Ορισμένοι Ελληνες που εργάζονται στο εξωτερικό συχνά υπερεκτιμώνται στην Ελλάδα απλώς και μόνον επειδή είναι Ελληνες. Ο Χρήστος Κυρατσούς δεν ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου πολύ σωστά συμπεριέλαβε τη φωτογραφία του αντιπροέδρου Ερευνών επί των Μολυσματικών Ασθενειών και των Τεχνολογιών Ιικών Φορέων στην εταιρεία βιοτεχνολογίας Regeneron στο βίντεο που ανάρτησε στο Facebook με εκείνους που πρωτοστατούν στη μάχη κατά του κορωνοϊού. Μπορεί πολλοί να τον ανακαλύπτουμε σήμερα, αλλά ο κ. Κυρατσούς έχει απασχολήσει τα πιο σημαντικά επιστημονικά κέντρα ήδη από το 2014, όταν συνέβαλε αποφασιστικά στην ταχεία εξέλιξη της επιστημονικής αντιμετώπισης της επιδημίας του Εμπολα.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στις 13 Αυγούστου 2004, την ημέρα έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, ο Χρήστος, ως 23χρονος πτυχιούχος της Φαρμακευτικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, γεννημένος στην Κοζάνη, ανέβηκε στο αεροπλάνο για τη Νέα Υόρκη, για να αρχίσει τη δική του «ολυμπιακή προετοιμασία» στη βιοτεχνολογία μέσα από μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης (NYU) στη μικροβιολογία και στην ιολογία.
Το 2011 ανταποκρίθηκε σε πρόσκληση της Regeneron για να μιλήσει σε εκδήλωση της εταιρείας. Μόλις τελείωσε την ομιλία του, χωρίς να το περιμένει, του έγινε πρόταση συνεργασίας την οποία αποδέχθηκε. Οι «Ολυμπιακοί Αγώνες» άρχισαν για τον Χρήστο πριν από τέσσερις μήνες, όταν διαδόθηκαν τα νέα για την εμφάνιση ενός επικίνδυνου κορωνοϊού στην Κίνα. Τότε ξεκίνησε το σπριντ για την ανακάλυψη μιας αξιόπιστης θεραπείας. Θα κερδίσει ένα μετάλλιο; Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα μπορούν ρεαλιστικά να γεμίσουν με αισιοδοξία ακόμα και τους πιο απαισιόδοξους για το πρόβλημα της πανδημίας.
Ας πάμε όμως έξι χρόνια πίσω, όταν η επιδημία του Εμπολα χτύπησε την Κεντρική Αφρική. Τότε ήταν η πρώτη φορά που δοκιμάστηκε η τεχνολογία της Regeneron, αυτό που κατά τη συνομιλία μας με τον κ. Κυρατσού στο Skype αποκαλέσαμε «μαγικό ποντίκι». Η Regeneron διαθέτει στις εγκαταστάσεις της εκατοντάδες χιλιάδες ποντίκια, που είναι απόγονοι αυτού του ενός μοναδικού «μαγικού ποντικιού», του πιο ακριβού ποντικιού στον κόσμο που χρειάστηκε πολλά χρόνια και πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να εξελιχθεί από το 1988 όταν «έχτισαν» την Regeneron δύο οραματιστές επιστήμονες, ο Eλληνας Τζωρτζ Γιαννακόπουλος μαζί με τον Λέοναρντ Σλάιφερ. Τα ποντίκια της Regeneron είναι ποντίκια σε όλα τους – με μια διαφορά: Είναι έτσι φτιαγμένα ώστε να διαθέτουν ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα. Τι σημαίνει αυτό; Μικρή παρένθεση για ένα «φροντιστήριο Βιολογίας» από τον κ. Κυρατσού: «Oταν το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα έρχεται σε επαφή με έναν ιό κατασκευάζει αμέσως αντισώματα με τα οποία αντιμετωπίζει τη μόλυνση.
Αυτό που κάνουμε εμείς είναι να φτιάξουμε αντισώματα από γενετικώς τροποποιημένα ποντίκια».
Τι κάνουν δηλαδή στη Regeneron; Μολύνουν με έναν ιό τα ποντίκια που διαθέτουν ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα με αποτέλεσμα να γεμίζει το αίμα τους με ανθρώπινα αντισώματα κατά του συγκεκριμένου ιού. Εάν αυτά τα ανθρώπινα αντισώματα εξαχθούν από τα συμπαθή τρωκτικά και εισαχθούν στο αίμα των ανθρώπων, τότε εξασφαλίζουν στους ανθρώπους θωράκιση από τον ιό ή θεραπεία από τη μόλυνση εάν έχουν ήδη νοσήσει. Πρόκειται για ένα θαύμα της τεχνολογίας, που έχει απαιτήσει μεγάλες επενδύσεις και άπειρες ώρες μελέτης. Μέχρι να δημιουργηθεί το «μαγικό ποντίκι» απλά ποντίκια των εργαστηρίων πρόσφεραν αντισώματα στους ανθρώπους μια που ο οργανισμός τους μοιάζει πολύ με τον δικό μας. Δεν μοιάζει όμως απόλυτα. Ετσι αυτά τα «δώρα των τρωκτικών» ο ανθρώπινος οργανισμός δεν τα καταδεχόταν εύκολα. Συχνά τα αντιμετώπιζε ως ξένα σώματα και τα κατέστρεφε. Τα αντισώματα όμως από το «μαγικό ποντίκι» ο ανθρώπινος οργανισμός τα αποδέχεται αδιακρίτως ως δικά του με αποτέλεσμα αμέσως να πιάνουν δουλειά στη μάχη κατά των εχθρών-ιών.
Το 2014, όταν ξέσπασε η επιδημία του Εμπολα ο κ. Κυρατσούς στρώθηκε αμέσως στη δουλειά. Μόλις τα ποντίκια της Regeneron μολύνθηκαν από τον ιό άρχισαν να παράγουν ανθρώπινα αντισώματα. Χρειάστηκαν μερικοί μήνες ώσπου να παραχθεί η απαιτούμενη ποσότητα. Ομως, μέχρι το καλοκαίρι του 2015 ο Εμπολα είχε εξαφανιστεί έχοντας σκοτώσει τους περισσότερους από όσους είχε προσβάλει. Αρα δεν υπήρχαν πλέον ασθενείς για να θεραπευτούν. Η Regeneron δοκίμασε τα αντισώματα σε υγιείς ανθρώπους και επιβεβαίωσε ότι δεν προκάλεσαν παρενέργειες. Κι έτσι κράτησε τα αντισώματα στην τράπεζα αντισωμάτων που διαθέτει.
Τα αντισώματα από το «μαγικό ποντίκι» της Regeneron ο ανθρώπινος οργανισμός τα αποδέχεται αδιακρίτως ως δικά του. Με όπλο τη συγκεκριμένη τεχνολογία, αυτή την περίοδο ο Χρήστος Κυρατσούς εργάζεται πυρετωδώς για την ανακάλυψη μιας αξιόπιστης θεραπείας κατά του κορωνοϊού.
Μείωση θνησιμότητας
Το 2018 ο Εμπολα επανεμφανίστηκε στη Δημοκρατία του Κονγκό. «Είχαμε το φάρμακο έτοιμο και το στείλαμε αμέσως σε συνεργασία με τοπικές οργανώσεις, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα», λέει ο κ. Κυρατσούς. «Η θεραπεία αντισωμάτων λειτούργησε. Σε συγκεκριμένες ομάδες η θνησιμότητα μειώθηκε πάνω από 80%». Οργανώθηκαν κλινικές δοκιμές και τα αποτελέσματα που ολοκληρώθηκαν τον Αύγουστο του 2019 είναι πολύ θετικά. Το σπουδαίο είναι ότι τα αντισώματα που παράγουν μέσα στο σώμα τους τα «μαγικά ποντίκια» δεν έχουν μέχρι σήμερα παρενέργειες σε κανέναν άνθρωπο. «Εχουμε σε εξέλιξη πενήντα κλινικές δοκιμές με διάφορα αντισώματα», λέει ο κ. Κυρατσούς «και δεν έχουμε δει αρνητική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού».
Μπορούμε να δώσουμε μια λύση για τον κορωνοϊό έως το φθινόπωρο
Στις 12 Ιανουαρίου δημοσιεύθηκε η γενετική αλληλουχία του ιού. Στις 15 Απριλίου η Regeneron επέλεξε τα πιο κατάλληλα από τα αντισώματα που δημιουργήθηκαν μέσα στο σώμα των γενετικώς τροποποιημένων ποντικών. Πώς όμως δημιουργήθηκαν αυτά τα αντισώματα; Ο κώδικας του κορωνοϊού είναι μια αλληλουχία 30.000 αμινοξέων (από τη γνωστή «αλφαβήτα» με τα τέσσερα γράμματα, τα τέσσερα αμινοξέα, με τα οποία «γράφεται» όλη η ζωή στη γη). Η Regeneron επέλεξε τα περίπου 2.000 που κωδικοποιούν τις ακίδες του ιού, αυτές με τις οποίες ο ιός «κλειδώνει» με τους υποδοχείς ACE-2 των κυττάρων στη μύτη, στον φάρυγγα, στους πνεύμονες, ακόμα και στην καρδιά ή στον εγκέφαλο και μετά εισχωρεί μέσα σε αυτά.
Ο ιός βέβαια μεταλλάσσεται. Διαφοροποιεί τις ακίδες του, για να είναι πάντοτε «αποτελεσματικές». Ετσι η Regeneron εστιάζει σε εκείνα τα σημεία των ακίδων που δεν μεταλλάσσονται. Ο στόχος είναι η δημιουργία αντισωμάτων που θα «επιτίθενται» στον ιό σε εκείνα ακριβώς τα «σταθερά σημεία» των ακίδων του ώστε όσο κι αν μεταλλάσσεται στα υπόλοιπα να μην μπορεί να εισέλθει στα ανθρώπινα κύτταρα. «Αντιγράφουμε τη φύση», εξηγεί ο κ. Κυρατσούς. «Επιλέγουμε τα καλύτερα αντισώματα και τα δίνουμε σε ανθρώπους. Συγκεκριμένα, θέλουμε να καταλήξουμε σε δύο αντισώματα που να μπλοκάρουν τον ιό σε δύο σημεία».
Για να φτάσουν σε αυτά τα δύο αντισώματα, θα δοκιμάσουν αρκετά άλλα σε πράσινους πιθήκους μέσα στον Μάιο. Οι πίθηκοι θα χωριστούν σε δύο ομάδες που θα μολυνθούν με τον κορωνοϊό. Στη μία ομάδα θα δοκιμαστούν αντισώματα, ενώ στην άλλη ομάδα δεν θα χορηγηθεί τίποτα (placebo). Η σύγκριση ανάμεσα στις δύο ομάδες θα οδηγήσει στην επιλογή των πιο δραστικών αντισωμάτων, τα οποία τον Ιούνιο θα δοκιμαστούν σε ανθρώπους.
Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού θα έχουν αναδειχθεί τα αντισώματα εκείνα που λειτουργούν αποτελεσματικά και θα αρχίσει η μαζική παραγωγή τους. «Είμαστε αισιόδοξοι ότι μπορούμε να δώσουμε μια λύση για τον συγκεκριμένο κορωνοϊό ώς το φθινόπωρο», λέει ο κ. Κυρατσούς. Η «λύση» είναι μια θεραπεία αντισωμάτων που θωρακίζει τον υγιή και θεραπεύει τον ασθενή. Ο στόχος είναι να μειωθεί κατά πολύ η θνησιμότητα, να υποχωρήσει η ανασφάλεια και όταν μέσα σε ένα-δύο χρόνια παρασκευαστεί το ασφαλές εμβόλιο να επιστρέψει η ανθρωπότητα στην… κανονικότητα.
Το «ξυπνητήρι»
«Αυτός ο κορωνοϊός είναι ένα ξυπνητήρι για την ανθρωπότητα», λέει ο κ. Κυρατσούς και όλοι κατανοούμε τι εννοεί. Παράλληλα με την έρευνα, αφιερώνει χρόνο στην εξασφάλιση συνεργασιών για τη μέγιστη παραγωγή στη χαμηλότερη τιμή της υπό δημιουργία θεραπείας. Στο μέλλον ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια τράπεζα αντισωμάτων, ένα οπλοστάσιο έτοιμο να ενεργοποιηθεί κατά κάθε κορωνοϊού. Αυτή είναι άλλωστε η βάση της συνεργασίας της Regeneron με την αμερικανική κυβέρνηση. Παράλληλα, η Regeneron, όπως κατασκεύασε το μαγικό ποντίκι, έτσι πειραματίζεται με την κατασκευή μαγικών ιών. Ιών ευεργετικών που θα εισχωρούν στο ανθρώπινο κύτταρο, αλλά αντί να το μολύνουν, θα «μεταμοσχεύουν» μέσα του έναν γενετικό κώδικα για να δημιουργεί μόνο του το αντίσωμα κατά ενός επιθετικού ιού. Πρόκειται για τα συνθετικά εμβόλια, την επόμενη γενιά εμβολίων τα οποία προετοιμάζει ο κ. Κυρατσούς.
Η επικοινωνία
«Συνάντησα» τον Χρήστο Κυρατσού στο γραφείο του στη Νέα Υόρκη μέσω Skype. Εκεί ήταν 8 π.μ. και ο συνομιλητής μου είχε δίπλα στον υπολογιστή του έναν καφέ. Στην Αθήνα ήταν 3 μ.μ. και το καλύτερο μεσημεριανό, μετά τον τρίτο εσπρέσο της ημέρας, ήταν μία σοκολάτα που βελτιώνει και την αίσθηση αισιοδοξίας για το μέλλον. O κ. Κυρατσούς είναι παντρεμένος και έχει δύο μικρά αγόρια. Οι γονείς του ζουν στη Θεσσαλονίκη και ο αδελφός του στο Λονδίνο. Τους αναφέρει με αγάπη. Ευτυχώς οι οθόνες μηδενίζουν τις αποστάσεις, ιδίως τώρα που καθηλώθηκαν τα αεροπλάνα. Δεν θα έρθει στην Ελλάδα το καλοκαίρι. Βρίσκεται στην τελική ευθεία για ένα ρεκόρ, που πρέπει να καταγράψει, για το καλό όλων μας. Είναι όμως βέβαιος ότι θα έρθει αμέσως μετά.
Οι σταθμοί του
1981
Γεννιέται στην Κοζάνη.
2001-2004
Φοιτά στη Φαρμακευτική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στο εργαστήριο του καθηγητή Χρήστου Παναγιωτίδη.
2004
Την ημέρα έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, στις 13 Αυγούστου 2004, φεύγει για τη Νέα Υόρκη.
2005-2009
Μεταπτυχιακό στη Μικροβιολογία στο Πανεπιστήμιο Columbia στο εργαστήριο του καθηγητή Saul Silverstein.
2009-2011
Ερευνητής στο Howard Hughes Medical Institute του New York University.
2011
Αρχίζει να εργάζεται στη Regeneron.
2014
Αναλαμβάνει τη δημιουργία θεραπείας για τον Εμπολα.
2019
Γίνεται αντιπρόεδρος Ερευνών στη Regeneron.