Οι φρουροί της Παλμύρας

5' 23" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Oταν έληξε η κατοχή της Παλμύρας από το ΙSIS, στις 27 Μαρτίου του 2016, o Σύρος αρχαιολόγος Χουμάμ Σαάντ βρισκόταν στο Παρίσι. Λίγες ημέρες μετά πέταξε για Βηρυτό κι από κει πήγε στη Δαμασκό. «Συναντήθηκα με συναδέλφους μου στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων. Πήγαμε στη Χομς και ξεκινήσαμε με το αυτοκίνητο για την Παλμύρα. Ο δρόμος σε πολλά σημεία είχε υποστεί μεγάλες ζημιές και κάναμε σχεδόν έξι ώρες να διανύσουμε μια διαδρομή όχι μεγαλύτερη των δυόμισι ωρών. Ολα ήταν διαφορετικά», μου λέει καθώς του ζητάω να θυμηθεί πώς ένιωσε όταν επισκέφθηκε τον αρχαιολογικό χώρο μετά το πέρας της κατοχής του από το Ισλαμικό Κράτος.

«Σκεφτόμουν ότι στην Παλμύρα θα αντικρίζαμε την απόλυτη καταστροφή, ότι δεν θα είχε μείνει τίποτα όρθιο. Ενιωσα λίγο καλύτερα όταν από μακριά φάνηκε το κάστρο. Φτάσαμε και αρχίσαμε να περπατάμε στον αρχαιολογικό χώρο, προσπαθώντας να κάνουμε μια πρώτη εκτίμηση. Ημουν φοβισμένος για το γεγονός ότι κάποιοι, στο όνομα της θρησκείας και της ελευθερίας, σκότωναν ανθρώπους και κατέστρεφαν τα πάντα προσπαθώντας να σβήσουν την ταυτότητά μας, την πολιτιστική μας κληρονομιά, το παρελθόν. Αυτά τα μνημεία τα ζω από τότε που ήμουν φοιτητής στο πανεπιστήμιο, τα έχω μελετήσει πολλά χρόνια καθώς ετοίμαζα το διδακτορικό μου. Ενιωθα βαθιά θλιμμένος, ταυτόχρονα όμως ήμουν βέβαιος ότι έπρεπε να κοιτάξουμε μπροστά. Στο μέλλον. Δεν είχαμε άλλη επιλογή».

Πολλά μνημεία της Παλμύρας, άλλα περισσότερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό, επλήγησαν από την μήνιν του Ισλαμικού Κράτους. «Σίγουρα οι καταστροφές στον ναό του Βήλου, σημαντικό μνημείο υψηλού συμβολισμού, με παρελθόν παγανιστικό, χριστιανικό, ισλαμικό, ήταν μεγάλο σοκ για όλους σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά για μένα όλα έχουν σημασία. Οταν αντίκρισα τα κατεστραμμένα αγάλματα στο μουσείο, ένιωσα σαν να έβλεπα ανθρώπους χωρίς κεφάλια και χέρια», μου εξομολογείται καθώς συνομιλούμε μέσω της εφαρμογής Whats App από την Παλμύρα, όπου βρίσκεται σήμερα και εργάζεται για την προστασία του αρχαιολογικού χώρου. Τις δύο φορές που κατέλαβαν την αρχαία πόλη της Παλμύρας, οι φανατικοί ισλαμιστές κατέστρεψαν ό,τι απεικόνιζε ανθρώπινες μορφές.

Οι φρουροί της Παλμύρας-1

Μόλις απελευθερώθηκε η Παλμύρα, η πρώτη δουλειά του συριακού στρατού σε συνεργασία με ειδική ομάδα Ρώσων πυροτεχνουργών ήταν να απομακρυνθούν οι εκατοντάδες νάρκες που άφησαν πίσω τους οι τζιχαντιστές. Σχεδόν ταυτόχρονα, ο Χουμάμ Σαάντ με τον Γάλλο αρχαιολόγο Ιβ Ουμπελμάν, ιδρυτή της γαλλικής startup Iconem, η οποία αξιοποιεί την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, πετούσαν επί τέσσερις ημέρες ένα drone εφοδιασμένο με υψηλής ευκρίνειας κάμερα που κατέγραφε με μεγάλη ακρίβεια κάθε λεπτομέρεια.

Στην ερώτησή μου αν αυτή τη στιγμή γίνεται αποκατάσταση, η απάντηση του κ. Σαάντ είναι αρνητική. «Για να γίνει αποκατάσταση πρέπει να έχει προηγηθεί πλήρης και αναλυτική αποτύπωση της ζημιάς, αλλά και σχετική μελέτη. Επίσης, πρέπει να εγκατασταθεί ξανά ο πληθυσμός και να αποκατασταθούν οι υποδομές. Ολα αυτά χρειάζονται ανθρώπινα χέρια και κυρίως χρήματα. Ομως, πολλά αγάλματα και κινητές αρχαιότητες έχουν μεταφερθεί στο Μουσείο της Δαμασκού και μια εθνική ομάδα αρχαιολόγων και συντηρητών εργάζεται για την αποκατάστασή τους».

«Σύνθετο ζήτημα»

«Οσον αφορά τους ναούς, το θέμα είναι πολύ πιο σύνθετο», εξηγεί ο κ. Σαάντ. «Δεν μπορώ να πω πώς και σε τι βαθμό θα γίνει αποκατάσταση. Αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Το σίγουρο είναι ότι υπάρχουν βασικές αρχές που πρέπει να σεβαστούμε σε αυτή τη διαδικασία, όποια “σχολή” αποκατάστασης και αν επιλεγεί.

Προς το παρόν, βασικό μας μέλημα είναι να στηρίξουμε τα μνημεία που κινδυνεύουν περισσότερο ώστε να μην καταρρεύσουν. Αυτό γίνεται από τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με κυβερνητικές υπηρεσίες».

Η Παλμύρα, εξαιρετικά διατηρημένο σύνολο μιας ελληνιστικής – συριακής πόλης της ερήμου και εκπληκτική μαρτυρία ελληνιστικού πολιτισμού στα ρωμαϊκά και τα μετέπειτα χρόνια, είναι ένα σπουδαίο μνημείο το οποίο η UNESCO έχει χαρακτηρίσει θησαυρό της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην Παλμύρα υπάρχει ζωή από τα νεολιθικά χρόνια. Ηταν σταθμός καραβανιών και άρχισε να αναπτύσσεται την εποχή των Σελευκιδών.

Τον 1ο αι. μ.Χ. αναδείχθηκε ακόμη περισσότερο και έγινε χαρακτηριστικό ελληνιστικό μόρφωμα, μία από αυτές τις αυτόνομες πόλεις που υπάρχουν σε όλη την αυτοκρατορία των Σελευκιδών και γενικότερα σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο.

Τον 2ο αι. μ.Χ., όταν η Πέτρα της Ιορδανίας εξέπεσε, μετατράπηκε και σε σπουδαίο εμπορικό σταθμό και έγινε το κέντρο των καραβανιών, καθώς εκεί κατέληγαν ο δρόμος του μεταξιού και ο δρόμος των αρωματικών και των μπαχαρικών. Αναπτύχθηκε διαθέτοντας όλα τα χαρακτηριστικά μιας ελληνιστικής πόλης: Βουλή, δήμο, θέατρο, ελληνιστικούς ναούς.

Οι φρουροί της Παλμύρας-2

To Iσλαμικό Κράτος προξένησε σημαντικές καταστροφές στην αρχαία πόλη της Παλμύρας. Κινητές αρχαιότητες έχουν μεταφερθεί στο Εθνικό Μουσείο Δαμασκού, όπου ομάδα αρχαιολόγων-συντηρητών εργάζεται για την αποκατάστασή τους.

Τυπικά, ο αρχαιολογικός χώρος της Παλμύρας δεν σταμάτησε να είναι ανοιχτός, μου λέει ο Σύρος αρχαιολόγος. «Οποιος θέλει να επισκεφθεί την περιοχή της Παλμύρας μπορεί να το κάνει. Επίσης σήμερα λειτουργούν αρκετά μουσεία, όπως το Εθνικό Μουσείο στη Δαμασκό και το Μουσείο στην Ταρτούς. Και γίνονται προετοιμασίες ώστε μέχρι το τέλος του έτους να ξανανοίξει και το μουσείο στο Χαλέπι».

Στη Συρία δραστηριοποιούνταν πάντοτε ξένες αρχαιολογικές σχολές. Γερμανοί, Γάλλοι και πολλοί άλλοι οι οποίοι θεωρούν την Παλμύρα εξαιρετικά σημαντική, κεντρικό χώρο-μουσείο που διασώθηκε σε τόσο καλή κατάσταση διότι βρίσκεται στην έρημο. Οταν ξεκίνησε ο πόλεμος, για πολιτικούς λόγους απομακρύνθηκαν από τη χώρα.

«Σήμερα δεν υπάρχει τίποτα», τονίζει ο κ. Σαάντ. Και δεν πνίγει και ένα παράπονο. «Ολοι στο εξωτερικό συζητούν και ανησυχούν για την πολιτιστική κληρονομιά της Συρίας, υπάρχουν μεγάλα αφιερώματα σε εφημερίδες και τηλεοπτικά δίκτυα, αλλά επί της ουσίας δεν υπάρχει κάποια αρωγή».

Οι φρουροί της Παλμύρας-3

Ο ρόλος του, όπως και ο ρόλος κάθε υπαλλήλου στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων, είναι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. «Πρέπει να δουλέψουμε με όσες δυνάμεις και εφόδια διαθέτουμε», τονίζει. «Καταγράφουμε τις ζημιές και παράλληλα προσπαθούμε να εντοπίσουμε κλεμμένα αντικείμενα στις αγορές της Ευρώπης, τα οποία πρέπει να επιστραφούν στον τόπο όπου ανήκουν. Συνεργαζόμαστε με την Ιντερπόλ και σε μικρότερο βαθμό με την UNESCO. Παλαιότερα η UNESCO ήταν πιο δραστήρια, τώρα όχι τόσο».

«Απάνθρωπες κυρώσεις»

Και η ζωή; Πώς είναι η ζωή στη Συρία; «Σιγά σιγά μπαίνει σε πιο κανονικούς ρυθμούς. Επιστρέφει η ειρήνη και, κυρίως, η ασφάλεια. Γιατί χωρίς ασφάλεια δεν υπάρχει ζωή. Είμαι αισιόδοξος και εξακολουθώ να ελπίζω, παρά τις οικονομικές δυσκολίες από το εμπάργκο που έχει επιβληθεί στη Συρία. Οι κυρώσεις επηρεάζουν την καθημερινότητά μας. Είναι άδικες και απάνθρωπες. Τα ανθρώπινα δικαιώματα για τα οποία μιλούν διαρκώς στη Δύση είναι ένα ψέμα. Επιβιώσαμε, όμως, όλα αυτά τα χρόνια, παρά τις κυρώσεις. Θα συνεχίσουμε να προσπαθούμε και να εργαζόμαστε μέρα με τη μέρα. Είμαστε αρχαιολόγοι. Ο στόχος μας είναι να προστατέψουμε την κληρονομιά μας για τις επόμενες γενιές. Δεν θα σταματήσουμε να κάνουμε το καθήκον μας. Η πόρτα είναι ανοιχτή σε όποιον θέλει να βοηθήσει. Η πολιτιστική μας κληρονομιά ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή