Νίτσα Χαρβάτη-Fenton:
Μία Ελληνίδα Πρωτοπόρος της Ψυχολογίας
επιστημονική επιμέλεια: Μαριάννα Φουρλή, Ηλίας Βλάχος
εκδ. Μέλισσα, 2021, σελ. 274
Οι δημόσιοι φορείς που παρέχουν ψυχική υποστήριξη υπολειτουργούν και υποστελεχώνονται.
Εν έτει 2022, η έννοια «ψυχολογία» είναι συνηθισμένη. Οι περισσότεροι Ελληνες, παρά τα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, έχουν συνειδητοποιήσει και εν μέσω πανδημίας πόσο σημαντικός είναι ο παράγοντας της ψυχής, των συναισθημάτων, της σκέψης και της αναπαράστασης της πραγματικότητας. Ισως άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο, αντιλαμβανόμαστε ότι ο ψυχισμός διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο και ότι υπάρχουν και εκεί νόσοι και διαταραχές όπως και στο οργανικό μέρος του ανθρώπου. Πολλές φορές αυτά συνδέονται. Μπορεί να χρειαζόμασταν ολόκληρο τον 20ό αιώνα για να αντιληφθούμε την αναγκαιότητα των ειδικών και να εμπιστευτούμε το «μαύρο κουτί» της σκέψης μας σε εκείνους, εντούτοις ακόμα και σήμερα έχουμε αρκετά να κάνουμε στην κοινωνία. Ενα από αυτά είναι φυσικά το σχολείο. Η αναγκαιότητα και η αξιοποίηση των σχολικών ψυχολόγων δεν είναι ακόμα σαφείς, και ενώ λειτουργεί ως θεσμός στα ιδιωτικά σχολεία, τα δημόσια μένουν αστήριχτα. Και ο ρόλος τους, ιδίως σήμερα, είναι επιβεβλημένος.
Υπάρχουν πάντοτε αυτοί οι λίγοι που ξεκινούν κάτι καινούργιο, κάτι άγνωστο για τον δημόσιο βίο, αναδεικνύοντας την αναγκαιότητα του παρόντος και του μέλλοντος. Η Νίτσα Χαρβάτη-Φέντον υπήρξε για την Ελλάδα μία εκ των πρωτοπόρων. Στο λεύκωμα που επιμελούνται η Μαριάννα Φουρλή, που την έζησε από κοντά και μυήθηκε από εκείνη στην Ψυχολογία, και ο καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, ψυχίατρος Ηλίας Βλάχος, αποτίεται φόρος τιμής σε μια γυναίκα που ταύτισε τη ζωή της με την προσπάθεια να εδραιωθεί με πολλαπλούς τρόπους η Ψυχολογία στην Ελλάδα.
Η Νίτσα Χαρβάτη-Φέντον γεννιέται το 1914 στον Αμπελώνα Τυρνάβου και πεθαίνει το 1998 στην Αθήνα. Παρά τις δυσκολίες που είχε η προσωπική της ζωή, λόγω ενός σοβαρού κινητικού προβλήματος που είχε, κατορθώνει μετά τις προπτυχιακές σπουδές της στην Ελλάδα, στη Φιλοσοφική Αθηνών, και τη διδασκαλία της σε ιδιωτικά σχολεία, τη Σχολή Χιλλ και τη Σχολή Αηδονοπούλου, να μεταβεί για τη συνέχεια των σπουδών της στο Παρίσι. Εκεί μετέβη το 1947. Αποκτά το δίπλωμα Psychologie Pédagogique από το Institut de Psychologie του Πανεπιστημίου των Παρισίων, με υποτροφία της γαλλικής κυβέρνησης. Η διδακτορική διατριβή της στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης έχει ως θέμα «Η επιθετικότητα των παιδιών σε καιρό πολέμου και σε καιρό ειρήνης» και εκπονείται με επιβλέποντα καθηγητή τον Daniel Lagache το 1951. Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στο Παρίσι συνεργάζεται με σημαντικές προσωπικότητες, όπως με τους Henri Wallon, Rene Zazzo, S. Borel-Maisonny και τη Francoise Dolto. Η Νίτσα Χαρβάτη-Φέντον επιστρέφει στην Ελλάδα το 1955 για να ξεδιπλώσει, σε μια χώρα που χρειάζεται την ανάπτυξη, την επιστημονική και κοινωνική της δράση. Ταυτίζει την πορεία της με τη Σχολή Μωραΐτη, όπου αναλαμβάνει σύνθετο έργο ως ψυχολόγος του σχολείου, ως συστήσασα το Τμήμα Ψυχολογίας που εφεξής αναπτύσσεται μέχρι και σήμερα, διδάσκει Ψυχολογία στις τελευταίες τάξεις του λυκείου, εκτελεί χρέη διευθύντριας του νηπιαγωγείου κ.ά. Βλέπει σε ατομική ψυχοθεραπεία ενηλίκους και παιδιά, αρθρογραφεί για ζητήματα μαθησιακών δυσκολιών των παιδιών –ένα ζήτημα που τότε βρισκόταν στο σκοτάδι της κοινής γνώμης και των εκπαιδευτικών διαδικασιών– και τοποθετείται ενεργά πάνω στην ανάγκη μιας χώρας να αναγνωρίσει θεσμικά το επάγγελμα του ψυχολόγου, κάτι που μέχρι τότε ήταν άγνωστο.
Είναι ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (1963), μαζί με σημαντικές προσωπικότητες, όπως οι Σ. Γεδεών, Α. Ποταμιάνου, Τ. Κριαρά, Μ. Χαρίτου-Φατούρου, Α. Καρτάλη κ.ά. Αλλά βρίσκει στήριξη στον αγώνα της και από την πλευρά της πολιτείας.
Το «Μητέρα»
Μαζί με τον τότε «φωτισμένο» υπουργό Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών Σπύρο Δοξιάδη συνεργάζονται και θεσπίζουν το Κέντρο Βρεφών «Μητέρα». Επιπλέον, η Ψυχολογία εντάσσεται ως γνώση στον Ιατροπαιδαγωγικό Σταθμό της Πολυκλινικής Αθηνών, στη Σχολή Νοσοκόμων του Νοσοκομείου των Παίδων, στη Σχολή των Κοινωνικών Λειτουργών της Εταιρείας Προστασίας Ανηλίκων. Επίσης, υπήρξε λέκτορας σε ψυχολογικά θέματα στη ΧΕΝ μεταξύ 1958-1960. Το έργο της είναι μεγάλο και η Σχολή Μωραΐτη έχει την επιθυμία να το οργανώσει και να το προβάλλει συστηματικά. Με το παρόν λεύκωμα και τη συμβολή της Μαριάννας Φουρλή έχουμε τη δυνατότητα να σκεφτούμε σήμερα, με αφορμή τη σημαντική προσωπικότητα της Νίτσας Χαρβάτη, το πού βρίσκεται το επίπεδο των ψυχολογικών παρεχόμενων υπηρεσιών στην Ελλάδα σήμερα.
Και αν σε ιδιωτικό επίπεδο οι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και οι ψυχαναλυτές/ψυχοθεραπευτές είναι εξαιρετικά καταρτισμένοι, εντούτοις ο δημόσιος φορέας πάσχει. Το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή δεν είναι θεσμικά αναγνωρισμένο, σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ευρώπη, και το επάγγελμα του σχολικού ψυχολόγου δεν είναι ενταγμένο στα δημόσια σχολεία. Επίσης, οι δημόσιοι φορείς που παρέχουν ψυχική υποστήριξη υπολειτουργούν και υποστελεχώνονται. Η Νίτσα Χαρβάτη-Φέντον μαζί με άλλους πρωτοπόρους επιστήμονες αλλά και φωτισμένους ταγούς, όπως ο Σπύρος Δοξιάδης, άνοιξαν τον δρόμο για τη βελτίωση μιας ολόκληρης κοινωνίας, και όχι μιας ελίτ. Είναι ξανά αίτημα το 2022 να αναλογιστούν οι σημερινοί θεσμοί ποιες είναι οι προτεραιότητές τους, σε μια εποχή που τα παιδιά και οι ενήλικοι αντιμετωπίζουν πρωτοφανή ψυχικά ζητήματα.