Τζανέτος Αντύπας,
Σωματείο «Praksis» Το γραφείο μας είναι ο δρόμος. Αν στο τέλος της ημέρας έχεις κατορθώσει να διασφαλίσεις την αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου, αυτό και μόνο είναι νίκη.
Ξένια Παπασταύρου,
Εταιρεία «Μπορούμε» Προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε φρέσκα φρούτα, λαχανικά και λάδι . Είναι σημαντικά τα πακέτα με μακαρόνια, ρύζι , υδατάνθρακες αλλά δεν αρκούν.
«Βοηθήστε από τον Ιανουάριο και μετά», είναι η κοινή τους παρότρυνση. Ο Τζανέτος Αντύπας και η Ξένια Παπασταύρου είναι δύο νέοι άνθρωποι δεσμευμένοι στην κοινωνική προσφορά. Δεκαεπτά χρόνια ο πρώτος, επτά η δεύτερη, αν συμπεριλάβουμε και την εθελοντική εργασία της στην Τράπεζα Τροφίμων. Επικεφαλής δραστήριων ΜΚΟ και οι δυο (της «PRAKSIS» και της «ΜΠΟΡΟΥΜΕ») βρέθηκαν στο προσκήνιο στην Ελλάδα της κρίσης. Η δουλειά τους αυξήθηκε κατακόρυφα, τα ιδρύματα (με επικεφαλής το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος») υφαίνουν με δωρεές ένα δίχτυ ασφαλείας, στηρίζοντας τη δραστηριότητά τους. Η συζήτηση ξεκίνησε ανιχνευτικά, αλλά πολύ γρήγορα απέκτησε την οικειότητα μιας γνωριμίας. Η Ξένια και ο Τζανέτος συνεργάζονται ούτως ή άλλως, ανταλλάσσουν σκέψεις και εμπειρίες. Ο εθελοντισμός φέρνει σε επαφή παράλληλα σύμπαντα. Ξένα μεταξύ τους, συμμαχούν σε έναν κοινό σκοπό: να ανακουφίσουν όσο είναι δυνατόν ανθρώπινα «τραύματα», ζωτικές ανάγκες που η κρίση όξυνε ή προκάλεσε. Οχι όμως χωρίς τη γνώση της πραγματικότητας. «Η κρίση έχει κάνει ένα πολύ μεγάλο καλό και ένα πολύ μεγάλο κακό» λέει ο Τζανέτος Αντύπας. «Το καλό είναι ότι ανακάλυψαν οι άνθρωποι πως έχουν αποθέματα αλληλεγγύης. Το κακό είναι η μεγάλη καχυποψία. Ο ένας βλέπει με μισό μάτι τον άλλον: πού ανήκες πριν από την κρίση; Σε εκείνους που συμμετείχαν στη χρηματορροή; Γίνονται λαϊκά δικαστήρια που δημιουργούν πολώσεις στην ίδια την κοινωνία, o ένας βλέπει τον άλλον ως πιθανό εχθρό. Είναι οι λεγόμενες κοινωνικές μεταβιβάσεις οι οποίες καλλιεργούνται και από την πολιτική. Πριν από την κρίση κανάκευαν τη μεσαία αστική τάξη που τώρα έχουν κτυπήσει αλύπητα. Ηταν η πισίνα των ψήφων… Λένε λοιπόν: η κρίση δημιουργεί αλληλεγγύη, εθελοντισμό, διάθεση προσφοράς. Αυτή είναι η μία ανάγνωση. Η άλλη είναι ότι συγκεντρώνονται στον εαυτό τους και δεν ασχολούνται με τίποτε άλλο, εξοικονομώντας δυνάμεις και ψυχικά αποθέματα ώστε να είναι προετοιμασμένοι για τα δεινά τα οποία θα έρθουν. Ακόμη δεν έχουν έρθει τα χειρότερα, τους λένε όλοι… Οπότε τι κάνουν; Μπαίνουν σε μια κατάσταση αυτισμού».
Ξένια Παπασταύρου: Το «Μπορούμε» ξεκίνησε τον Μάιο του 2011 και έπρεπε να παρακαλέσουμε τον φούρνο να δώσει το ψωμί που περίσσευε σε ένα συσσίτιο. Δεν ήταν γνώριμη η διαδικασία ούτε υπήρχε θετική προδιάθεση στον άλλον να προσφέρει. Βλέπω πόσο αυτό έχει αλλάξει. Με την κρίση κανείς δεν είναι πια αυτάρκης. Ούτε οι φορείς μπορούν να ικανοποιήσουν τις καθημερινές ανάγκες τους ούτε και οι άνθρωποι. Η αλληλεγγύη είναι έλλειψη αυτάρκειας. Υπάρχει δυνατότητα να κάνεις μια εθελοντική πράξη την ημέρα: να μην πετάξεις, για παράδειγμα, το φαγητό και να το προσφέρεις. Νομίζω ότι ο κόσμος που μπορεί ακόμα να φροντίσει τον εαυτό του και την οικογένειά του, θα μπορούσε και να συνεισφέρει αν ήξερε πού να πάει και τι να κάνει. Αλλά έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε στην ενημέρωση.
Τζανέτος Αντύπας: Να το διαχωρίσουμε; Αυτό που περιγράφεις είναι εθελοντική πράξη. Υπάρχει πράξη και προσφορά. Η πράξη έχει να κάνει με το δικό μας απόθεμα προς κάποιον που έχει ανάγκη. Και προσφορά είναι πώς διαχειριζόμαστε τον χρόνο μας προς εκείνους που τον έχουν ανάγκη.
Ξ. Π.: Εχουμε παρατηρήσει ότι όταν κάποιος έρθει σε επαφή με τα ιδρύματα αξιολογεί τις ανάγκες τους και αποκομίζει οφέλη. Για παράδειγμα, μια κυρία ήθελε να διαθέσει φαγητό που περίσσεψε από ένα παιδικό πάρτι. Την καθοδηγούμε σε ένα κοντινό της οικοτροφείο, μου λέει ότι είναι και παιδίατρος άρα μπορεί να προσφέρει κάτι περισσότερο με την ειδικότητά της.
– Ο εθελοντισμός ήταν ναρκωμένος πριν από την κρίση;
Τζ. Α.: Ο εθελοντισμός έχει περάσει πολλές διακυμάνσεις στην Ελλάδα. Με την κρίση είδαμε ότι η ανθρωπογεωγραφία του εθελοντή αλλάζει. Εχεις να κάνεις με πολλούς νέους, που παλαιότερα κυνηγούσαν την καριέρα. Τώρα, οι νέοι έχουν άλλη δυναμική. Τους έχουν απογοητεύσει τα κόμματα – πολύ σημαντικό αυτό. Ο εθελοντισμός υποκαθιστά την κομματική ένταξη.
– Είμαστε κοινωνία ανεκπαίδευτη στον εθελοντισμό;
Τζ. Α.: Αφηνόταν στην οικογένεια, αν ήταν ευαισθητοποιημένη ενέτασσε το παιδί της στον εθελοντισμό. Μέσα από πολυμελείς οικογένειες καλλιεργείται το όραμα της αλληλοβοήθειας. Εχω μεγαλώσει στα Μανιάτικα του Πειραιά σε μια οικογένεια 18 ατόμων. Είχα τόσο περίσσευμα αγάπης που κάπου ήθελα να το διαθέσω.
Ξ. Π.: Εγώ, είχα γύρω μου ανθρώπους της προσφοράς. Μεγάλωσα σε μια «κινούμενη» οικογένεια λόγω δουλειάς του πατέρα μου. Αθήνα, Ν. Αφρική για κάποιο διάστημα. Εχω βιώσει πολλές αλλαγές. Εζησα με τη γιαγιά και τον παππού στο Ψυχικό, πήγα σε αγγλικό σχολείο το οποίο με μύησε στον εθελοντισμό. – Πώς διαχωρίζεται η φιλανθρωπία από τον εθελοντισμό στα μάτια εκείνου που χρειάζεται βοήθεια;
Ξ. Π.: Εχει σημασία πώς θα το πει κανείς;
Τζ. Α.: Δεν χρειάζονται χαρακτηρισμοί. Εχει μεγάλη σημασία όμως πώς γίνεται η κίνηση. Τη στιγμή που φεύγει ένα πιάτο φαΐ από ένα χέρι και πηγαίνει σε αυτόν που το έχει ανάγκη, ο τρόπος που θα το δώσεις, με τι κριτήρια αξιοπρέπειας θα το κάνεις.
Ξ. Π.: Η διαφορά ανάμεσα στους έχοντες και κατέχοντες κι εκείνους που έχουν ανάγκη, πάντα υπάρχει. Γνωρίζω κατοίκους βορείων προαστίων που αναρωτιούνται αν πεινάνε άνθρωποι.
Τζ. Α.: Στους άστεγους έχει αλλάξει η ανθρωπογεωγραφία. Μπήκαν νέοι όροι: νεόπτωχος, νεοάστεγος. Υπάρχουν άστεγοι στην Αθήνα, προηγούμενου μεσαίου εισοδήματος. Με πτυχίο ή μεταπτυχιακές σπουδές, πρώην ελεύθεροι επαγγελματίες. Ανθρωποι που έχουν επιλέξει να εγκαταλείψουν τον τόπο καταγωγής τους, όπου η φτώχεια τους ήταν ορατή και να πάνε στο μεγάλο αστικό κέντρο που είναι αόρατοι. Εχουμε να κάνουμε με ανθρώπους σκιές.
Ανέκαθεν στην Ελλάδα συντηρούσαμε πολλά Κωσταλέξια
Oταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «πείνα» οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί: «Στην Ελλάδα δεν είναι όπως στην Αφρική. Μπορεί να μην έχουν πρόσβαση σε λαχανικά και φρούτα, να δίνουν λάθος βρεφικό γάλα και το μωρό να αρρωσταίνει, να μην τρώνε κρέας και ψάρι… Είναι θέμα σωστής διατροφής και ισορροπίας», λέει η Ξ. Παπασταύρου. «Προσπαθούμε να συγκεντρώσουμε φρέσκα φρούτα, λαχανικά και λάδι. Δεν μπορούν να μαγειρέψουν οι οικογένειες με τα πακέτα. Είναι πολύ σημαντικά αλλά δεν αρκούν. Τις δωρεές χρημάτων τις μετατρέπουμε σε φρούτα και λαχανικά. Βλέπετε, στα καλάθια των σούπερ μάρκετ αφήνουν πάντα τα ίδια προϊόντα. Γιατί όχι και μπάρες δημητριακών, για παράδειγμα, που δίνουν θρεπτική αξία;». Και ο Τζ. Αντύπας συμπληρώνει: «Σε πέντε χρόνια θα κάνουμε προγράμματα κοινωνικής υγείας για θέματα καρδιαγγειακών νοσημάτων και διαβήτη, γιατί τα προϊόντα που διατίθενται είναι συγκεκριμένα: μακαρόνια, ρύζι, υδατάνθρακες…».
Η Ξένια Παπασταύρου μοιάζει να έχει πάντα στην τσάντα της το «Γράμμα εις εαυτόν» του Νικηφόρου Βρεττάκου. Την βρήκα να το διαβάζει όταν συναντηθήκαμε. Χρησιμοποιεί συχνά στις συνεντεύξεις που δίνει έναν στίχο του ποιητή: «Νόμιζα ότι δεν είχα τίποτα και είχα χιλιάδες στρέμματα καρδιάς». Και οι δυο, ο Τζανέτος και η Ξένια, δεν αφήνουν περιθώρια για δεύτερες σκέψεις. Αγαπούν αυτό που κάνουν, πιστεύουν στην αποτελεσματικότητά του. Ο Τζανέτος Αντύπας, ειδικότερα, έχει και εμπειρία που μετράει είκοσι χρόνια, από το 1996 που ήρθε σε επαφή με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, αναλαμβάνοντας μάλιστα τη θέση του διευθυντή αποστολών – επειγουσών παρεμβάσεων και επιχειρήσεων: Μοζαμβίκη, Σερβία, Ινδία, Ζάμπια, Αφγανιστάν, Αρμενία, δεκάδες ταξίδια.
Η ερώτηση σχεδόν αναπόφευκτη: «Μήπως όλα αυτά είναι σταγόνα στον ωκεανό;». Η αντίδραση κοινή και άμεση: «Το ανάποδο είναι. Δεν είμαστε σταγόνα αλλά χιονοστιβάδα! Αυτό που κάνουμε είναι να ξεκινάμε από μια κορυφή ανάγκης και να δημιουργούμε πολλούς συνένοχους στη λύση». Ο Τζανέτος επιμένει: «Να δημιουργήσουμε συγκοινωνούντα δοχεία. Eρχονται νέα παιδιά διαρκώς που θέλουν να βοηθήσουν. Λέω σε όλους ότι κινδυνεύουν να καούν. Πρέπει να αφιερώνουν τον ελάχιστο χρόνο που μπορούν και να έχουν διάθεση να μπουν σε μια ανθρώπινη περιπέτεια. Το υπόλοιπο το βρίσκεις οσφραινόμενος… Θα μπορούσα να περιγράψω αλλά όχι να μεταφέρω τη μυρωδιά του δρόμου, του αστέγου, τη μυρωδιά που βγάζει η ανάγκη ή το χνώτο του μικρού παιδιού το οποίο έχει να φάει 2-3 ημέρες… Αυτό δεν μεταφέρεται. Στην κοσμική μοναξιά μας αυτήν την περίοδο είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε κοντά ο ένας στον άλλον ακόμη κι αν αυτή η επαφή μας πληγώνει. Oμως στο τέλος και μόνο η ζεστασιά μας αποζημιώνει». – Είναι η κοινωνία καλός αγωγός της ζεστασιάς;
Ξ.Π.: Ποιος άλλος θα μπορούσε να είναι; Υπάρχει ο κίνδυνος να κλειστεί ο καθένας στον εαυτό του ή να καρφώνει ο ένας συνάδελφος τoν άλλoν… Oμως υπάρχουν και καλά. Η επαφή είναι ένα από αυτά. Επίσης, όλα είναι ανάμεικτα πια. Πίσω από ένα ακριβό εστιατόριο υπάρχει κάποιος που μένει και έχει μεγάλη ανάγκη. Ξέρετε πόσες κλήσεις έχουμε από Χαλάνδρι και Αγία Παρασκευή; Είναι και κόσμος που δεν φαίνεται.
Τζ.Α.: Οσους έχει ζαλίσει το χαστούκι της κρίσης δεν ξέρουν πώς να αναζητήσουν βοήθεια. Δεν ξέρουν πώς και πού. Ανέκαθεν στην Ελλάδα συντηρούσαμε πολλά Κωσταλέξια. Και εξακολουθούμε… Δεν υπάρχει πληροφόρηση, ενημέρωση, η γειτονιά το συγκαλύπτει…
Ξ.Π.: Υπάρχει ανάγκη βοήθειας, αλλά δεν ξέρουν πώς να τη βρουν. Αν δεν έχουν πρόσβαση στο Ιντερνετ πώς θα ενημερωθούν; Κάναμε ανάρτηση, για παράδειγμα, ότι το Ασυλο Ανιάτων έχει ανάγκη από τρόφιμα και μέσα σε 24 ώρες είχαν συγκεντρωθεί τρόφιμα για μια εβδομάδα. – Υπάρχουν στιγμές που καταρρέετε;
Τζ.Α.: Εγώ είμαι νοσηρά αισιόδοξος! Θα γίνει και θα γίνουν όλα.
Ξ.Π.: Η μόνη αγωνία μου είναι ό,τι περνάει από το χέρι μου να το κάνουμε. Ακούμε και διάφορες ιστορίες. Oπως ο κ. Γιάννης, χρόνια σε Iδρυμα είχε ένα όνειρο να πάει στο Πλανητάριο. Δεν μπορούσα να ησυχάσω αν δεν τα κατάφερνα. Και έγινε με τη μεσολάβηση του Καναδού πρέσβη, δεν ήθελε όμως να κοινοποιηθεί η πράξη του. Πήγαμε δέκα ανθρώπους που μπορούσαν να μετακινηθούν και θα πάμε κι άλλους δέκα… Σε αυτήν τη δουλειά δεν μπορείς να πεις, τώρα κουράστηκα, δεν σηκώνω το τηλέφωνο. Κι αυτό είναι πολύ μεγάλο βάρος.
Τζ.Α.: Το γραφείο μας είναι ο δρόμος. Αν στο τέλος της ημέρας έχεις κατορθώσει να διασφαλίσεις την αξιοπρέπεια ενός ανθρώπου, αυτό και μόνο είναι νίκη.
Ξ.Π.: Το γραφείο μας είναι σπίτι… Αυτοί που δίνουν περισσότερα τρόφιμα είναι όσοι μπορούν να μπαίνουν στη θέση του άλλου. Η κάθε στιγμή έχει τη δική της δυναμική. Και μια καλημέρα που θα πεις μπορεί να αλλάξει κάτι στον κόσμο.