είναι φιλικό με το περιβάλλον, πως είναι «πράσινο», ενώ η εικόνα δείχνει δάση και παρθένα, εξωτικά μέρη. Δεν χρειάζεται να είναι το όχημα της Φολκσβάγκεν και να έχει πειραγμένο λογισμικό για να σκεφτείς πως πρόκειται για απάτη. Συναντάς στο ράφι του σούπερ μάρκετ μια συσκευασία με υπερβολικό πλαστικό, την οποία κοσμεί η ένδειξη πως είναι φιλικό προς το περιβάλλον, χωρίς κάτι τέτοιο να αποδεικνύεται.
Συχνά, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι που δεν υπάρχει, συμπληρώνουμε τη φράση «και… πράσιν’ άλογα» Το αντίστοιχο στη σφαίρα της διαφήμισης είναι, σε μεγάλο βαθμό, οι λεγόμενοι «περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί» ή οι «πράσινοι ισχυρισμοί». Κατανοώντας την ιδιαίτερη ευαισθησία των πολιτών στην Ευρώπη για προϊόντα φιλικά ή έστω λιγότερα βλαβερά προς το περιβάλλον, τόσο οι εταιρείες παραγωγής όσο και αυτές της διαφήμισης έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα ανάδειξης των «πράσινων» πλεονεκτημάτων που έχει το κάθε προϊόν. Αυτά μπορούν να αφορούν τη σύνθεση, τον τρόπο κατασκευής ή παραγωγής, τον τρόπο που διατίθεται στην αγορά, τη μείωση της ενέργειας ή της μόλυνσης, που μπορεί να προκαλεί κατά τη χρήση του. Oταν τέτοιοι ισχυρισμοί δεν είναι αληθινοί ή είναι υπερβολικά «φουσκωμένοι», τότε μιλάμε για «περιβαλλοντικό ξέπλυμα». «Αν οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί ισχύουν, έχει καλώς. Συχνά όμως έχουμε να κάνουμε με το λεγόμενο "πράσινο πλυντήριο", δηλαδή την αξιοποίηση ψευδών ή παραπλανητικών ισχυρισμών για να προωθηθεί ένα προϊόν» λέει στην «Κ» η κ. Ευαγγελία Κεκελέκη, γενική γραμματέας του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτή (ΚΕΠΚΑ).
Τους προηγούμενους μήνες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ολοκλήρωσε μία πανευρωπαϊκή μελέτη, με την οποία εξετάστηκε η παρουσία περιβαλλοντικών ισχυρισμών σε διαφορετικά προϊόντα (μη βρώσιμα) και πώς επηρεάζουν τη συμπεριφορά των καταναλωτών. Η μελέτη αυτή έδειξε πως οι πράσινοι ισχυρισμοί είναι ευρέως διαδεδομένοι, καθώς το 76% των προϊόντων που αξιολογήθηκε έφερε έναν τέτοιο ισχυρισμό, είτε στη συσκευασία είτε στη διαφήμισή τους. Κάποιοι ισχυρισμοί λαμβάνουν τη μορφή λογότυπου, άλλοι τη μορφή μηνυμάτων κειμένου, ή παρουσιάζονται ως εικόνες και χρώματα.
Οι καταναλωτές έχουν χαμηλό επίπεδο κατανόησης των πράσινων ισχυρισμών. Το 61% υποστηρίζει πως θεωρεί δύσκολο να κατανοήσει ποια προϊόντα είναι πράγματι φιλικά προς το περιβάλλον, το 44% απαντά πως δεν εμπιστεύεται αυτού του είδους τις πληροφορίες. Παρόλα αυτά σχεδόν το 60% των ερωτηθέντων δήλωσε πως προτιμά να αγοράσει ένα προϊόν με περιβαλλοντική σήμανση. Οι μισοί από τους καταναλωτές αναζητούν συγκεκριμένες περιβαλλοντικές πληροφορίες, στη συσκευασία, κατά την αγορά ενός προϊόντος.
Οι ερευνητές προχώρησαν σε ανάλυση ενός αριθμού ισχυρισμών έτσι ώστε να εξακριβωθεί εάν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και εάν συμμορφώνονται με την Οδηγία περί Αθέμιτων Εμπορικών Πρακτικών. Η ευρωπαϊκή μελέτη κατέδειξε πως πολλοί από τους ισχυρισμούς χρησιμοποιούσαν αόριστους όρους και δεν πληρούσαν τις απαιτήσεις της ακρίβειας και της διαφάνειας, που καθορίζει η νομοθεσία της Ε.Ε. Επιπρόσθετα, κάποιοι ισχυρισμοί έμοιαζαν να περιέχουν αναξιόπιστες δηλώσεις.
«Το περιβαλλοντικό ξέπλυμα από πρακτικές που βλάπτουν το περιβάλλον έχει αναπτυχθεί πολύ. Βλέπεις μια εταιρεία να ρυπαίνει το περιβάλλον κι επειδή κάνει μια δωρεά σε ένα οικολογικό πρόγραμμα, να βγάζει ανακοίνωση και να μιλά για το πόσο σέβεται τη φύση. Αλλη μπορεί να ρυπαίνει το νερό μιας περιοχής και επειδή έβαλε οικολογικούς λαμπτήρες να διεκδικεί πράσινη επιβράβευση. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να γίνουν πολύ πιο αυστηρές οι συγκεκριμένες διαδικασίες και να υπάρξουν σαφή κριτήρια για το πότε μπορεί κάποιο προϊόν να φέρει έναν περιβαλλοντικό ισχυρισμό», λέει στην «Κ» η κ. Κεκελέκη. «Επίσης, είναι σημαντικό να απλοποιηθεί και να ενοποιηθεί σε όλη την Ευρώπη η περιβαλλοντική σήμανση, έτσι ώστε ο καταναλωτής να μπορεί να καταλάβει πολύ πιο εύκολα ποιο προϊόν είναι πράσινο και σε ποιο βαθμό, και να μπορεί να "ψηφίσει" υπέρ του, αγοράζοντάς το» τονίζει η γενική γραμματέας του ΚΕΠΚΑ. «Σήμερα ο καταναλωτής πρέπει να πάει στην αγορά με οδηγό σημάτων και ένα λεξικό χημικών όρων για να καταλάβει τι αγοράζει…», συμπληρώνει. Η κ. Κεβελέκη αναφέρεται στη θετική συνεισφορά της θέσπισης εθελοντικού κώδικα δεοντολογίας, σε χώρες όπως η Δανία και η Γαλλία. Σε κάθε περίπτωση απαιτείται έλεγχος ενάντια στην πράσινη παραπλάνηση.