Ενα ιδιότυπο «κρυφτό» με τον κορωνοϊό, έως ότου αναπτυχθεί εμβόλιο ή μία αποτελεσματική θεραπεία, καλούνται να παίξουν οι κυβερνήσεις των χωρών που ήδη σχεδιάζουν την «επόμενη μέρα» των μέτρων. Εξετάζοντας το καλό σενάριο ύφεσης του επιδημικού κύματος στη χώρα μας τις επόμενες εβδομάδες, τέσσερις διακεκριμένοι καθηγητές επισημαίνουν στην «Κ», τις προϋποθέσεις σταδιακής αποκλιμάκωσης των περιοριστικών μέτρων και την επιστροφή –το νωρίτερο από τον ερχόμενο μήνα– σε μία «μερική» ή αλλιώς «νέα» κανονικότητα κατά την οποία η φυσική απόσταση και η ατομική υγιεινή θα έχουν επίσης τον πρώτο λόγο.
«Θα προχωρήσουμε “κοροϊδεύοντας” τον ιό μέχρι να είναι έτοιμο το εμβόλιο», επισημαίνει ο καθηγητής Πολιτικής της Υγείας και πρόεδρος του αντίστοιχου τμήματος στο London School of Economics, Ηλίας Μόσιαλος, ο οποίος σημειώνει ότι για την επιστροφή στη «μερική κανονικότητα» θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να έχουμε μετρήσει την απόδοση των μέτρων, να γνωρίζουμε πόσοι έχουν νοσήσει, και να είμαστε σε θέση για μεγαλύτερη χρήση διαγνωστικών τεστ.
Για σταδιακή άρση των μέτρων, με τα άτομα τρίτης ηλικίας και ευάλωτους πληθυσμούς ασθενών να είναι οι τελευταίες ομάδες για τις οποίες τα μέτρα θα χαλαρώσουν, κάνει λόγο ο καθηγητής Ιατρικής, πρύτανης του ΕΚΠΑ, Θάνος Δημόπουλος. Ο καθηγητής επισημαίνει ότι στον σχεδιασμό πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν η αντίστοιχη εμπειρία άλλων χωρών, οι δυνατότητες για μεγάλο αριθμό διαγνωστικών τεστ και η πορεία των κλινικών μελετών για θεραπεία.
Η επάρκεια σε μάσκες για τον γενικό πληθυσμό θα επηρεάσει τον χρόνο χαλάρωσης των μέτρων, εκτιμά ο καθηγητής Μικροβιολογίας στο ΕΚΠΑ Αθανάσιος Τσακρής, που τονίζει ότι στη «νέα κανονικότητα» θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη η επαναφορά βραχυπρόθεσμων μέτρων, στην περίπτωση εμφάνισης νέων εστιών της επιδημίας.
Ο καθηγητής Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής του ΕΚΠΑ, Γιάννης Τούντας, σημειώνει ότι στα κριτήρια για την άρση των μέτρων θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η εξέλιξη της πανδημίας στις γειτονικές χώρες. Επισημαίνει ότι θα πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν και οι ανάγκες της οικονομίας, τονίζοντας ότι μία χρεοκοπημένη οικονομία δεν είναι σε θέση να προασπίσει αποτελεσματικά την υγεία του πληθυσμού.
ΗΛΙΑΣ ΜΟΣΙΑΛΟΣ*
Πρώτη εκτίμηση στις αρχές Μαΐου
Στη χώρα μας μιλάμε με συγκρατημένη αισιοδοξία για το παρόν αναφορικά με την πορεία της νόσου, και επί της ουσίας αναφερόμαστε στο επιδημιολογικό της παρελθόν, δηλαδή την παρελθοντική εικόνα της νόσου προ 12-18 ημερών. Ή αλλιώς την έναρξη της λοίμωξης πριν από 7-14 ημέρες για όσους νοσούν τώρα, και τις εισαγωγές στα νοσοκομεία ή την εργαστηριακή επιβεβαίωση της λοίμωξης πριν από 1-7 ημέρες. Ταυτόχρονα δοκιμάζονται πολλοί συνδυασμοί φαρμάκων, αλλά η επιλογή τους ως μέθοδος αγωγής δεν βασίζεται σε αποτελέσματα κλινικών δοκιμών για τον νέο κορωνοϊό.
Το κοντινό μέλλον θα φέρει τη γνώση για την τρέχουσα επιδημιολογική εικόνα της νόσου και την απόδειξη για την επάρκεια των μέτρων, όπως και δεδομένα για την επάρκεια των υπό ανάπτυξη διαγνωστικών τεστ, και τα αποτελέσματα των τρεχουσών κλινικών δοκιμών. Και έτσι θα προχωρήσουμε «κοροϊδεύοντας» τον ιό μέχρι να είναι έτοιμο το εμβόλιο.
Γιατί μόνο ένα ασφαλές και σε επάρκεια για όλους εμβόλιο είναι η σημαία του τερματισμού της πανδημίας.
Ομως, τώρα καλούμαστε να προ-υπολογίσουμε κάθε πτυχή του ρίσκου της άρσης των μέτρων, και να αποφασίσουμε για την στρατηγική αποκλιμάκωσής τους. Οσο δεν έχουμε στα χέρια μας το εμβόλιο, η επιστροφή στη «μερική κανονικότητα» ορίζεται από προϋποθέσεις.
Πώς μπορούμε, όμως, να μειώσουμε το ρίσκο, ενώ σχεδιάζεται η πολιτική της αποκλιμάκωσης;
1. Θα πρέπει να είμαστε σίγουροι πως αποδίδουν τα μέτρα, βασισμένοι στην εκτίμηση μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος εφαρμογής τους, ώστε να προβούμε σε ασφαλή συμπεράσματα. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να γίνει η πρώτη εκτίμηση στις αρχές Μαΐου ακολουθούμενη από ιεράρχηση των στόχων.
2. Θα πρέπει να γνωρίζουμε πόσοι νόσησαν παρότι δεν είναι ακόμα γνωστό εάν υπάρχει ανοσία.
3. Καμία ουσιαστική επιστροφή στην κανονικότητα δεν θα υπάρξει εάν δεν τηρήσουμε τον προστατευτικό κλοιό. Στις επόμενες εβδομάδες, και με κεντρικό άξονα την προστασία των ηλικιωμένων και των ευπαθών ομάδων, θα δρομολογηθεί η επανεκκίνηση μερικής οικονομικής δραστηριότητας. Εδώ επίσης χρειάζεται να χαρτογραφηθεί και το σχέδιο προστασίας με σαφείς όρους και πόρους για τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
4. Χρειαζόμαστε επίσης μεγαλύτερη χρήση διαγνωστικών τεστ για λόγους επιδημιολογικής επιτήρησης, στοχεύοντας στην ενίσχυση της πολιτικής προστασίας και των υπηρεσιών δημόσιας υγείας.
5. Θα συνεχίσουμε να τηρούμε τα ισχύοντα μέτρα φυσικής απόστασης, αλλά και τις μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις προσωπικής και περιβαλλοντικής υγιεινής. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να υπάρξει σχέδιο μεταξύ φορέων και εργοδοτών με συμμετοχή ειδικών στην ιατρική της εργασίας για όσους εργαζομένους επιστρέφουν στην εργασία.
6. Χρειαζόμαστε επίσης μεγαλύτερη χρήση ηλεκτρονικών μέσων αλλά και διακομματική συναίνεση και τήρηση των ειδικών οδηγιών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για τη διασφάλιση των όρων χρήσης των συλλεχθέντων δεδομένων.
Η ελεγχόμενη αποκλιμάκωση των μέτρων πρέπει να σχεδιαστεί σχολαστικά, συνυπολογίζοντας μέτρα και περιορισμούς που έλαβαν και θα λάβουν άλλες χώρες, αλλά και την κατάσταση που επικρατεί στην Ιταλία και στην Ισπανία.
* Ο κ. Ηλίας Μόσιαλος είναι καθηγητής Πολιτικής της Υγείας και πρόεδρος του τμήματος Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΥΝΤΑΣ*
Καθοριστικός παράγων η ανοσία
Η δημόσια υποβολή προτάσεων για τη σταδιακή άρση των μέτρων είναι πρόωρη και άκαιρη. Μπορεί να προκαλέσει εφησυχασμό και συνακόλουθα χαλάρωση της αναγκαίας συμμόρφωσης στα εφαρμοζόμενα μέτρα, αλλά και γιατί ακόμα δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί η επιδημία τις επόμενες κρίσιμες εβδομάδες. Πολύ περισσότερο που η επιδημία στη χώρα μας είναι ακόμα σε φάση εξάπλωσης, έστω με μειούμενους ρυθμούς.
Επιπροσθέτως, η συμμόρφωση μπορεί να πληγεί και από τη δημόσια διατύπωση προτάσεων, γιατί η πολυφωνία και οι διαφοροποιήσεις θα κλονίσουν την αναγκαία εμπιστοσύνη προς τις προτάσεις της πολιτείας. Εξάλλου, η πολιτεία τα έχει πάει εξαιρετικά καλά μέχρι σήμερα, και οι όποιες προτάσεις μπορούν κάλλιστα να υποβάλλονται στην αρμόδια επιτροπή.
Αντιθέτως, επίκαιρη και επιβεβλημένη είναι η δημόσια συζήτηση για τους παράγοντες και τα κριτήρια που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν θα έρθει η ώρα για τις σχετικές αποφάσεις. Στη Γουχάν προχώρησαν στην άρση των αυστηρών περιορισμών δύο μήνες μετά την επιβολή της καραντίνας και όταν πλέον δεν καταγράφηκαν νέα κρούσματα. Οταν η χώρα μας φθάσει σε ανάλογη χρονική φάση, θα πρέπει να εκτιμηθεί η εξέλιξη της επιδημίας λιγότερο με βάση τον ημερήσιο αριθμό των νέων κρουσμάτων, των νοσηλευομένων, και των θανάτων –που θα συνεχίζουν να αυξάνονται αθροιστικά– και περισσότερο συνυπολογίζοντας τον ρυθμό που αυξάνονται και τον χρόνο διπλασιασμού τους.
Η ανοσία επίσης αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τον περιορισμό ή την τροποποίηση των μέτρων. Η μόλυνση με τον ιό SARS-CoV-2 αφήνει ανοσία, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμα πόσο διαρκεί. Το τεστ αντισωμάτων, που αξιολογεί την ύπαρξη ανοσίας έπειτα από μόλυνση, αν και περιορισμένης προς το παρόν αξιοπιστίας, θα βοηθήσει πολύ προκειμένου τα άτομα με διαπιστωμένη ανοσία να μπορούν να επανέλθουν απρόσκοπτα στην καθημερινότητα. Αλλά και το μοριακό τεστ, όταν αρχίσει να εφαρμόζεται σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού, θα μας δώσει τη δυνατότητα πιο αξιόπιστων εκτιμήσεων.
Τα κριτήρια θα πρέπει να συμπεριλάβουν και τις εξελίξεις στις υπόλοιπες χώρες, κυρίως τις γειτονικές, γιατί η εισαγωγή κρουσμάτων μπορεί να πυροδοτήσει ένα δεύτερο κύμα της επιδημίας, ειδικά στη χώρα μας που λόγω των περιορισμένων κρουσμάτων έχει μικρότερο αριθμό ατόμων με ανοσία.
Η έναρξη του καλοκαιριού είναι πολύ πιθανό να συμβάλει και αυτή στον περαιτέρω έλεγχο της επιδημίας, αν και δεν γνωρίζουμε ακόμα το μέγεθος της πιθανολογούμενης εποχικότητας. Ενας επιπλέον παράγοντας είναι η δυνατότητα αποτελεσματικής φαρμακευτικής αγωγής στο άμεσο μέλλον, η οποία μπορεί να μειώσει κατά πολύ τη σοβαρότητα της απειλής και ως εκ τούτου και την αναγκαιότητα αυστηρών περιορισμών.
Σε κάθε περίπτωση, οι αποφάσεις που θα ληφθούν θα πρέπει να λάβουν υπόψη, εκτός από την προστασία της υγείας και τις ανάγκες της εκπαίδευσης και κυρίως της οικονομίας, ιδιαίτερα του τουρισμού για να διασωθεί στο μέτρο του δυνατού η καλοκαιρινή σεζόν. Η υγεία αποτελεί ασφαλώς ύψιστη αξία, αλλά μια χώρα με χρεοκοπημένη οικονομία δεν είναι σε θέση να την προασπίσει αποτελεσματικά.
* Ο κ. Γιάννης Τούντας είναι καθηγητής Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΤΣΑΚΡΗΣ*
Πιθανή νέα έξαρση το φθινόπωρο
Σήμερα συμπληρώνονται τρεις εβδομάδες από το «lockdown» στην Ελλάδα – αντίστοιχη είναι η κατάσταση στο μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη. Αυτή η περιπέτεια προκαλεί ήδη σαρωτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, κλονίζει την παγκόσμια οικονομία, δοκιμάζει την κοινωνική συνοχή, θέτει σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον των Δημοκρατιών. Στη χώρα μας παραμένουμε στη φάση του μετριασμού και, αν όλα εξελιχθούν χωρίς δυσάρεστες εκπλήξεις, τα περιοριστικά μέτρα κάποια στιγμή θα πρέπει να χαλαρώσουν –λιγότερο ή περισσότερο. Η επάρκεια σε μάσκες για τον γενικό πληθυσμό, για τις περιπτώσεις που ενδείκνυται η χρήση τους, θα επηρεάσει σε σημαντικό βαθμό το πότε και το πώς.
Τι θα σημαίνει αυτό; Οτι η πανδημία δεν ήταν παρά μια παρένθεση και όλα θα συνεχιστούν από το σημείο στο οποίο βρίσκονταν προ κορωνοϊού; Οχι βέβαια. Οι μεταβλητές που έχουν καθορίσει ώς τώρα την πορεία της πανδημίας είναι πολλές. Πολλές θα είναι και εκείνες που θα καθορίσουν τη νέα μας κανονικότητα. Ενα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού θα εξακολουθήσει να είναι ανοχύρωτο απέναντι στον ιό – ειδικά όσοι ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες. Δεν θα λείψουν οι νέες εστίες της επιδημίας. Ακόμα κι αν το καλοκαίρι σημειωθεί ύφεση, το φθινόπωρο, με τα πρώτα κρύα του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου –και πολύ πριν από το ενδημικό κύμα της γρίπης, που συνήθως στην Ελλάδα ξεκινά στα τέλη Δεκεμβρίου– πιθανότατα θα πρέπει να αναμένουμε νέα έξαρση της νόσου, όπως συχνά συμβαίνει με τους εποχικούς κορωνοϊούς.
Αν δεν θέλουμε να ρισκάρουμε μια επικίνδυνη αναζωπύρωση, η τήρηση των κοινωνικών αποστάσεων και των μέτρων ατομικής υγιεινής, αλλά ακόμα και η λήψη βραχυπρόθεσμων περιοριστικών μέτρων (ενδεχομένως με εστιακό χαρακτήρα) πρέπει να θεωρούνται δεδομένα. Δεν είναι θέμα επιλογής. Είναι ζήτημα επιβίωσης.
Και μετά, τι; Θα περιμένουμε το εμβόλιο, θα πουν κάποιοι, που θα εξαφανίσει τον εφιάλτη. Θα το έχουμε, όμως; Πόσο σύντομα; Και πόσο αποτελεσματικό θα είναι, ώστε πραγματικά να πετύχουμε την προστασία των πολιτών και τον έλεγχο της επιδημίας; Η εμπειρία από τον MERS και τον SARS, καθώς και η γνώση της δομής και της συμπεριφοράς των κορωνοϊών δεν μας επιτρέπουν δυστυχώς να είμαστε ιδιαίτερα αισιόδοξοι. Αντίθετα, η παραγωγή αντιιικών φαρμάκων με ειδική δράση, για την αντιμετώπιση των σοβαρών περιστατικών, είναι ίσως η μοναδική προοπτική ώστε να νιώσουμε, επιτέλους, ασφάλεια απέναντι στην πανδημία.
* Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής, αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ.
ΘΑΝΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ*
Σταδιακή η άρση των μέτρων
Η άρση των περιοριστικών μέτρων θα πραγματοποιηθεί σταδιακά, όπως έγινε και κατά τη σταδιακή εφαρμογή τους αλλά με την αντίστροφη πορεία. Η έναρξη της άρσης των μέτρων συνδέεται άρρηκτα με τα εξελισσόμενα επιδημιολογικά στοιχεία. Η εξέλιξη της επιδημίας στη χώρα μας τον Απρίλιο, συμπεριλαμβανομένων και των ημερών του Πάσχα, θα είναι καθοριστική για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης.
Για να γίνει άρση των περιοριστικών μέτρων τρία βασικά στοιχεία θα ληφθούν υπόψη:
1. Σε άλλες χώρες που σταμάτησαν οι περιορισμοί τι αποτέλεσμα έχουμε; Η πρώτη περιοχή που θα δούμε είναι η Γουχάν της Κίνας, στην οποία αυτές τις μέρες έχουν αρθεί τα περιοριστικά μέτρα και προς το παρόν δεν έχει παρατηρηθεί συρροή κρουσμάτων, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι ο πληθυσμός κυκλοφορεί με μάσκες. Επομένως, η χρήση της μάσκας ως πρώτο βήμα μετά την αντιστροφή του «lockdown» χρήζει περισσότερης έρευνας για την αποτελεσματικότητά της.
2. Η δυνατότητα της χώρας μας να πραγματοποιήσει μεγάλο αριθμό διαγνωστικών εξετάσεων. Εδώ είμαστε πολύ καλά, αφού υπάρχει ο προγραμματισμός για άμεση λειτουργία εκατοντάδων κινητών μονάδων σε όλη την επικράτεια, καθώς και ο προσδιορισμός αντισωμάτων έναντι του ιού, που θα μας δώσει σημαντικά δεδομένα σχετικά με την ανοσία στον γενικό πληθυσμό.
3. Είναι σημαντικό να προχωρήσουν διεθνώς οι κλινικές μελέτες, ώστε να φανεί ποια είναι τα πιο ασφαλή και αποτελεσματικά θεραπευτικά πρωτόκολλα (φάρμακα/πλάσμα από ιαθέντες ασθενείς) για την επιτυχή αντιμετώπιση των ασθενών με COVID-19, τη μείωση του κινδύνου θανάτου και τη μείωση της εισαγωγής σε μονάδες εντατικής θεραπείας. Κι αυτό, διότι η δημιουργία ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου απαιτεί αρκετούς μήνες ακόμη.
Παράλληλα, θα αξιολογηθούν κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων και του Κέντρου Ελέγχου Νοσημάτων των ΗΠΑ. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιδημιολογική επιτήρηση αποτελεί μια διαρκή διαδικασία και η άρση των μέτρων δεν σημαίνει ότι δεν θα επανέλθουν επί ενδείξεων.
Πιθανολογώ ότι οι τελευταίοι για τους οποίους θα αρθούν τα μέτρα, θα είναι τα άτομα τρίτης ηλικίας και οι ευάλωτοι πληθυσμοί ασθενών.
* Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής Ιατρικής, πρύτανης του ΕΚΠΑ.