«Ο γιατρός μίλησε αλλά ο ασθενής δεν τήρησε οδηγίες και συμβουλές». Μπορεί στην πλειονότητα οι Ελληνες να κάνουμε τακτικά γενικές εξετάσεις, αλλά αμελούμε το αλφαβητάρι της πρόληψης, δηλαδή να μετρήσουμε την αρτηριακή πίεση, ή να υποβληθούμε σε απαραίτητους σύμφωνα με τους ειδικούς προσυμπτωματικούς ελέγχους, όπως κολονοσκόπηση και μαστογραφία.
Και το πιο ανησυχητικό: Τέσσερις στους δέκα χρονίως πάσχοντες θεωρούν πολύ δύσκολο να τηρήσουν τις οδηγίες του γιατρού για έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Ωστόσο, παράλληλα, σε αντίθεση με παλαιότερες δεκαετίες η συντριπτική πλειονότητα όσων επιβαίνουν σε αυτοκίνητο φορούν ζώνη ασφαλείας, αλλά η εφαρμογή των κανόνων οδικής ασφάλειας είναι πιο «χαλαρή» από τους μοτοσικλετιστές, αφού ένας στους τέσσερις δεν κάνει χρήση κράνους.
Η στάση των Ελλήνων σε σχέση με την πρόληψη νόσων και επικίνδυνων για τη ζωή καταστάσεων, διερευνήθηκε στο πλαίσιο μιας έρευνας «τσεκ απ» της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, η οποία παρουσιάστηκε πρόσφατα στο 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο για τη Διοίκηση, τα Οικονομικά και τις Πολιτικές Υγείας 2017. Η έρευνα «Υγεία και Ευημερία» διενεργήθηκε σε δύο χρονικές περιόδους (άνοιξη 2016 και Ιανουάριος 2017) σε περίπου 2.000 άτομα ανά περίοδο και κατέδειξε την απουσία οργανωμένων προγραμμάτων πρόληψης στην Ελλάδα και ενός συστήματος Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας προσανατολισμένου στην προαγωγή της υγείας ή την πρόληψη.
Οι απαντήσεις
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ένας στους δύο δεν γνωρίζει ποια είναι τα συνιστώμενα εμβόλια για την ηλικία του, ενώ μόλις δύο στους δέκα εμβολιάστηκαν έναντι της γρίπης τον τελευταίο χρόνο. Λίγο καλύτερα, αλλά όχι ικανοποιητικά, είναι τα ποσοστά εμβολιασμού έναντι της γρίπης στα άτομα 65 ετών και άνω που αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου για σοβαρή νόσηση. Σε αυτές τις ηλικίες, το 47% δηλώνει ότι έχει κάνει το εμβόλιο. Στο πλαίσιο της πρωτογενούς πρόληψης, οι συμμετέχοντες ερωτήθηκαν και για την τήρηση κανόνων οδικής ασφάλειας: Zώνη ασφαλείας χρησιμοποιεί το 89% όσων επιβαίνουν σε αυτοκίνητο (οδηγοί ή συνεπιβάτες) και κράνος χρησιμοποιεί το 75% όσων ανεβαίνουν σε μηχανή. Το 89% δήλωσε ότι τον τελευταίο μήνα δεν έχει οδηγήσει «πιωμένος». Μία φορά οδήγησε έχοντας πιει πάνω από τα επιτρεπτά όρια τον τελευταίο μήνα το 5,3% των ερωτωμένων, δύο φορές το 2% και περισσότερες φορές το 3,6%.
Εντυπωσιακά υψηλό είναι το ποσοστό όσων επισκέφθηκαν τον τελευταίο χρόνο γιατρό ή υπηρεσία Υγείας για να κάνουν γενικό προληπτικό έλεγχο υγείας, αφού ανέρχεται στο 75%. Γενικές εξετάσεις έκαναν στα τελευταία δύο χρόνια (περισσότερο από ένα χρόνο, λιγότερο από δύο) το 12,7%, και μόλις το 1,9% δηλώνει ότι δεν έχει επισκεφθεί ποτέ γιατρό ή υπηρεσία για γενικό προληπτικό έλεγχο υγείας. Το 58% έκανε εξετάσεις για να προλάβει μια ασθένεια με έγκαιρη διάγνωση, το 19,1% επειδή είναι χρόνιος ασθενής και πρέπει να ελέγχεται τακτικά και το 16,5% έκανε γενικές εξετάσεις έπειτα από σύσταση γιατρού ή φαρμακοποιού. Για όσους δεν έκαναν πρόσφατα προληπτικό έλεγχο ρουτίνας, οι βασικές αιτίες είναι η άποψή τους ότι δεν το έχουν ανάγκη, η αδυναμία κάλυψης του κόστους και ο φόβος για μια κακή είδηση.
Πάντως, οι εξετάσεις που κάνει μεγάλο ποσοστό των πολιτών δεν φαίνεται να είναι επαρκείς. Είναι ενδεικτικό ότι το 9,6% των ατόμων ηλικίας άνω των 40 ετών δεν έχει μετρήσει τα επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα, ενώ το 20,6% των ατόμων 50 ετών και άνω δηλώνει ότι μετράει την αρτηριακή του πίεση σπανίως ή και ποτέ. Κολονοσκόπηση έχει κάνει μόλις το 30,8% των ατόμων άνω των 50 ετών, ενώ εξέταση προστατικού αντιγόνου έχει κάνει το 65,6% των ανδρών 50 ετών και άνω. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένες εξετάσεις θεωρούνται ρουτίνας γι’ αυτές τις ηλικίες και είναι απαραίτητες για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου και του προστάτη αντίστοιχα. Μία στις έξι γυναίκες (ποσοστό 16,3%) 40 ετών και άνω δεν έχει κάνει μαστογραφία.
Δυσκολία να τηρήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής δηλώνει το 39,4% όσων πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, για τις οποίες η σωστή διατροφή και η αποφυγή συνηθειών όπως το κάπνισμα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Το 12,3% σπάνια τηρεί τις διατροφικές οδηγίες που του έδωσε ο γιατρός, το 14,7% «κάποιες φορές» και το 20,8% «τον περισσότερο καιρό». «Σχεδόν καθημερινά» και «αρκετά συχνά», απάντησαν το 29,1% και 23,1% των ερωτωμένων αντίστοιχα. Το 11,3% δηλώνει ότι «σπάνια» μπορεί να κρατηθεί μακριά από το κάπνισμα και το αλκοόλ, το 8,3% απαντά «κάποιες φορές» και το 14,5% «τον περισσότερο καιρό».
Οι συμμετέχοντες στην έρευνα κλήθηκαν να κατονομάσουν ποιον φορέα θεωρούν πιο κατάλληλο για την ενημέρωσή τους σε θέματα πρόληψης. Το 33% κατέδειξε το υπουργείο Υγείας, το 31% την ιατρική κοινότητα, το 12,7% το Διαδίκτυο, το 10,6% τις ενημερωτικές εκπομπές και το 7,9% τον φαρμακοποιό. Οταν όμως τους ζητήθηκε να βαθμολογήσουν ποιους φορείς εμπιστεύονται για την ενημέρωσή τους σε θέματα πρόληψης βάζοντας βαθμούς από 1 (καθόλου) έως 10 (πολύ), τις πρώτες θέσεις έλαβαν ο φαρμακοποιός (7,3), η ιατρική κοινότητα (7,1) και ακολουθούν οι ενώσεις ασθενών, ο ΕΟΦ και το υπουργείο Υγείας. «Κάτω από τη βάση» βρίσκονται το Διαδίκτυο και η φαρμακευτική βιομηχανία.
Η ενημέρωση
Παρουσιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, η επιστημονική συνεργάτις του τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας κ. Παναγιώτα Ναούμ, χαρακτήρισε ως απαραίτητη την αύξηση της ενημέρωσης και της γνώσης του κοινού για την πρόληψη, ενώ τόνισε και την ανάγκη δημιουργίας οργανωμένων προγραμμάτων πρόληψης με κατάλληλη και προσωπική ενημέρωση των ενδιαφερόμενων ομάδων πληθυσμού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με στοιχεία ευρωπαϊκής έρευνας για την Υγεία (EHIS) που αναφέρεται στην πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ και του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των συστημάτων Υγείας «Ελλάδα-Προφίλ Υγείας 2017», ένας στους πέντε Ελληνες πάσχει από υπέρταση, ένας στους δέκα από διαβήτη και περίπου ένας στους είκοσι από άσθμα. Σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού (74%) δηλώνουν καλά στην υγεία τους. Το 2015 το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα άγγιξε τα 81,1 έτη, με τις γυναίκες να ζουν κατά μέσον όρο πέντε χρόνια περισσότερο σε σχέση με τους άνδρες.