Ο ιός θα εξαπλωθεί περαιτέρω, το εμβόλιο θα χρειαστεί ακόμη πολλούς μήνες προτού καταστεί διαθέσιμο και μένει να αποδειχθεί στην πράξη αν η αλλαγή της εποχής θα επηρεάσει την εξέλιξη της επιδημίας. Με τον τρόπο αυτόν, παράγοντες της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας αναγγέλλουν στην «Κ» ότι υπάρχει ακόμη δρόμος πριν τεθεί υπό πλήρη έλεγχο η κρίση του κορωνοϊού.
Παρ’ όλα αυτά, σε μια φάση κατά την οποία ο πανικός μεταδίδεται σαφώς πιο γρήγορα από τον ιό, η εικόνα που διαμορφώνεται δεν δικαιολογεί υπερβολική δόση ανησυχίας, δεδομένου ότι η νόσος προκαλεί ήπια συμπτώματα για τη συντριπτική πλειονότητα των ασθενών. Πόσο προετοιμασμένες ήταν οι χώρες και πώς οφείλουν να διαχειριστούν την κρίση; Μια άσκηση επί χάρτου στη Βαλτιμόρη των Ηνωμένων Πολιτειών, χωρίς να το θέλει, λειτούργησε ως «προάγγελος» της επιδημίας.
Ο δρ Ρίτσαρντ Πέντοντι, επικεφαλής της Ομάδας Παθογόνων Ασθενειών Υψηλού Κινδύνου στον ευρωπαϊκό τομέα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), και η δρ Κρίσταλ Γουότσον, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο για την Ασφάλεια της Υγείας Johns Hopkins, απαντούν σε ερωτήματα της «Κ» για την αντιμετώπιση του ιού αλλά και τον βαθμό ετοιμότητας των κρατών πριν από την εκδήλωση της κρίσης.
– Η επιδημία είναι γεγονός. Τι θα πρέπει να γίνει τώρα;
Δρ Ρίτσαρντ Πέντοντι: Αυτήν τη στιγμή, καλούμε όλες τις χώρες να επενδύσουν επειγόντως στην ετοιμότητα για την άφιξη των περιστατικών και να δώσουν προτεραιότητα στην προστασία των εργαζομένων στον τομέα της υγείας, όπως και των ατόμων που διατρέχουν ρίσκο. Εχει μεγάλη σημασία να καταστούν γνωστοί οι κίνδυνοι μετάδοσης στους συγκεκριμένους ανθρώπους. Επιπλέον, θα πρέπει να προστατευτούν οι χώρες που είναι οι πιο ευάλωτες. Αυτό θα γίνει με το να καταβάλουν όλοι οι εμπλεκόμενοι κάθε δυνατή προσπάθεια για τον περιορισμό των επιδημιών στις χώρες που έχουν την ικανότητα να το κάνουν.
Δρ Κρίσταλ Γουότσον: Ο κόσμος θα πρέπει να προετοιμαστεί για μια πολύ μεγαλύτερη εξάπλωση του νέου κορωνοϊού. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να πραγματοποιηθούν δοκιμές για την κατανόηση της έντασης της ασθένειας. Θα πρέπει επίσης να αυξηθεί η ικανότητα ανταπόκρισης των νοσοκομείων, να εντοπιστούν οι ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες και να ενεργοποιηθούν μηχανισμοί προστασίας τους. Επιπλέον, είναι σημαντικό να υποστηριχθούν οι αλυσίδες εφοδιασμού και η έρευνα και ανάπτυξη στο πεδίο των ιατρικών αντιμέτρων.
– Από τι εξαρτάται το πόσο γρήγορα θα είναι έτοιμο ένα εμβόλιο;
Δρ Ρίτσαρντ Πέντοντι: Συνήθως χρειάζονται αρκετά χρόνια για να αναπτυχθεί, να αδειοδοτηθεί και να παραχθεί ένα εμβόλιο. Ημασταν σε θέση να επιταχύνουμε τη συγκεκριμένη διαδικασία στην ανάπτυξη του εμβολίου για τον Εμπολα αξιοποιώντας τις παγκόσμιες προσπάθειες. Ηδη εργαζόμαστε ώστε να κάνουμε το ίδιο και για τον COVID-19. Ωστόσο, κάθε εμβόλιο πρέπει να περάσει από αυστηρούς ελέγχους ασφαλείας και αποτελεσματικότητας προτού καταστεί δυνατό να χρησιμοποιηθεί στον πληθυσμό.
Δρ Κρίσταλ Γουότσον: Οι επιστήμονες εργάζονται σκληρά για να αναπτύξουν ένα εμβόλιο εναντίον του ιού, αλλά θα χρειαστούν πολλοί μήνες προτού καταστεί δυνατό να αναπτυχθεί, να δοκιμαστεί και να παραχθεί ένα τέτοιο εμβόλιο. Οι επιστήμονες δοκιμάζουν επίσης αντιιικά φάρμακα, τα οποία μπορεί να είναι χρήσιμα για τη θεραπεία. Πρόκειται για σημαντικές προσπάθειες στις οποίες θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα, μαζί με την προώθηση ενός ισχυρού συστήματος δημόσιας υγείας και υγειονομικής περίθαλψης για τον εντοπισμό και τη φροντίδα όσων έχουν μολυνθεί.
– Με ποιους τρόπους θα μπορούσε η διεθνής κοινότητα να είχε προετοιμαστεί καλύτερα για την πιθανότητα ενός ιού όπως ο κορωνοϊός;
Δρ Ρίτσαρντ Πέντοντι: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανέκαθεν καλούσε τις χώρες να επενδύσουν στην ετοιμότητα για εκδηλώσεις μεταδοτικών ασθενειών και πολλές χώρες έχουν καταβάλει μεγάλες προσπάθειες σε αυτόν τον τομέα. Αντίστοιχες κρίσεις αποτελούν και μια ευκαιρία να μαθαίνουμε σε ποια σημεία θα μπορούσε να βελτιωθεί περαιτέρω ο βαθμός ετοιμότητας. Ο συντονισμός είναι ζωτικής σημασίας ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης, στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης και στους διάφορους οργανισμούς που δραστηριοποιούνται σε κάθε χώρα.
Δρ Κρίσταλ Γουότσον: Τα τελευταία 10-15 χρόνια έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος στην προετοιμασία για νέες εστίες ιών. Για παράδειγμα, με τον COVID-19, οι επιστήμονες ταξινόμησαν και προσδιόρισαν το πρόβλημα δημιουργώντας μια διαγνωστική εξέταση για τον ιό μέσα σε λίγες εβδομάδες. Αυτό έγινε πιο γρήγορα από ποτέ. Ωστόσο, εξακολουθούμε να έχουμε μερικά μεγάλα κενά προετοιμασίας με τα οποία είμαστε τώρα αντιμέτωποι. Πρώτον, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να προσδιορίζουμε πιο γρήγορα τη δριμύτητα και τον βαθμό θνησιμότητας ανά περίπτωση σε μια εστία μεταδοτικής νόσου. Αυτό είναι σημαντικό για την προετοιμασία των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης ώστε να ανταποκρίνονται και να ρυθμίζουν τα μέτρα δημόσιας υγείας, όπως η απομόνωση από το κοινωνικό σύνολο.
Επιπλέον, πρέπει να είμαστε σε θέση να αναπτύσσουμε, να παράγουμε και να χορηγούμε φάρμακα και εμβόλια πολύ πιο γρήγορα και σε ευρύτερη κλίμακα.
Πρέπει επίσης να έχουμε διαδικασίες συνεργασίας με τον ιδιωτικό τομέα με στόχο τον συντονισμό των αλυσίδων εφοδιασμού για τα απαραίτητα ιατρικά εφόδια και άλλες ανάγκες. Βλέπουμε τις οικονομικές και υγειονομικές επιπτώσεις των δυσλειτουργιών του εφοδιασμού ήδη στο ξέσπασμα του COVID-19.
– Οσο δεν είναι έτοιμο ένα εμβόλιο, ποια είναι η εναλλακτική; Η αλλαγή της εποχής και συγκεκριμένα η έλευση του καλοκαιριού θα επηρεάσει την εξέλιξη της επιδημίας στην Ευρώπη;
Δρ Ρίτσαρντ Πέντοντι: Μπορούμε να σώσουμε ζωές προετοιμάζοντας συστήματα υγειονομικής περίθαλψης για τη διαχείριση περιστατικών. Επιπλέον, είναι σε εξέλιξη έρευνα για τον εντοπισμό των θεραπευτικών μεθόδων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διαχείριση των περιπτώσεων. Είναι πολύ νωρίς για να πούμε εάν μια αλλαγή της εποχής θα επηρεάσει την εξέλιξη της συγκεκριμένης εστίας.
H «προφητική» άσκηση που προκάλεσε πανικό
Τον Οκτώβριο 2019, δηλαδή μόλις τρεις μήνες πριν από το πρώτο κρούσμα του κορωνοϊού στην πόλη Γουχάν της Κίνας, το Κέντρο για την Ασφάλεια της Υγείας Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ λειτούργησε περίπου σαν προφήτης. Σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ και το Ιδρυμα Bill & Melinda Gates, διενήργησε άσκηση επί χάρτου για το σενάριο μιας πανδημίας κορωνοϊού, στην οποία έδωσε την ονομασία Event 201. Αφού δέχθηκε καταιγισμό ερωτημάτων από όλον τον κόσμο, το Κέντρο αρνήθηκε ότι με τη συγκεκριμένη άσκηση είχε προβλέψει το ξέσπασμα του ιού: «Μοντελοποιήσαμε μια πλασματική πανδημία κορωνοϊού, αλλά δηλώσαμε ρητά ότι δεν επρόκειτο για πρόβλεψη. Αντ’ αυτού, η άσκηση χρησίμευσε για να τονίσει τις προκλήσεις σε επίπεδο ετοιμότητας και αντίδρασης που πιθανώς προκύπτουν στο σενάριο μιας πολύ σοβαρής πανδημίας».
Η υπόθεση προσομοίωσης αφορούσε ιό που υποτίθεται ότι ξέσπασε σε χοιροτροφεία στη Βραζιλία. Μεταδόθηκε δήθεν από νυχτερίδες σε χοίρους και από εκεί σε ανθρώπους. Το δραματικό στοιχείο της άσκησης ήταν η κατάληξη του σεναρίου: έπειτα από 18 μήνες, ο ιός είχε δήθεν προκαλέσει 65 εκατ. θανάτους. Μέσα στο κλίμα των ημερών, το Johns Hopkins αναγκάστηκε να διευκρινίσει: «Δεν προβλέπουμε ότι η έξαρση του COVID-19 θα σκοτώσει 65 εκατ. ανθρώπους. Παρά το γεγονός ότι η άσκηση επί χάρτου αφορούσε έναν πλασματικό κορωνοϊό, οι παραδοχές που χρησιμοποιήσαμε για τη μοντελοποίηση του δυνητικού αντίκτυπου αυτού του φανταστικού ιού δεν είναι παρόμοιες με τον COVID-19».
Πόσο προετοιμασμένες λοιπόν ήταν οι χώρες για το σενάριο μιας κρίσης όπως αυτή που δρομολόγησε το ξέσπασμα του κορωνοϊού; Μια σφαιρική εικόνα δίνει ο Δείκτης Παγκόσμιας Ασφάλειας Υγείας με έτος αναφοράς το 2019. Η διεθνής ετοιμότητα απέναντι σε σενάρια επιδημίας ή πανδημίας είναι μάλλον αδύναμη, καθώς η μέση βαθμολογία ανάμεσα σε 195 χώρες δεν ξεπερνάει το 40,2/100. Οι χώρες υψηλού εισοδήματος κινούνται εύλογα σε υψηλότερο επίπεδο, με 51,9/100. Η Ελλάδα κατατάσσεται (37η) στις χώρες μεσαίας ετοιμότητας με 53,8/100. Ειδικοί επισημαίνουν ότι η ανθρωπότητα θα πρέπει να συνηθίσει στις εξάρσεις επιδημιών, καθώς οι πόλεις ανά τον κόσμο γίνονται όλο και πιο πυκνοκατοικημένες.
Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, ο COVID-19 είναι ηπιότερος αλλά μάλλον πιο μεταδοτικός από τον SARS, ο οποίος πριν από περίπου 17 χρόνια έπληξε περισσότερους από 8.000 ανθρώπους προκαλώντας 800 θανάτους σε όλον τον κόσμο.