Ο πατέρας Αντώνιος Παπανικολάου, που έπεσε σαν αλεξιπτωτιστής στα 26 του στον Κολωνό και δημιούργησε, χωρίς να το έχει προσχεδιάσει, «η μία ανάγκη έφερε την άλλη», το πιο πρωτοποριακό δίκτυο μέριμνας μητέρας και παιδιού, την «Κιβωτό του Κόσμου», με έξι παραρτήματα ανά την Ελλάδα, είναι ένας ακαταπόνητος μαχητής με κρυστάλλινη σκέψη και καρδιά παιδιού. Ενας τρυφερός πατέρας που ξέρει πώς να μυεί στα μυστικά της ζωής. Σε διαρκή κίνηση –«η αγάπη είναι δράση», λέει–, έχει επιχειρήσει πολλά καινοτόμα, όπως το να δημιουργεί κόμβους για ανηλίκους σε μορφή οικογένειας, να θεραπεύει παράλληλα γονατισμένες μητέρες και παραμελημένα παιδιά ώστε να τους ξαναφέρει και πάλι μαζί. Ή να μεγαλώνει και ταυτόχρονα να εκπαιδεύει σε μια τέχνη παιδιά μόνα ή απομακρυσμένα από τις οικογένειές τους με εισαγγελική εντολή.
«Η αποκόλληση από τα πράγματα που μας κάνουν κακό, η αλλαγή, η πρόοδος είναι ευτυχία», λέει ο πατέρας Αντώνιος. «Αλλά η πρόοδος χρειάζεται γενναιότητα. Δεν μπορεί πάντα κάποιος να νικά, για παράδειγμα στο μπάσκετ. Παίξε και με καλύτερη ομάδα για να μάθεις καινούργια πράγματα, λέω στα παιδιά. Μέσα από την ήττα θα γίνεις καλύτερος. Γιατί η ζωή είναι ένα πολύ δύσκολο ομαδικό παιχνίδι, όπου τίποτα δεν σου χαρίζεται. Θα πρέπει να τζαρτζαριστείς για να διεκδικήσεις το ριμπάουντ της ζωής. Ξέρετε τι είναι το τζαρτζάρισμα;». «Οχι» ομολογώ. Γελάει. «Είναι η μάχη κάτω από τη στεφάνη για τη διεκδίκηση του ριμπάουντ. Μια δύσκολη στιγμή, με σπρωξίματα, πιέσεις, δεν θέλει φόβο, θέλει θάρρος. Αν κάτσεις στην εξέδρα γκρινιάζοντας ότι οι άλλοι δεν σου δίνουν πάσα, έχασες. Το ίδιο συμβαίνει και στη ζωή. Θα πρέπει να τζαρτζαριστείς για να διεκδικήσεις το ριμπάουντ της ζωής σου. Με τα φάουλ να μάθεις να διαχειρίζεσαι την αδικία».
Η ζωή δεν χωράει αναβολές, λέει ο πατέρας Αντώνιος. «Οι δυσκολίες δεν πρέπει να μας αποτρέπουν να ζήσουμε και να χαρούμε τα όμορφα πράγματα. Πολλοί πιστεύουν ότι θα χαρούν τη ζωή όταν τελειώσουν τα προβλήματα. Λάθος. Αυτό προσπαθούμε να εμφυσήσουμε στα παιδιά, με το επιστημονικό προσωπικό μας, αφού πρώτα τα θεραπεύσουμε από το τραύμα της ψυχής, που είναι η απομάκρυνση του φυσικού γονιού από τη ζωή τους.
Πώς ξεκίνησαν όλα; «Δεν υπήρχε κανένα σχέδιο στο μυαλό μου για τη δημιουργία κάποιας Κιβωτού όταν χειροτονήθηκα το 1998 και ήρθα στην Ακαδημία Πλάτωνος ως νεαρός κληρικός. Είναι ένα μεγάλο θαύμα. Η πλατεία Αγίου Γεωργίου όπου βρίσκεται η Εκκλησία, ήταν γεμάτη με παιδιά που περιφέρονταν άσκοπα με το ταμπελάκι του “αλήτη”, παιδιά διαλυμένων οικογενειών, παρατημένα στη μοίρα τους, με γονείς ή στενούς συγγενείς χρήστες ουσιών ή με ψυχιατρικά προβλήματα, που είχαν εγκαταλείψει το σχολείο. Οταν σκοτείνιαζε, άρχιζε η διακίνηση ναρκωτικών, κάθε είδους παραβατικότητα στα σκαλιά της εκκλησίας. Αρχισα να μην αισθάνομαι καλά, έχασα τον ύπνο μου, δεν μπορούσα να δεχτώ ότι τόσο κοντά στον ναό, που θεωρείται η κατεξοχήν Κιβωτός της Σωτηρίας, να χάνονται δεκάδες παιδιά.
Ξεκίνησα να τα παρατηρώ. Κάτω από την επίφαση γελώτων και άνεσης, ήταν σαν να ήθελαν να ελέγξουν τους άλλους για την αδιαφορία τους. Κάποιος λοιπόν έπρεπε να βγάλει το φίδι από την τρύπα. Είδα ότι αυτά τα δυσκολεμένα παιδιά, τα γεμάτα θυμό και πίκρα, είχαν στενή σχέση με τον αθλητισμό. Τα προσέγγισα, δημιουργήσαμε ομάδες μπάσκετ με σκοπό τη συμμετοχή στο πρωτάθλημα της περιοχής. Ενιωσαν ότι ανήκουν κάπου, με εμπιστεύτηκαν, με τη βοήθεια εθελοντών τα ξαναβάλαμε στο σχολείο, νοικιάσαμε ένα παλιό καφενείο, όπου έτρωγαν μετά το σχολείο σπιτικό φαγητό που ετοίμαζε η πρεσβυτέρα (η σύζυγος και συνοδοιπόρος, Σταματία Γεωργαντή), μελετούσαν τα μαθήματά τους, παρακολουθούσαν τα φροντιστήρια που διοργανώσαμε.
Στην αρχή ήταν 50 παιδιά, μετά 100, 200… Χωρίς χρήματα, αυτόν τον μήνα έχουμε, τον άλλο θα δούμε, λέγαμε. Η βοήθεια από τον κόσμο ήρθε πολύ μετά. Στην αρχή ήμασταν πολύ μόνοι, το μόνο που είχαμε να δώσουμε στα παιδιά, ήταν η ζωή μας, η αποδοχή μας. Και σιγά σιγά ο κόσμος κατάλαβε ότι ήταν και δικό του όφελος να καθαρίσει η πλατεία» διηγείται ο πατέρας Αντώνιος που έχει τρία παιδιά, δύο δίδυμα αγόρια 19 χρόνων, που υπηρετούν τώρα το στρατιωτικό τους, τον Δημήτρη και τον Κωνσταντίνο, και τον εννιάχρονο Νώε.
Εως σήμερα στην Κιβωτό της οδού Ζηνοδώρου στον Κολωνό περισσότερα από 300 παιδιά σιτίζονται, θεραπεύονται, ψυχαγωγούνται, εκπαιδεύονται από τους εθελοντές. «Εκεί βλέπεις το άλλο πρόσωπο της Ελλάδας, του εθελοντισμού. Περισσότεροι από 500 ενεργοί εθελοντές έρχονται στον χώρο μας, ενώ υπάρχουν κι άλλοι που προσφέρουν υπηρεσίες στα γραφεία τους, γιατροί, δικηγόροι, επαγγγελματίες…».
Και δεν έμειναν εκεί, αναζήτησαν τον γονιό πίσω από το παιδί, τη μητέρα, «ώστε να τη βοηθήσουμε με ειδικά θεραπευτικά προγράμματα, κοινωνική, νομική, ψυχολογική στήριξη, επιδόματα, να κινητοποιηθεί, να παρακολουθήσει μια σχολή (έχουμε βγάλει εκατοντάδες ειδικευμένες στη φύλαξη νηπίων και ηλικιωμένων, κομμώτριες, αισθητικούς), και να μεγαλώσει εκείνη το παιδί της. Σήμερα στεγάζουμε μητέρες με τα παιδιά τους σε πάνω από 70 μικρά διαμερίσματα σε όλη την Αθήνα. Αυτό που μπορείς να κάνεις εσύ, δεν πρέπει να το κάνω εγώ, διότι αν σε λυπηθώ, δεν σε τιμώ, σε υποτιμώ. Το πιο μεγάλο δώρο σε ένα παιδί είναι η μάνα του. Αλλά και το παιδί είναι άγκυρα γι’ αυτήν».
Σήμερα, κοντά στο κεντρικό κτίριο της Κιβωτού υπάρχει και μια φωλιά προστασίας για την άγαμη ανήλικη μητέρα. Με εισαγγελική παραγγελία πολλές φορές η μάνα και το παιδί οδηγούνται σε διαφορετικά ιδρύματα. «Στη στέγη μας, μια πρότυπη μονάδα, μωρό και μητέρα μπορούν να παραμείνουν μαζί και η γονεϊκή σχέση να διασωθεί. Μετά δεν χωράγαμε, νοικιάσαμε στη Λένορμαν έναν άλλο χώρο, χωρίσαμε τους μεγάλους από τους μικρούς, φτιάξαμε νηπιαγωγείο».
Είναι διπλή ορφάνια να μένεις μακριά από τον γονιό για να προστατευθείς
Το σπίτι κλειστής φιλοξενίας στον Κολωνό δημιουργήθηκε για τα παιδιά που απομακρύνονταν από κακοποιητικούς γονείς με εισαγγελική εντολή. «Είναι μια διπλή ορφάνια να μένεις μακριά από τον γονιό για να προστατευθείς από αυτόν. Μια βαθιά πληγή που προσπαθούμε να επουλώσουμε. Δεν προσφέρουμε μόνο φαγητό και στέγη μέχρι να γίνουν 18, να φύγουν και να επαναλάβουν όσα έκαναν οι γονείς τους. Επιχειρούμε να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο της παραβατικότητας, με τη δημιουργία π.χ., των γεωργικών σχολείων, όπου η επαφή των παιδιών με τη γη, την καλλιέργεια, τη φροντίδα των ζώων, είναι θεραπευτική. Με κοινωνικούς λειτουργούς, παιδαγωγούς, ψυχολόγους, ψυχιάτρους τα βοηθάμε να σταθούν στα πόδια τους και να ξαναγίνουν παιδιά. Με το παιχνίδι, τον αθλητισμό, τα πρωταθλήματα, το θέατρο, τα ταξίδια που μας προσφέρουν εταιρείες (δύο φορές τον χρόνο κρουαζιέρες στα νησιά) γνωρίζουν την όμορφη πλευρά της ζωής. Δεχόμαστε δύσκολα παιδιά, που όλοι θεωρούν καμένα χαρτιά, τσαλαπατημένα λουλουδάκια που λες, τώρα από πού να τα πιάσω να μη διαλυθούν. Ομως όταν τα ποτίσεις, ανασταίνονται».
Ακολούθησαν τα σπίτια στη Δραπετσώνα (32 κορίτσια) και στην Ανοιξη (30 αγόρια). Το πρώτο παράρτημα εκτός Αθηνών δημιουργήθηκε στην Πωγωνιανή Ηπείρου (30 αγόρια), 800 μέτρα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, με γεωργικό σχολείο, μεγάλη φάρμα ζώων, θερμοκήπια, τυροκομείο, μελισσοκομείο, κάθε παιδί έχει ένα μικρό κήπο που τον καλλιεργεί. Μετά στήθηκε ο ξενώνας στην Κόνιτσα με 40 κορίτσια, που φοιτούν επίσης στο γεωργικό σχολείο. Στη Χίο η Κιβωτός εγκαταστάθηκε σε ένα εγκαταλελειμμένο χωριό, το Αίπος, σε 25 σπιτάκια, για τα παιδιά του Β. Αιγαίου. Τέλος, ήρθε το παράρτημα στο Διμήνι Βόλου και το δεύτερο γεωργικό σχολείο.
«Εχουμε ζητήσει από την υπουργό Παιδείας πιστοποίηση των σπουδών των παιδιών αυτών με ένα κρατικό πτυχίο, ώστε να έχουν ένα εφόδιο στη ζωή». Τον Σεπτέμβριο θα ανοίξει στην Καλαμάτα νέο παράρτημα σε μονοκατοικία, δωρεά της οικογένειας Καρέλια, μέσα σε κτήμα με μανταρινιές, για 12 παιδιά.
Η «προσομοίωση της πραγματικής ζωής» προετοιμάζει τα παιδιά 17-18 χρόνων για την ενήλικη ζωή. «Καταλαβαίνουν ότι εκεί έξω δεν θα τα λυπηθούν επειδή πέρασαν μια δύσκολη ζωή –η λύπη είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να υποστεί κάποιος–, ότι πρέπει να ζήσουν με αξιοπρέπεια». Εργάζονται, αμείβονται, μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα χρήματα που κερδίζουν. Για τα παιδιά που χρειάζονται στήριξη και μετά τα 18 υπάρχει το πρόγραμμα ημιαυτόνομης διαβίωσης. Επίσης, με επιμέλεια της Κιβωτού, πολλά παιδιά μεγαλώνουν με ανάδοχους γονείς.
Μπορούμε να προσφέρουμε βοήθεια στην Κιβωτό, με μια κλήση ή μήνυμα, κόστους 2,60 ευρώ, στο 19828.
«Πολλοί πιστεύουν ότι θα χαρούν τη ζωή όταν τελειώσουν τα προβλήματα. Λάθος. Αυτό προσπαθούμε να εμφυσήσουμε στα παιδιά, με το επιστημονικό προσωπικό μας, αφού πρώτα τα θεραπεύσουμε από το τραύμα της ψυχής, που είναι η απομάκρυνση του φυσικού γονιού από τη ζωή τους», λέει ο πατέρας Αντώνιος.
Τα δώρα των παιδιών
«Πόσες φορές μετά το μπάσκετ, αφού έχουμε παίξει, έχουμε ιδρώσει, έχουμε χαρεί, καθόμαστε να ξεκουραστούμε, και ανοίγουν οι καρδιές, λέγονται επώδυνες αλήθειες, σε κλίμα απόλυτης εμπιστοσύνης. Είναι ένα από τα καλύτερα δώρα που έχω πάρει από τα παιδιά. Τα παιδιά εξομολογούνται με έναν τρόπο διαφορετικό από τον μεγάλο, που προσπαθεί να αυτοδικαιωθεί, ξεκάθαρο, αληθινό, αγνό, ειλικρινές. Τα παιδιά είναι ένα κομμάτι του Παραδείσου στη Γη. Εμείς οι μεγάλοι δεν πρέπει να χάνουμε την παιδικότητά μας. Πρέπει να ασκούμαστε στη ζωή με δυσκολίες. Να μην εστιάζουμε στο κακό, στη μικρή μαύρη κουκκίδα της λευκής σελίδας. Να συνεχίσουμε να δημιουργούμε, να αγαπάμε, να χαιρόμαστε – να μη φεύγει ούτε μια μέρα χωρίς χαρά. Ο εγωισμός, μας εμποδίζει να ζήσουμε πραγματικά. Η παγίδα είναι να χάσουμε τη ζωή μας προσπαθώντας να την προστατεύσουμε από το επερχόμενο κακό».
Η επικοινωνία
Η κουβέντα μας, που κράτησε περίπου δύο ώρες, έγινε σε ένα νοερό κοινό τραπέζι, δηλαδή από απόσταση, καθώς ο πατήρ Αντώνιος βρισκόταν στο Διμήνι Βόλου, στο πιο νέο από τα σπίτια φιλοξενίας και μαζί γεωργική σχολή, έναν αγροτοκτηνοτροφικό παράδεισο με 17 εργαστήρια και μια εντυπωσιακή θέα στην πόλη του Βόλου και τον Παγασητικό. «Η ομορφιά είναι θεραπευτική», λέει. Η λειτουργία του Κέντρου βασίζεται στη φιλοσοφία της αυτάρκειας. Παράγουν ό,τι χρειάζονται. Υπάρχει «αλευρόμυλος, φούρνοι για το ψήσιμο του ψωμιού, αμπέλια και οινοποιείο, ελιές και ελαιοτριβείο, τυροκομείο, μελισσοκομείο, στάβλοι, φάρμα με ζωάκια».
Οι σταθμοί του
1998
Xειροτονείται ιερέας της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών και τοποθετείται στην ενορία του Αγ. Γεωργίου Ακαδημίας Πλάτωνος.
2007
Δημιουργείται το πρώτο σπίτι φιλοξενίας για 30 παιδιά στον Κολωνό.
2008
Δημιουργείται το «Κέντρο Μέριμνας και Προστασίας Μητέρας και Παιδιού» στον Κολωνό. Βράβευση από την Ακαδημία Αθηνών.
2012-2013
Ανοίγουν το σπίτι φιλοξενίας κοριτσιών στη Δραπετσώνα και η κοινωνική δομή στην Πωγωνιανή της Ηπείρου όπου λειτουργεί γεωργικό σχολείο.
2014
Κιβωτός του Αιγαίου στη Χίο με ειδική μέριμνα για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα.
2016-2017
Κέντρο Παιδικής Προστασίας στον Βόλο με γεωργικό σχολείο. Κέντρο διάσωσης μητέρας και παιδιού στην Αθήνα. Σπίτι φιλοξενίας στην Κόνιτσα.
2018
Βραβείο Ευρωπαίου Πολίτη από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2019
Επίτιμος διδάκτωρ, τμήμα Γεωπονίας, Παν. Θεσσαλίας. Βραβείο Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ. Βραβείο Επίδειξης Θάρρους στην Ηγεσία Mary Chirwa.