Γεωφυσικός στο επάγγελμα επί 35 χρόνια ασχολήθηκε με την έρευνα για την αναζήτηση πετρελαίου, μεταλλευμάτων ή νερού. Η χαρά της ανακάλυψης ήταν πάντα μεγάλη όταν εντόπιζε αυτό που αναζητούσε. Ιδια χαρά όμως του χάρισε και η υποβρύχια αρχαιολογία. Και συνεχίζει, αφού παρότι βγήκε στη σύνταξη από την κύρια εργασία του στον βυθό δεν το βάζει κάτω.
Ερασιτέχνης αυτοδύτης 3 αστέρων, ο Θόδωρος Στάμου ξεκίνησε όπως λέει από χόμπι και του έγινε συνήθεια να αναζητά αρχαία ναυάγια: «Αλλος προτιμάει τις βόλτες στο βουνό» απαντάει όταν τον ρωτούν πώς και διάλεξε τέτοιες περιπέτειες.
Φορτωμένος φακέλους, έγγραφα, αλληλογραφία με τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, φωτοτυπίες των επαίνων από την Ακαδημία Αθηνών αλλά και τα δημοσιεύματα των εφημερίδων από το 1984, ήρθε στη συνάντησή μας στο καφέ του Νομισματικού Μουσείου, μαζί και με ένα DVD από την έρευνα στη νήσο Στύρα.
Είναι υπερήφανος για τη θέση που υπέδειξε στον Νότιο Ευβοϊκό (μαζί με τον Μ. Γολιπούρ Μογαντάμ), γιατί «από τους αρχαιολόγους του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών αλλά και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων θεωρείται σημαντική, ενώ χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ., τότε που οι Ρωμαίοι λεηλατούσαν τις ελληνικές πόλεις μεταφέροντας έργα τέχνης στη Ρώμη». Το γεγονός ότι απ’ αυτό το ναυάγιο ανελκύστηκαν μαζί με διάφορα χρηστικά αγγεία και τμήμα χάλκινου αγάλματος δημιούργησε πολλές προσδοκίες. Πολύ περισσότερο που και ο Εφηβος του Μαραθώνα προέρχεται από απροσδιόριστη θέση στη θαλάσσια περιοχή του Ν. Ευβοϊκού. Αλλά και είναι ναυτικό σταυροδρόμι από την αρχαιότητα, όπου ένωνε το Βόρειο με το Νότιο Αιγαίο.
Η πρώτη ανακάλυψη του Θόδωρου Στάμου έγινε το 1984 όταν μαζί με τον Αλή Πουρακμπάρ υπέδειξαν στην τότε Εφορεία Εναλίων βυζαντινό ναυάγιο του 11ου αι. μ.Χ. στον Θεολόγο Αταλάντης. Ενα χρόνο μετά, βρήκε στη Σέριφο «σημαντικό και σπάνιο» ναυάγιο, όπως σημειώνει σε υπηρεσιακό έγγραφο ο τότε προϊστάμενος της εφορείας Γ. Λ. Παθανασόπουλος, διότι «το φορτίο του αποτελείται από αμφορείς κορινθιακού τύπου που χρονολογούνται στον 3ου αι. π.Χ.». Αυτά του χάρισαν τον πρώτο έπαινο αρχαιοφιλίας της Ακαδημίας Αθηνών.
Ακολούθησαν κι άλλα. Η έρευνα στη Σίφνο με αρχαιολόγους της ΕΕΑ, στην Κερατέα το 1994, ενώ το 1998 για την εργασία του «Υποθαλάσσια Γεωφυσική έρευνα αρχαίου ναυαγίου πλησίον ακρωτηρίου του Μαραθώνα» έλαβε από την Ακαδημία Αθηνών το βραβείο Κωνσταντίνου Κτενά. Τελευταία υπόδειξη το 2010 (με συνάδελφό του), ένα ναυάγιο του 2ου αι. π.Χ. στους Λειψούς.
Τόσο τυχερός; «Δεν πέφτω επάνω τους αλλά όταν κάνω καταδύσεις όλα τα Σαββατοκύριακα του χρόνου είναι λογικό ότι θα εντοπίσω κάποια. Με την πάροδο του χρόνου ειδικά μετά την περιπέτεια του “Σάμινα” στο λιμάνι της Πάρου κατέληξα πως στις περισσότερες περιπτώσεις όταν βλέπεις μυτερό ακρωτήρι και ξέρες, το πιθανότερο είναι να υπάρχει και ένα αρχαίο ναυάγιο. Σε εποχές που δεν είχαν στη διάθεσή τους χάρτες και σύγχρονα μέσα χτυπούσαν και βούλιαζαν τα πλοία συνήθως στα επικίνδυνα σημεία ναυσιπλοΐας». Ετσι κάποτε εντόπισε μια ανάλογη περίπτωση στην Κάρπαθο. «Ηταν χειμώνας, εξέταζα τον τοπογραφικό χάρτη της Καρπάθου για τον εντοπισμό υδροφορίας γιατί θα πήγαινα για δουλειά στο νησί και τότε πρόσεξα μια αρχαία πόλη που είχε λιμάνι στον βοριά και στην είσοδο πολλές ξέρες. Τα λιμάνια στα Βαλκάνια ήταν συνήθως στο νότιο μέρος γιατί έχουμε πολλούς βοριάδες. Οπότε έκανα τη σκέψη δεν μπορεί, κάποιος θα τράκαρε πάνω τους. Είναι απλή λογική».
Οι ελληνικός βυθός είναι διάσπαρτος από αρχαία. Υποστηρίζει πως οι ίδιοι οι αρχαιολόγοι έχουν δηλώσει πάνω από 1.500 θέσεις αρχαίων ναυαγίων, ενώ έχουν ανασκαφεί ελάχιστες, αφού το κόστος κάθε υποβρύχιας ανασκαφής είναι τεράστιο. «Ενας δύτης στα 40 μέτρα μπορεί να εργαστεί 40 λεπτά, ενώ ο αρχαιολόγος στην ξηρά μπορεί να ερευνήσει 8 με 10 ώρες. Ο πρώτος μάλιστα κινδυνεύει από τη νόσο των δυτών. Την πέρασα κι εγώ και έμεινα παράλυτος από τη μέση και κάτω. Κι ένα χρόνο έξω από τη θάλασσα». Μόλις συμπληρώθηκαν 12 μήνες, ξεκίνησε πάλι τις βόλτες στον βυθό.
Τι λέει όμως σε εκείνους που κατηγορούν όσους καταδύονται συστηματικά υποδεικνύοντας ναυάγια; Οτι αναζητούν αρχαιότητες μόνο και μόνο για να παίρνουν τις αμοιβές που ορίζει ο αρχαιολογικός νόμος; «Ο νόμος δεν το απαγορεύει, αντίθετα επιβραβεύει όποιον υποδεικνύει. Οπως άλλωστε κι εκείνον που παραδίδει ένα αρχαίο που βρίσκει στην ξηρά». Για κάποιους η απάντηση δεν είναι πειστική κι ας γνωμοδοτεί σε τέτοιες περιπτώσεις το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ορίζοντας επιτροπές οι οποίες αναλαμβάνουν την εκτίμηση των αρχαίων. «Δεν παίρνω πάντα αμοιβή, έχω επίσης αποποιηθεί κάποιες. Αλλωστε υπάρχουν οι κρατήσεις, οι φόροι και τα έξοδα».
Δεν καταλαβαίνει όσους είναι επιφυλακτικοί με τη δραστηριότητα στον βυθό σε ένα κράτος που δεν μπορεί να προστατέψει την πολιτιστική του κληρονομιά. Πολύ περισσότερο που σήμερα υπάρχουν ειδικοί σαρωτές και ανιχνευτές βυθού, κυνήγι θησαυρού που διαφημίζεται σε ιστοσελίδες διεθνώς για δράση στις θάλασσες της Μεσογείου μαζί με πακέτα διακοπών. «Η έρευνα των νερών θα είναι η αποτελεσματικότερη προστασία» είχε επισημάνει το 2008 η επίτιμος διευθύντρια Εναλίων Καλλιόπη Πρέκα – Αλεξανδρή σε διημερίδα για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών από την παράνομη διακίνηση και τη διεκδίκησή τους, μιλώντας για την αρχαιοκαπηλία στις ελληνικές θάλασσες.
«Μεγάλη η γοητεία»
«Θα μπορούσαν να επιτρέπονται οι καταδύσεις σε ευαίσθητες περιοχές με τη συνοδεία ανθρώπων του Λιμενικού» λέει ο κ. Στάμου, φέρνοντας το παράδειγμα της γειτονικής Τουρκίας. Θα συμφωνούσαμε μαζί του αν ήταν ικανοποιητικά επανδρωμένο το Λιμενικό Σώμα όπως και η αρμόδια εφορεία αρχαιοτήτων που σήμερα δεν διαθέτουν τα αναγκαία μέσα.
«Οι υποβρύχιες περιηγήσεις είναι ένας πόλος έλξης για τον καταδυτικό τουρισμό. Αλλωστε οι αρχαιολογικοί χώροι στην ξηρά ερευνώνται αιώνες τώρα. Το μέλλον ανήκει στον βυθό» επιμένει. Η γοητεία της κατάδυσης πράγματι είναι μεγάλη. «Η εμπειρία ότι είσαι εκτός πεδίου βαρύτητας μοιάζει με όνειρο. Θυμίζει κάτι από αστροναύτες».