Μπορώ να φανταστώ τη σκηνή, χωρίς καν να κλείσω τα μάτια. Απόγευμα Παρασκευής 7 Μαρτίου, οι σκάλες της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών θα είναι πλημμυρισμένες από κόσμο που θα θέλει να δει από κοντά τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Την ίδια δίψα θυμάμαι και στις παρουσιάσεις των έργων της, αλλά και της ίδιας της περφόρμερ από την γκαλερί Καππάτος στο παρελθόν.
Tην ίδια λαχτάρα είδα σε μια sold out διάλεξη που έδωσε η καλλιτέχνις το 2010 στην Tate Modern, όπου μια κοπέλα ούρλιαζε στην είσοδο: «Μαρίνα, βάλε με μέσα, σε ικετεύω, δεν έχει άλλες θέσεις», στις ουρές που έκαναν οι Νεοϋορκέζοι την ίδια χρονιά για να δουν την περίφημη έκθεση στο ΜΟΜΑ «The artist is present». Την ίδια αγωνία είχα νιώσει κι εγώ όταν είχα περάσει το κατώφλι του σπιτιού της στο Μανχάταν για μια συνέντευξη.
Ναι, είναι μια σταρ. Οχι όμως με τον ίδιο τρόπο που ένας τραγουδιστής ή ένας ηθοποιός έχουν φανατικούς θαυμαστές. Η Αμπράμοβιτς τόσο στη δημόσια εικόνα της όσο και στην κατ’ ιδίαν επαφή εκπέμπει πνευματικότητα.
Διαισθάνεσαι ότι τα βιώματά της έχουν συσσωρεύσει σοφία και φώτιση, την οποία μοιράζεται με το κοινό. Με εσένα προσωπικά, ακόμη και αν βρίσκεσαι ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλους. Ισως γιατί η τέχνη της ανιχνεύει αμέσως το μύχιο, το κρυμμένο στο σώμα, το υποδόριο συναίσθημα.
Αυτήν τη φορά, η συζήτησή μας έγινε τηλεφωνικά. Βρισκόταν στο γραφείο της στη Νέα Υόρκη λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα, ετοιμάζοντας την ομιλία της. Μπήκα στον πειρασμό να τη ρωτήσω αν θα λάβει υπόψη της πως οι άνθρωποι που θα έρθουν να την ακούσουν βιώνουν τα τελευταία χρόνια μια σκληρή πραγματικότητα.
Η απάντησή της ήρθε αμέσως, κοφτερή αλλά τίμια: «Γεννήθηκα το 1946 στην τέως Γιουγκοσλαβία και έχω την αίσθηση πως από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου η χώρα μου ήταν πάντα σε κρίση. Είμαι συνηθισμένη στην κρίση. Δεν είστε οι μόνοι που υποφέρετε. Συνεπώς, δεν νομίζω ότι θα άλλαζα κάτι στην ομιλία μου προς το ελληνικό κοινό.
Αλλωστε, για μένα, το ζητούμενο είναι να εμφυσήσω στους ακροατές μου την επιθυμία να είναι πολύ πιο συνειδητοί στη ζωή τους, δηλαδή να έχουν πλήρη επίγνωση για τις αποφάσεις του βίου τους, είτε πρόκειται για ζητήματα που αφορούν την οικονομία ή την οικολογία και τον πλανήτη, είτε εκείνους που αγαπάμε, τον τρόπο που καταμερίζουμε τον χρόνο μας, τις συναισθηματικές και νοητικές μας προτεραιότητες.
Είμαστε μέρος του κόσμου αυτού, όχι μονάδες, έρμαια της τύχης. Για μένα, η τέχνη, η πολιτική, η επιστήμη, η πνευματικότητα σχηματίζουν ένα όλον. Είναι ένα».
Επιμένω στην ερώτησή μου: Εφόσον όλη η πορεία της Αμπράμοβιτς πατάει πάνω στο άυλο, το πνευματικό μήπως συνδέεται τελικά με την υπέρβαση που οφείλουν να κάνουν οι Ελληνες εν μέσω ύφεσης;
«Νομίζω ότι πρέπει να καταλάβετε και εσείς ότι είσαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό που συμβαίνει στη χώρα. Η ελληνική επιχειρηματική ελίτ έχει φυγαδεύσει τα χρήματά της στο εξωτερικό. Δεν κατανοώ γιατί οι Ελληνες δεν πιστεύουν στην ίδια τους τη χώρα και κάνουν κάτι τέτοιο στον εαυτό τους.
Χρειάζεται οπωσδήποτε κάποια αυτοκριτική από τους ανθρώπους που είχαν την πολιτική και οικονομική ισχύ, η οποία δεν ξέρω αν έχει γίνει. Αλλωστε, αυτοί δεν έχουν πληγεί από την κρίση όσο εκείνοι που δεν είχαν τέτοιου είδους εξασφάλιση. Και, δυστυχώς, αυτό είναι ένα πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο».
Η τέχνη μου έχει γίνει σχεδόν άυλη
Εντάξει λοιπόν. Αν η ομιλία δεν θα έχει ένα τμήμα που να είναι περισσότερο προσαρμοσμένο στις ανάγκες του ελληνικού κοινού, τότε τι θα περιλαμβάνει;
«Σιγά μη σας πω. Είναι καλύτερο το στοιχείο της έκπληξης», λέει η Αμπράμοβιτς στην άλλη γραμμή, με χιούμορ πειραχτηριού που δεν θέλει να εξηγήσει τι ακριβώς θα συζητήσει στη σκηνή της Στέγης με τον Κροάτη Σβόνομιρ Ντομπροβίτς, ο οποίος έχει ιδρύσει ένα φεστιβάλ τέχνης στο Ζάγκρεμπ. «Ακούστε, είμαι γεννημένη στη Σερβία, με ολλανδικό διαβατήριο και κάτοικος σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αισθάνομαι πολίτις του πλανήτη και όχι άτομο με συγκεκριμένη εθνικότητα.
Ως εκ τούτου, η δουλειά μου, το βλέμμα μου στον κόσμο υπερβαίνουν εθνικά σύνορα και προβλήματα. Για να πάμε μπροστά ακόμα και σε εθνικό επίπεδο, πρέπει να είμαστε σε θέση να δούμε τα πράγματα από μια σκοπιά ανθρωπιστική. Κοιτάξτε πόση θλίψη προκάλεσε διεθνώς ο θάνατος του Μαντέλα. Πόση επίδραση έχει ακόμα η σκέψη του Γκάντι. Ηταν πολιτικοί που αποτέλεσαν έμπνευση για την ίδια την ανθρωπότητα και όχι μόνο για τη χώρα τους. Αυτοί είναι το παράδειγμα της ηθικής που πρέπει να έχουμε».
Τα τελευταία χρόνια η Αμπράμοβιτς αφιερώνει μεγάλο μέρος της ενέργειάς της στο δικό της Κέντρο, που απέχει δύο ώρες από τη Νέα Υόρκη. Βρίσκεται στην πόλη Χάτσον και ονομάζεται ΜΑΙ (Μarina Ambramovic Institution). Eστιάζει σε έργα που είναι άυλα και έχουν μεγάλη διάρκεια. «Εδώ και καιρό η τέχνη μου έχει γίνει σχεδόν άυλη. Δεν λέω ότι δεν πουλάω κάποια έργα, αλλά οι τιμές που πιάνουν τα έργα καλλιτεχνών 25 ετών, και τους σπρώχνει η αγορά, μου φαίνονται τουλάχιστον ανήθικες. Οταν ακούω νέο καλλιτέχνη να έχει όνειρο να γίνει πλούσιος και διάσημος, του λέω αμέσως να αλλάξει δουλειά. Πώς μπορεί να καθοδηγήσει πνευματικά τον θεατή ένα έργο που έχει γίνει για να βγάλει κάποιος λεφτά;». Με κλείνει βιαστικά, διότι ο χρόνος των 20 λεπτών της συνέντευξης πέρασε. Δίνουμε ραντεβού στη Στέγη. Εννοείται ότι θα πάω νωρίς. Δεν θέλω να ουρλιάζω στις σκάλες: «Μαρίνα, βάλε με μέσα…».