Ποιο είναι πιο γρήγορο; Η τάση αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον κλάδο των μεταφορών ή η προσπάθεια μείωσής τους στην Ευρώπη από ένα σύνολο πολιτικών; Παρά τους φιλόδοξους στόχους της Ευρωπαϊκής Ενωσης για μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων που προκαλούν κλιματική αλλαγή κατά 60% μέχρι το 2050 (με αφετηρία το 1990), οι εκπομπές από τις μετακινήσεις όχι μόνο δεν έχουν μειωθεί, αλλά ήταν το 2014 αυξημένες κατά 20% σε σχέση με το 1990! Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, το 2014 το ένα τέταρτο του συνόλου των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της Ε.Ε. προερχόταν από τις μεταφορές, του μόνου τομέα που συνέχιζε να έχει άνοδο στις εκπομπές!
Ο στόχος της δραστικής μείωσης κατά 60% σε σχέση με το 1990 (με βάση τις εκπομπές του 2014, η μείωση πρέπει να είναι πλέον πάνω από 66%), γίνεται πολύ δυσκολότερος, λαμβάνοντας υπόψη πως μέχρι το 2050 υπολογίζεται πως οι επιβατικές μεταφορές μπορεί να ανέβουν έως και 50%, ενώ η μεταφορά εμπορικών φορτίων έως και 80%! Είναι φανερό πως χρειάζεται μια πραγματική επανάσταση σε όλο τον κλάδο των μεταφορών για να πιαστούν αυτοί οι στόχοι.
Η ευρωπαϊκή υποδομή μεταφορών είναι ανεπτυγμένη. Σύμφωνα με έρευνα του ΕΕΑ, το ευρωπαϊκό δίκτυο, χωρίς να υπολογίσουμε τοπικές διακλαδώσεις, αποτελείται από 138.000 χλμ. σιδηροδρομικών γραμμών, 136.700 χλμ. δρόμων και 23.506 χλμ. καναλιών, για πλωτές μεταφορές.
Οσον αφορά τη μετακίνηση εμπορικών φορτίων, τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε το μερίδιο εκείνων που γίνονται μέσω οδικών μεταφορών. Η διακίνηση προϊόντων με φορτηγά έφτασε το 2013 το 49%, παρότι η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα ανά χιλιόμετρο είναι μεγαλύτερη στις οδικές μεταφορές σε σχέση με τα τρένα και τα πλωτά μέσα. Οι εμπορικές μεταφορές έχουν μεγαλώσει πολύ από τη δεκαετία του ’90, παρά την πτώση του 2008 λόγω της κρίσης.
Ταυτόχρονα, η ζήτηση για μεταφορά προσώπων μεγάλωσε κατά 8% στο διάστημα 2000-2013, με τις αερομεταφορές να είναι ο ταχύτερος τρόπος μετακίνησης επιβατών. Το 2013 κάθε πολίτης ευρωπαϊκής χώρας μετακινούνταν κατά μέσο όρο 12.850 χλμ. το έτος, 5% περισσότερο από το 2000. Το 70% αυτών των χιλιομέτρων διασχιζόταν με χρήση αυτοκινήτων.
Σήμερα, οι οδικές μεταφορές καταναλώνουν τα 3/4 της ενέργειας που απαιτείται για μετακίνηση. Παρ’ όλα αυτά είναι οι εκπομπές των αεροσκαφών που διπλασιάστηκαν στο διάστημα 1990-2014, ενώ των αυτοκινήτων αυξήθηκαν 17%. Απεναντίας, οι εκπομπές των σιδηροδρόμων μειώθηκαν κατά 50% και των πλωτών μεταφορών κατά 37%, εκφράζοντας όχι κυρίως την αύξηση της αποδοτικότητας των μέσων αυτών, αλλά μια μείωση του ρόλου τους, παρότι είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον από οχήματα και αεροπλάνα.
Ενδειξη του ολοένα και πιο αυξημένου ρόλου των αυτοκινήτων είναι το γεγονός πως το 2015 πουλήθηκαν στις χώρες της Ε.Ε. και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος 13,7 εκατομμύρια νέα Ι.Χ. οχήματα, δηλαδή 9% περισσότερα σε σχέση με το 2014. Μόλις το 1,3% αυτών είναι ηλεκτρικά ή υβριδικά, παρά τη μεγάλη άνοδό τους τα τελευταία χρόνια. Στην Ολλανδία βέβαια το 12% των νέων ταξινομήσεων το 2015 ήταν ηλεκτρικά ή υβριδικά, ενώ ακολουθεί η Δανία με 8%.
Τα καινούργια Ι.Χ. αυτοκίνητα είναι λιγότερο ρυπογόνα και ιδιαίτερα εκπέμπουν μικρότερες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου. Το 2015 ο ευρωπαϊκός στόχος ήταν ο μέσος όρος των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα για τα νέα οχήματα να πέσει στα 130 γραμμάρια ανά χιλιόμετρο. Σύμφωνα με τα στοιχεία της αυτοκινητοβιομηχανίας, το 2015 οι εκπομπές έπεσαν τελικά στα 119,6 γραμμάρια CO2 ανά χιλιόμετρο. Ο επόμενος –και πολύ πιο δύσκολος– στόχος είναι τα 95 γρ. μέχρι το 2021.
Τα στοιχεία των αυτοκινητοβιομηχανιών, όμως, αμφισβητούνται έντονα, ειδικά μετά τις αποκαλύψεις για λογισμικό παραπλάνησης σε αυτοκίνητα σειράς μεγάλων πολυεθνικών ομίλων. Το Διεθνές Συμβούλιο για την καθαρή μετακίνηση (ICCT) υποστηρίζει –και μάλλον βάσιμα– πως οι πραγματικές εκπομπές των αυτοκινήτων σε συνθήκες καθημερινότητας είναι 40% αυξημένες σε σχέση με τις μετρήσεις των εργαστηρίων. Σύμφωνα με τον ΕΕΑ προετοιμάζεται μια νέα διεθνής εναρμονισμένη διαδικασία για τη μέτρηση των εκπομπών των ελαφρών οχημάτων, παραμένει όμως άγνωστο πότε θα τεθεί σε εφαρμογή.
«Είναι καθαρό πως η απαλλαγή των μεταφορών της Ευρώπης από τον άνθρακα θα πάρει χρόνο. Απαιτεί ένα συνδυασμό μέτρων, στα οποία περιλαμβάνονται ο καλύτερος σχεδιασμός του κατοικημένου χώρου, η τεχνολογική εξέλιξη, η ευρύτερη χρήση εναλλακτικών καυσίμων, η ισχυρή πολιτική τιμών που θα ωθεί στις πράσινες λύσεις, η καινοτόμος έρευνα, η συνεχής υιοθεσία της τελευταίας λέξης της τεχνολογίας και η αυστηρότερη εφαρμογή των κανόνων που έχουμε», σημείωσε ο Hans Bruyninckx, εκτελεστικός διευθυντής του ΕΕΑ. «Πρόκειται για ένα κολοσσιαίο καθήκον, αλλά γνωρίζουμε πως θα γίνει. Αποτελεί μια πρόκληση».