Αν θέλει κανείς να περιγράψει τον πυρήνα των προβλέψεων για τον κορωνοϊό και τις διαστάσεις του, μία είναι η λέξη: αβεβαιότητα. Το γεγονός αυτό εξ ορισμού προβληματίζει, αλλά αφήνει συγχρόνως ανοιχτό παράθυρο για δυνητικά καλύτερες εξελίξεις από τις αναμενόμενες. Ο πλανήτης διαγνώστηκε με COVID-19 και επιδίδεται σε ένα πρωτοφανές τεστ αντοχής. Ερωτήσεις και απαντήσεις για τον ιό, την οικονομία, το γεωπολιτικό σκηνικό και την παγκοσμιοποίηση.
1 Πότε θα απαλλαγεί η ανθρωπότητα από τον νέο κορωνοΐό;
Ο COVID-19 ήρθε για να μείνει και όλες οι χώρες θα πρέπει να μάθουν να ζουν με αυτόν. Το ερώτημα είναι πότε θα τεθεί υπό έλεγχο ώστε να μη συνιστά σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη ζωή και ακεραιότητα. Η πιο συγκεκριμένη απάντηση που είναι σε θέση να δώσουν μέχρι στιγμής οι πλέον ειδικοί είναι ότι η επέλαση του ιού θα διαρκέσει επί «πολλούς ακόμη μήνες». Για την ακρίβεια, ο κορωνοϊός δεν θα σταματήσει την πορεία του, παρά μόνον όταν θα είναι έτοιμο το πολυαναμενόμενο εμβόλιο.
2 Πότε θα είναι διαθέσιμο το εμβόλιο κατά του COVID-19;
Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα καταβάλλει πρωτοφανή προσπάθεια να κερδίσει τη μάχη με τον χρόνο. Ηδη, υλοποιούνται οι πρώτες κλινικές δοκιμές για το εμβόλιο που θα νικήσει τον νέο κορωνοϊό. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, το πιο αισιόδοξο σενάριο θέλει τη μαζική παραγωγή και κυκλοφορία του εμβολίου το ερχόμενο φθινόπωρο. Το πιο απαισιόδοξο σενάριο προβλέπει χρονικό ορίζοντα έως και 18 μηνών. Το ζήτημα είναι καθοριστικής σημασίας, κυρίως πλέον, προκειμένου να αποτραπεί ένας δεύτερος γύρος μαζικών κρουσμάτων τον ερχόμενο χειμώνα, αν υποθέσει κανείς ότι το καλοκαίρι θα καταστείλει προσωρινά τον ιό.
3 Θα σταματήσει η θερινή περίοδος την κούρσα του κορωνοϊού;
Πρόκειται για την ερώτηση του ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Δεδομένου ότι η επιδημία είναι ιδιαίτερα πρόσφατη, η επιστημονική κοινότητα δεν είναι ακόμη σε θέση να σχηματίσει μια ασφαλή εκτίμηση κατά πόσον η θερμοκρασία και το κλίμα επηρεάζουν τον COVID-19, όπως δηλαδή συμβαίνει με τη γρίπη. Η πιο συγκεκριμένη τοποθέτηση στην οποία έχουν προβεί οι ειδικοί είναι ότι ορισμένα κλίματα ευνοούν τη μετάδοση του κορωνοϊού και άλλα μάλλον δεν το κάνουν στον ίδιο βαθμό. Στο πλαίσιο αυτό, εκτιμάται ότι το κλίμα στην Ελλάδα συγκεντρώνει υψηλές πιθανότητες να έχει θετικό πρόσημο στην προσπάθεια καταπολέμησης του ιού.
Σημειωτέον, προς το παρόν ερωτήματα συνοδεύουν τη δυνατότητα του ιού να μεταλλάσσεται.
4 Πότε θα τερματιστούν τα μέτρα καραντίνας; Μήπως έχει και θετική πτυχή μια παρατεταμένη διάρκεια;
Το καθεστώς καραντίνας θα αποκλιμακώνεται προφανώς όσο θα αποκλιμακώνεται και η πορεία των κρουσμάτων. Η καθημερινότητα υπό αυτές τις πρωτόγνωρες περιοριστικές συνθήκες δεν είναι ευχάριστη. Oμως, όσο περισσότερο διαρκεί αυτή η περίοδος τόσο περισσότερο καθυστερεί η μετάδοση του COVID-19. Ως εκ τούτου, οι υποδομές υγείας είναι σε θέση να αντεπεξέλθουν στα σοβαρά περιστατικά που χρήζουν εντατικής θεραπείας. Δηλαδή μπορούν και σώζουν ζωές. Oπως έλεγε επιδημιολόγος στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, «αν στο τέλος αυτής της διαδικασίας ο καθένας από εμάς αισθανθεί ότι όλο αυτό έγινε για το τίποτα, τότε όλα θα έχουν γίνει σωστά».
5 Ποιος είναι, όμως, ο αντίκτυπος στην οικονομία; Πόσο κοντά είναι μια νέα ύφεση;
Το πρόβλημα με την καραντίνα είναι ότι όσο συγκρατεί το ανθρωπιστικό κόστος τόσο ενισχύει το οικονομικό κόστος, δεδομένου ότι «παγώνει» η δραστηριότητα σε όλους σχεδόν τους τομείς της καθημερινότητας.
Προβλέψεις κάνουν λόγο για απώλειες αξίας άνω των 300 δισ. δολαρίων σε εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών. Ως βασικό σενάριο της πλειονότητας των διεθνών αναλύσεων αναδύεται σταδιακά η ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας. Το ερώτημα είναι σε ποιον βαθμό θα αποδειχθεί βραχύβια. Ορισμένες εκτιμήσεις μιλούν για συρρίκνωση της τάξεως του 5%. Αλλες φτάνουν ακόμη και στο 20%. Επί της ουσίας, είναι ακόμη νωρίς για ασφαλή συμπεράσματα. «Κλειδί» στις εξελίξεις είναι το κατά πόσον η κρίση θα περιοριστεί στο δεύτερο τρίμηνο ή αντιθέτως θα επεκταθεί και στο τρίτο τρίμηνο του έτους, δημιουργώντας έτσι ένα αληθινά βαθύ ρήγμα στην παγκόσμια οικονομία. Η αντίδραση των κυβερνήσεων και των κεντρικών τραπεζών σε συνδυασμό με την πορεία της ζήτησης θα καθορίσει πόσο γρήγορα η οικονομία θα «μαζέψει» τις απώλειες την επόμενη ημέρα. Δεν είναι ακόμη σαφές σε ποιον βαθμό θα σημειωθούν μαζικές χρεοκοπίες επιχειρήσεων και κύματα μόνιμων απολύσεων. Θα εξαρτηθεί από τη ρευστότητα που θα διοχετευθεί εκτάκτως στα συστήματα. Σε αντίθεση με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, σήμερα οι οικονομίες είναι πιο ανθεκτικές και διαθέτουν αρκετή ρευστότητα, αν και είναι ανοιχτή η συζήτηση για το ποια εργαλεία είναι τα πλέον ενδεδειγμένα και αποτελεσματικά. Δεδομένη ως αναπόφευκτη θα πρέπει να θεωρείται η δημοσιονομική χαλάρωση στις εθνικές πολιτικές για ένα εύλογο χρονικό διάστημα.
6 Τι συνεπάγεται αυτή η κρίση για τις συνήθειες των ανθρώπων;
Λόγω των μέτρων αυτοπροστασίας από τον ιό, οι πολίτες φορούν πλέον μάσκες, καταργούν τη φυσική παρουσία σε κοινωνικά και επαγγελματικά γεγονότα, ψωνίζουν online, περιορίζουν τα ταξίδια, εκπαιδεύονται από απόσταση, αποφεύγουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς και εργάζονται από το σπίτι. Είναι αρκετά πιθανό ακόμη και μετά το τέλος αυτής της κρίσης ορισμένες από τις έκτακτες αυτές συνήθειες να αποκτήσουν σε έναν βαθμό και πιο μόνιμα χαρακτηριστικά, διαμορφώνοντας μια νέα κουλτούρα. Ιδίως όσο αυτήν την περίοδο θα ενισχύονται οι υποδομές και οι δυνατότητες προς αυτήν την κατεύθυνση. Αν κάτι χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση είναι η προσαρμοστικότητα στις εκάστοτε συνθήκες. Εξάλλου, κάθε κρίση εγκυμονεί και ευκαιρίες για καινούργια μονοπάτια. Αυτό δεν αναιρεί το βασικό σενάριο, που θέλει τους θεσμούς, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες σε γενικές γραμμές να επιστρέφουν στις συνήθεις πρακτικές μετά το τέλος αυτής της κρίσης. Ζητούμενο είναι κατά πόσον και για πόσο οι επίδοξοι ταξιδιώτες θα αποθαρρυνθούν στις μετακινήσεις τους, ιδίως τις αεροπορικές.
7 Ποια είναι η μοίρα της παγκοσμιοποίησης μετά τον COVID-19;
Ο κίνδυνος του εθνικού απομονωτισμού ήταν ήδη υπαρκτός πριν από την εμφάνιση του COVID-19, ο οποίος πιθανώς θα ενισχύσει αυτήν την τάση. Δεν είναι μόνο ότι ενισχύει την καχυποψία όσων αρέσκονται να αποδίδουν όλα τα δεινά της ανθρωπότητας στην παγκοσμιοποίηση. Είναι και η διαχείριση της κρίσης, καθώς παρατηρείται το φαινόμενο η κάθε χώρα να δρα από μόνη της και για τον εαυτό της. Μέχρι στιγμής, δεν προκύπτουν ιδιαίτερες κοινές πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο. Αντιθέτως, σημειώνονται μεμονωμένες αντιδράσεις και καταγράφονται κινήσεις εσωστρέφειας όπως οι εθνικές απαγορεύσεις εξαγωγής προϊόντων ευρείας κυκλοφορίας εν μέσω αυτής της κρίσης –βλ. υγειονομικές προμήθειες– ακόμη και στο εσωτερικό της κατά τα άλλα ενιαίας αγοράς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο εμπορικός πόλεμος είχε ήδη υποβάλει σε μια μορφή stress test την παγκοσμιοποίηση. Είναι ενδεικτική η προσέγγιση των ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ διά στόματος του Γουίλμπουρ Ρος: «Χρειάζονται 200 προμηθευτές από 43 χώρες σε 6 ηπείρους για να φτιάξει κανείς ένα iPhone. Η παγκοσμιοποίηση έχει βγει εκτός ελέγχου». Ομως η παραδοχή αυτή είναι ίσως και η απάντηση στον προβληματισμό που διατυπώνει ο Αμερικανός υπουργός Εμπορίου. Είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να σπάσει κανείς τεράστιες εφοδιαστικές αλυσίδες που οικοδομήθηκαν επί δεκαετίες περιλαμβάνοντας από γέφυρες και σιδηροδρόμους μέχρι πλοία και εργοστάσια. Οσο μια επιχείρηση θα παράγει πιο φτηνά στο εξωτερικό παρά στην έδρα της, προς όφελος των καταναλωτών και των κερδών της, η παγκοσμιοποίηση εκ των πραγμάτων θα πατά σε σχετικά στέρεο έδαφος.
8 Πώς διαμορφώνεται το μέλλον στις σχέσεις ΗΠΑ και Ευρώπης;
Η επιλογή του Ντόναλντ Τραμπ να απαγορεύσει τις πτήσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης, χωρίς προηγούμενη συνεννόηση με τους πάλαι ποτέ στενούς εταίρους της χώρας του, ήρθε απλώς να επιτείνει την κρίση στις σχέσεις των δύο πλευρών. Ορισμένοι αποδίδουν στον Αμερικανό πρόεδρο τον τίτλο του απρόβλεπτου, όμως ο ίδιος εμφανίζεται εξαιρετικά προβλέψιμος στην αλληλεπίδραση με την Ευρώπη, επιφέροντας συστηματικά πλήγματα σε έναν συμμαχικό άξονα δεκαετιών. Ορόσημο για την προοπτική των σχέσεων της Ευρώπης με τις ΗΠΑ αποτελούν μάλλον οι προεδρικές εκλογές το ερχόμενο φθινόπωρο.
9 Πώς εξελίσσεται ο ρόλος της Κίνας στο διεθνές σκηνικό;
Η Κίνα συνδέθηκε με την εκδήλωση του κορωνοϊού αλλά και με τη διαφαινόμενη πρώτη έξοδο από την έξαρση του προβλήματος. Αυτό της δίνει τη δυνατότητα να διεκδικήσει ηγετικό ρόλο στη διεθνή διαχείριση της κρίσης –είναι χαρακτηριστική η στιγμή κατά την οποία έσπευσε να χορηγήσει ιατρική βοήθεια στη δοκιμαζόμενη Ιταλία– την ώρα που οι ΗΠΑ του Ντόναλντ Τραμπ δείχνουν να περνούν κάτω από τον πήχυ, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό μέτωπο. Το Πεκίνο δεν χάνει ευκαιρία να αξιοποιεί το αμερικανικό κενό διεθνούς επιρροής και ο σινοαμερικανικός ανταγωνισμός θα συνεχίσει να παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον απασχολώντας την παγκόσμια κοινή γνώμη τους μήνες που θα ακολουθήσουν.