Κάθε χρόνο ο κοινός ιός της γρίπης αποδεικνύεται θανατηφόρος για χιλιάδες ανθρώπους. Τι συμβαίνει όμως πραγματικά στο σώμα μας και επιφέρει τον θάνατο από τη γρίπη;
Μία Κυριακή του Νοεμβρίου, η 20χρονη Alani Murrieta από το Φοίνιξ δεν αισθάνθηκε καλά και έφυγε νωρίς από την δουλειά της. Αν και δεν ήταν προηγουμένως άρρωστη, η κατάσταση της υγείας της χειροτέρευε ολοένα, όπως δήλωσαν η οικογένεια και οι φίλοι της στα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Την επόμενη μέρα, πήγε στα επείγοντα μίας κλινικής, όπου διαγνώστηκε με γρίπη και της συνταγογράφησαν αντιική αγωγή.
Την Τρίτη το πρωί, δυσκολευόταν να αναπνεύσει, ενώ έφτυνε και αίμα. Η οικογένειά της την πήγε αμέσως στο νοσοκομείο, όπου οι ακτινογραφίες έδειξαν ότι πάσχει από πνευμονία. Μία φλεγμονή στους πνεύμονες της, όπου ενδέχεται να είχε προκληθεί από μία ιική ή βακτηριακή μόλυνση ή έναν συνδυασμό τους. Οι γιατροί έδωσαν στην Murrieta ενδοφλέβια αντιβίωση και την μετέφεραν στη μονάδα εντατικής θεραπείας, όταν έπαθε ανακοπή. Κατάφεραν να την επαναφέρουν, όμως η καρδιά της σταμάτησε ξανά. Στις 3:25 μ.μ., στις 28 Νοεμβρίου, μία μέρα αφότου διαγνώστηκε με την γρίπη, η Murrieta πέθανε.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών των ΗΠΑ (CDC) ετησίως νοσούν σοβαρά από τη γρίπη τρία με πέντε εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ενώ 291 με 646 χιλιάδες χάνουν τη ζωή τους. Το CDC εκτιμά ότι στο χρονικό διάστημα 1976-2005 στις ΗΠΑ, ο ετήσιος αριθμός θανάτων που σχετίζονται με την γρίπη κυμαίνονταν από 3,000 σε 49,000. Μεταξύ 2010 και 2016, ο ετήσιος αριθμός κυμαινόταν από 12,000 σε 56,000.
Πώς όμως μπορεί μια γρίπη να επιφέρει τον θάνατο; Η σύντομη αλλά και μακάβρια απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις το σώμα επιφέρει από μόνο του το θάνατο στην προσπάθεια του να θεραπευτεί. «Ο θάνατος από γρίπη δεν είναι παρόμοιος με τον θάνατο από σφαίρα ή από το τσίμπημα της μαύρης αράχνης», αναφέρει ο Amesh Adalja, ιατρός λοιμωδών νοσημάτων στο νοσοκομείο John Hopkins. «Η παρουσία του ιού καθαυτή δεν δύναται να σε σκοτώσει. Μία λοιμώδης νόσος, όμως, έχει μία περίπλοκη αλληλεπίδραση με τον ξενιστή του».
Αφού εισέλθει στο σώμα κάποιου, συνήθως μέσω των ματιών, της μύτης ή του στόματος, ο ιός της γρίπης αρχίζει να καταλαμβάνει ανθρώπινα κύτταρα στη μύτη και τον λαιμό και να αναπαράγεται. Η συντριπτική ιογενής συσσώρευση προκαλεί μια ισχυρή αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος, το οποίο αποστέλλει μία πληθώρα λευκών αιμοσφαιρίων, αντισωμάτων και φλεγμονωδών μορίων προκειμένου να εξαλειφθεί η απειλή. Τα Τ λεμφοκύτταρα επιτίθενται και καταστρέφουν τον ιστό που προστατεύει τον ιό, ιδιαίτερα στην αναπνευστική οδό και τους πνεύμονες, όπου ο ιός τείνει να εγκαθίσταται. Στους περισσότερους υγιείς ενήλικες αυτή η διαδικασία λειτουργεί και αναρρώνουν ενός λίγων ημερών ή εβδομάδων. Ωστόσο, μερικές φορές η αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι τόσο ισχυρή, καταστρέφοντας σε τέτοιο βαθμό τους ιστούς των πνευμόνων, που δεν είναι σε θέση πλέον να μεταφέρουν αρκετό οξυγόνο στο αίμα, επιφέροντας την υποξία και το θάνατο.
Σε άλλες περιπτώσεις, δεν είναι ο ίδιος ο ιός της γρίπης που προκαλεί μια συντριπτική και δυνητικά θανατηφόρα ανοσοαπόκριση αλλά μία δευτερογενής λοίμωξη που εκμεταλλεύεται ένα εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Τυπικά, τα βακτήρια, ένα είδος στρεπτόκοκκου ή σταφυλόκοκκου, μολύνουν τους πνεύμονες. Μία βακτηριακή λοίμωξη στην αναπνευστική οδό μπορεί να εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη του σώματος και στο αίμα και να οδηγήσει ακόμη και σε σηπτικό σοκ. Μία απειλητική για τη ζωή, επιθετική φλεγμονώδη κατάσταση στο σώμα που καταστρέφει πολλαπλά όργανα. Με βάση μελέτες αυτοψίας, η Kathleen Sullivan, επικεφαλής του Τμήματος Αλλεργιών και Ανοσολογίας στο Παιδιατρικό Νοσοκομείο της Φιλαδέλφειας, εκτιμά ότι το ένα τρίτο των ατόμων πεθαίνει, επειδή ο ιός κατακλύζει το ανοσοποιητικό σύστημα. Το άλλο ένα τρίτο πεθαίνει από την ανοσολογική απόκριση σε δευτερογενείς βακτηριακές λοιμώξεις, συνήθως στους πνεύμονες, ενώ το εναπομείναν τρίτο λόγω της ανεπάρκειας ενός ή περισσοτέρων οργάνων.
Εκτός από την βακτηριακή πνευμονία, οι δευτερογενείς επιπλοκές της γρίπης είναι πολυάριθμες και κυμαίνονται από τις σχετικά ήπιες, όπως οι λοιμώξεις των κόλπων και των αυτιών, έως τις πολύ πιο σοβαρές, όπως η φλεγμονή της καρδιάς (μυοκαρδίτιδα), του εγκεφάλου (εγκεφαλίτιδα) ή των μυών (μυοσίτιδα και ραβδομυόλυση). Μπορούν επίσης να συμπεριλάβουν το σύνδρομο Reye, μια μυστηριώδη εγκεφαλική νόσο που αρχίζει συνήθως μετά από μια ιογενή λοίμωξη και το σύνδρομο Guillain-Barré, μια άλλη νόσος, προκληθείσα από τον ιό, όπου το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στο περιφερειακό νευρικό σύστημα. Ενίοτε, το σύνδρομο Guillain-Barré οδηγεί σε μια παροδική μερική ή σχεδόν ολική παράλυση, η οποία με τη σειρά της απαιτεί μηχανική υποστήριξη προκειμένου να συνεχίσει ο ασθενής να αναπνέει. Αυτές οι επιπλοκές δεν είναι τόσο συνηθισμένες, ωστόσο όμως ενδέχεται να αποβούν μοιραίες.
Ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από την ανοσολογική απόκριση στην αρχική ιογενή λοίμωξη έναντι μιας δευτερογενούς βακτηριακής λοίμωξης εξαρτάται εν μέρει από το ιικό στέλεχος και την καθαριότητα των χώρων όπου βρίσκονται οι ασθενείς. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι κατά τη διάρκεια της διαβόητης πανδημίας γρίπης που έπληξε την υφήλιο το 1918, οι περισσότεροι άνθρωποι πέθαναν από τις επικείμενες βακτηριακές λοιμώξεις. Όμως, πιο τοξικά στελέχη, όπως αυτά που προκαλούν τη γρίπη των πτηνών, είναι πιο πιθανό να κατακλύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα από μόνα τους. «Υποθέτουμε ότι τα τοξικά στελέχη προκαλούν μία ισχυρότερη φλεγμονώδη αντίδραση», αναφέρει ο Adalja. «Εξαρτάται επίσης από την ηλικιακή ομάδα που δέχεται επίθεση. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του H1N1 το 2009, η ηλικιακή ομάδα που επηρεάστηκε περισσότερο ήταν νέοι ενήλικες με την εμφάνιση πολλών πρωτογενών ιικών πνευμονιών».
Σε μια περίοδο, όπου οι περισσότεροι θάνατοι συνδέονται με τη γρίπη, δύο είναι οι ηλικιακές ομάδες που είναι εξαιρετικά ευάλωτες, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι ένα ευπροσάρμοστο δίκτυο οργάνων που μαθαίνει τον καλύτερο δυνατό τρόπο για να αναγνωρίζει και να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε απειλές. Καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα των παιδιών είναι σχετικά "αθώο", μπορεί να μην ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Αντίθετα, το ανοσοποιητικό σύστημα των ηλικιωμένων συχνά εξασθενείται από τον συνδυασμό της ηλικίας και της υποβόσκουσας ασθένειας. Επιπλέον, τόσο τα παιδιά όσο και οι ηλικιωμένοι ενδέχεται να είναι λιγότερο ικανοί να αντέξουν και να αναρρώσουν από την επίθεση του ανοσοποιητικού συστήματος. Εκτός από τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 6 και 59 μηνών και ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών, εκείνοι που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης δυνητικά θανατηφόρων επιπλοκών είναι οι έγκυες, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και τα άτομα με χρόνιες παθήσεις όπως ο ιός HIV/AIDS, το άσθμα και οι καρδιακές ή πνευμονικές παθήσεις, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
Σύμφωνα με το CDC, μέχρι στιγμής περισσότεροι από 6,000 άνθρωποι στις Η.Π.Α. έχουν βγει θετικοί στη γρίπη και 856 έχουν νοσηλευτεί για εργαστηριακούς λόγους. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης της γρίπης και των πολλών δυνητικά θανατηφόρων επιπλοκών είναι ο εμβολιασμός.
Πηγή: Scientific American, Επιμέλεια: Μιχαέλα Αναστασοπούλου