«Η Ιστορία είναι μια σειρά από τυχαίες ζαριές και όχι νομοτέλειες», λέει στην «Κ» η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου με αφορμή το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος το οποίο της απονεμήθηκε χθες για το βιβλίο της «Το τέλος του κόσμου σε αγγλικό κήπο» των εκδόσεων Πατάκη. Το μυθιστόρημα τοποθετείται στον βρετανικό εμφύλιο πόλεμο του 17ου αιώνα και βλέπουμε πως οι προσωπικές ιστορίες τριών νέων ανθρώπων, του Βενέδικτου Σίλκοξ, του Λούσιους Πρέσκοτ και της Σουζάνας επηρεάζονται από το βάρος της Ιστορίας μέσα στο χειμαζόμενο Λονδίνο. Μέσα από την αφήγηση η συγγραφέας προβάλλει διαχρονικούς προβληματισμούς για τις επαναστάσεις, τη βία, τις ουτοπίες, την τυφλή πίστη είτε αυτή κατευθύνεται σε κάποια ιδεολογία ή σε κάποια θρησκεία.
– Ο εμφύλιος πόλεμος και η πίστη που τυφλώνει είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίσσονται οι ιστορίες των ηρώων σας. Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο θέμα και αυτή την εποχή της βρετανικής ιστορίας;
– Ασχολούμαι πολλά χρόνια με την αγγλική ιστορία, δεν είναι μια ιδέα που μου κατέβηκε αιφνιδίως. Στην πραγματικότητα, το αρχικό σχέδιο ήταν να γράψω ένα μυθιστόρημα για το Γιόρκσαϊρ, πράγμα που θα κάνω αν ζήσω μερικά χρόνια ακόμα. Στο μυθιστόρημα «Αλμπατρος» αφηγούμαι την ιστορία των σουφραζετών μέσα από τη ζωή της Μόλλυ Γιάρροου και του Εντμουντ Μάθιουσελντ, δύο φανταστικά πρόσωπα, αλλά αληθινά με τον τρόπο τους: χωρίς τη στήριξη των ανδρών το φεμινιστικό κίνημα στις αρχές του αιώνα θα είχε αποτύχει… Αργότερα, στο «Λίγο από το αίμα σου» και στο «Αφρικανικό ημερολόγιο» η αφήγηση τοποθετείται στην Κένυα, στη διάρκεια της αποικιοκρατίας· το «Τέλος του κόσμου σε αγγλικό κήπο» πηγαίνει προς τα πίσω, στον 17ο αιώνα, την εποχή των εμφυλίων πολέμων, του πειρασμού της αβασίλευτης δημοκρατίας. Αλλά το βιβλίο δεν είναι μάθημα ιστορίας, είναι μια αφήγηση που χρωματίζεται από τα μεγάλα και τα μικρά γεγονότα των καιρών: αποτυχία της θεοκρατικής ουτοπίας, φρικαλεότητες, επιδημία πανούκλας, πυρκαγιά που ισοπεδώνει τη μεγάλη πόλη του Λονδίνου. Και στη μέση όλων αυτών, τρία νεαρά άτομα που θα μπορούσαν να ζουν ανάμεσά μας. Στο μεταξύ, ο αγγλικός καπιταλισμός σκάει μύτη…
– Η πλοκή του βιβλίου σας τοποθετείται στην Αγγλία του 17ου αιώνα αλλά οι αναγωγές στη σύγχρονη ιστορία και σε ουτοπικές διεκδικήσεις είναι πολλές. Θα ακουστεί κλισέ, αλλά τελικά η Ιστορία μπορεί να μας διδάξει;
– Αυτό είναι το στοίχημα της λογοτεχνίας. Οταν η περιγραφή μιας παλιάς εποχής δεν διασταυρώνεται με το σήμερα, το λογοτεχνικό επιχείρημα αποδυναμώνεται. Τα μυθιστορήματα μιλούν για ένα παρελθόν που είναι ζωντανό και επίκαιρο. Και που μας λέει: να τι συνέβη, να πώς φτάσαμε ως εδώ… Κι αν δεν είχε συμβεί αυτό, δεν θα είχε συμβεί το άλλο… Η ιστορία είναι μια υπόθεση «sliding doors», μια σειρά από ζαριές, ζαβολιές, τυχαία γεγονότα, ουρανοί που πέφτουν στο κεφάλι μας· επανορθώσεις, επιβιώσεις. Οχι νομοτέλειες και ψευτοεπιστημονικές κατασκευές. Και γι’ αυτό έχει ενδιαφέρον· έχει πλάκα, έχει παραμύθι, σασπένς. Η Ιστορία δεν είναι αφήγηση για να κοιμάσαι, είναι αφήγηση για να ξυπνάς.
– Ο δυτικός πολιτισμός, κύριος εκφραστής του οποίου είναι η Αγγλία, είναι υπεύθυνος για μεγάλες καταστροφές στην Ιστορία αλλά και για μεγάλη πρόοδο. Με αφορμή τη συζήτηση για την προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής και το επικείμενο Brexit, πιστεύετε ότι ο δυτικός πολιτισμός στην Ευρώπη απειλείται και χρειάζεται προστασία;
– Οποιος έχει την εξουσία κάνει και τις γκάφες, κάνει και τα εγκλήματα με τη μεγαλύτερη εμβέλεια. Διότι διαθέτει χώρο και ισχύ. Οταν δύο αφρικανικές φυλές αλληλοσφαγιάζονται δεν επηρεάζουν, συνήθως, ολόκληρο τον κόσμο. Η Ευρώπη εγκαταλείφθηκε ξανά και ξανά στους δημαγωγούς: η ανθρώπινη φύση εξελίσσεται πιο αργά από τις απαιτήσεις του πολιτισμού. Αλλά όποιος πιστεύει ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν απειλείται και δεν χρειάζεται προστασία, είτε δεν καταλαβαίνει πώς λειτουργεί ο κόσμος –με πολλαπλά σχέδια εξουσίας και κυριαρχίας– είτε προτιμά μη ευρωπαϊκούς τρόπους ζωής. Παρότι τα ευρωπαϊκά σύνορα θέτουν κάποιο φίλτρο για να μπεις στην Ευρώπη, η έξοδος είναι απολύτως ελεύθερη. Οποιος δεν θέλει να φύγει για άλλες περιπέτειες, σημαίνει ότι αποδέχεται το δημοκρατικό καθεστώς, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις, το βάρος και το μεγαλείο της ευρωπαϊκής ιστορίας, καθώς και το ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός θα μπορούσε να φέρει περισσότερη ευτυχία για περισσότερους ανθρώπους στον κόσμο. Δεν μιλάμε εδώ για τον «δυτικό» πολιτισμό που έχει πολλές αποχρώσεις –ο αμερικανικός τρόπος ζωής είναι, λόγου χάρη, περισσότερο επιρρεπής στις επικρίσεις– αλλά για τον «ευρωπαϊκό», γι’ αυτόν που προχωρεί ελέγχοντας και συγκρατώντας τον καπιταλισμό. Ο πολιτισμικός σχετικισμός τον οποίον προβάλλει η Αριστερά είναι μια πλάνη. Ακόμα και ο Λεβί-Στρος που κατά κάποιον τρόπο τον συγκρότησε ως ιδέα, διαφωνούσε με το πώς ο πολιτικός σχετικισμός έγινε πολιτικό εργαλείο των «tiersmondistes».