Υπάρχει μια φωτογραφία, στο ανάπτυγμα του εξωφύλλου του άλμπουμ «Urban Stories» του Στέλιου Χατζηκαλέα, στην οποία ο μουσικός απεικονίζεται να ξεπροβάλλει μέσα από ένα παράθυρο, με την τρομπέτα του να κρέμεται από το χέρι του, το μόνο σημείο του σώματός του που βγαίνει από το κτίριο. Πρόκειται για μια παλιά, εγκαταλελειμμένη πολυκατοικία στη Θεσσαλονίκη, στην οποία λειτουργούν τρία παράνομα πορνεία. Ηταν βράδυ, και ο φωτογράφος ζήτησε από τον τρομπετίστα να παίξει μερικές νότες. Αμέσως, ξεπρόβαλε μία από τις «διευθύντριες» των οίκων και τον έδιωξε κακήν κακώς: «Τι κάνετε εσείς εδώ; Από πού πήρατε άδεια; Φύγετε αμέσως!».
Οι αφηγήσεις του Στέλιου Χατζηκαλέα είναι γεμάτες από τέτοια περιστατικά. Μόνο που προτιμά να τις μετατρέπει σε μουσική. Δεν είναι τυχαίο το ότι ονόμασε το άλμπουμ του «Urban Stories». Τα εννέα κομμάτια του άλμπουμ είναι οι ιστορίες που μάζεψε, ταξιδεύοντας σε διάφορες πόλεις της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης -στην Ουτρέχτη, το Αμστερνταμ, το Γκρατς κ.ο.κ.- όπου έζησε σπουδάζοντας, παίζοντας τζαζ, δουλεύοντας και παρατηρώντας τους ανθρώπους και τις κοινωνίες.
Η ιδέα του ήταν ακριβώς η καταγραφή των ανισοτήτων, των κοινωνικών δομών και των αντιθέσεων ανάμεσα στον πλούσιο ευρωπαϊκό Βορρά και τον κατεστραμμένο οικονομικά Νότο – πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα σαφέστατα πολιτικό άλμπουμ.
«Ηταν ένα στοίχημα αυτό», παραδέχεται ο ίδιος ο μουσικός, «να έχει πολιτική διάσταση ένας δίσκος που δεν έχει στίχους». Αυτή η διάθεση είναι σαφής από το κομμάτι που ανοίγει το άλμπουμ, το ελεγειακό «In search for Alex». O «Alex» του τίτλου δεν είναι άλλος από τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο – το κομμάτι, ήταν η αντίδραση του τρομπετίστα, όταν πληροφορήθηκε στην Ουτρέχτη, όπου σπούδαζε, την είδηση της δολοφονίας του 15χρονου στην πρωτεύουσα της πατρίδας του. «Ενιωσα να πνίγομαι εκείνη την ώρα, έπρεπε να κάνω κάτι, δεν μπορούσα να μείνω αμέτοχος», εξηγεί. «Δεν γίνεται να ζω σε μια φούσκα και να παράγω τέχνη. Ποιο το νόημα να δημιουργείς, αν δεν σ’ απασχολεί αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία;».
Οι ήρωές του
Με αυτήν τη σκέψη, επέλεξε να διασκευάσει στον δίσκο κομμάτια όπως το «Youkali» του Κουρτ Βάιλ, ή το «Gnosienne Νο1» του Ερίκ Σατί, ανένταχτων καλλιτεχνών που αφουγκράζονταν τον παλμό της εποχής τους. Αλλοι ήρωες των ιστοριών του, είναι άνθρωποι που γνώρισε από κοντά, όπως η Δανάη, μια χορεύτρια που εγκατέλειψε τις φιλοδοξίες της και συμβιβάστηκε, επιστρέφοντας στην Ελλάδα και ανοίγοντας μια σχολή χορού, ή η Ιντζί, κόρη ενός εύπορου προοδευτικού ζευγαριού από την Κωνσταντινούπολη που παράτησε την οικογένεια και τα πλούτη της για να αναζητήσει τη δική της τύχη στην Ευρώπη.
«Ερωτευτήκαμε, δουλεύοντας λαντζέρηδες στην Ουτρέχτη», θυμάται ο τρομπετίστας κι ένα πλατύ χαμόγελο διαγράφεται στο πρόσωπό του, στην ανάμνηση της κοπέλας που του ενέπνευσε ένα από τα ομορφότερα κομμάτια του άλμπουμ, ένα μεταλλαγμένο τάνγκο. Το πιο μελαγχολικό του δίσκου έχει τον τίτλο «Moonlight in Amsterdam». Σ’ αυτό, ο τρομπετίστας αποδίδει το αίσθημα της μοναξιάς που τον καταλάμβανε, περπατώντας στην καταχνιά, «σαν ποντικός, μούσκεμα από την υγρασία» στην ολλανδική πόλη.
«Οι Ολλανδοί ζουν σε μια φούσκα», τονίζει. «Δεν έχουν καμία σχέση με την πραγματικότητα, είναι παραδομένοι στον καταναλωτισμό. Τίποτε δεν είναι τζάμπα, χρεώνουν τον χρόνο τους για οτιδήποτε και η διανόηση περιορίζεται σε θεωρητικές συζητήσεις, μακριά από την κοινωνία». Και οι Ελληνες; «Ζούμε σε μια άλλη φούσκα, αυτήν της εφήμερης διασκέδασης, να περνάμε καλά, να πιούμε κάτι να πάνε τα φαρμάκια κάτω. Είναι πολύ επικίνδυνο αυτό».
Ενεργός πολίτης
Ο ίδιος δεν περιορίζεται στη θεωρητικολογία. Στα δύο χρόνια που έχει επιστρέψει από την Ολλανδία και ζει στην Αθήνα, την οποία βρίσκει πολύ συναρπαστική σήμερα, συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία, σε επιτροπές κατοίκων του κέντρου που ασχολούνται με τα δικαιώματα των μεταναστών, διοργανώνουν κοινωνικές κουζίνες, προσπαθούν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής στην πόλη.
Παράλληλα, ετοιμάζεται για να περιοδεύσει με την Ευρωπαϊκή Ορχήστρα Τζαζ της EBU, ως ο εκπρόσωπος της Ελλάδας σε έναν από τους πιο ζωντανούς πολιτιστικούς οργανισμούς της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Καθόλου άσχημα για ένα παιδί από τη Θεσσαλονίκη που ονειρευόταν να γίνει αεροπόρος, αλλά εγκατέλειψε την σχολή Ικάρων απογοητευμένος από έναν μιλιταρισμό που φλέρταρε με την ακροδεξιά, για να βρεθεί στο τμήμα παιδαγωγικών σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στον Βόλο (εκεί έπιασε πρώτη φορά στα χέρια του τρομπέτα, μαθητεύοντας δίπλα στον Κωνσταντίνο Γράβο στο Δημοτικό Ωδείο Νέας Ιωνίας) και να καταλήξει στο κονσερβατόριο της Ουτρέχτης. «Κάθε φορά που γύριζα στην Ελλάδα, έβλεπα στο αυτοκίνητο της μητέρας μου τζαζ δισκάκια», θυμάται γελώντας την προσπάθεια των δικών του να κατανοήσουν αυτό που κάνει. Κι αυτή είναι μια από τις ομορφότερες ιστορίες του: η στιγμή που η μητέρα του ήρθε στην Ολλανδία να παρακολουθήσει την πτυχιακή του συναυλία και, αφού χειροκρότησε και τον επευφήμησε σαν φανατική θαυμάστρια στο τέλος τον ρώτησε με γνήσια αγωνία: «έπαιξες καλά;».
Δίπλα σε μεγάλους δασκάλους
Αν η ελληνική τζαζ σκηνή μπορεί σήμερα να περηφανεύεται για το πραγματικά υψηλό επίπεδο των μουσικών της, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι πολλοί από αυτούς βρέθηκαν για σπουδές στην Ολλανδία, τη χώρα που είναι σήμερα κατά κάποιον τρόπο το κέντρο της ευρωπαϊκής τζαζ. Εκεί, δεν ήρθαν μόνο σε επαφή με την ευρωπαϊκή τζαζ αισθητική, αλλά γνώρισαν και πολλούς μουσικούς από όλον τον κόσμο, οι οποίοι επισκέπτονται τα ολλανδικά ωδεία για μαθήματα και συναυλίες. Κάπως έτσι, ο Στέλιος Χατζηκαλέας βρέθηκε να παίζει στην ίδια ορχήστρα με τον περίφημο Αμερικανό τρομπονίστα Ρόμπιν Γιούμπανκς, ο οποίος ήταν καλεσμένος του κιθαρίστα (και καθηγητή στην Ουτρέχτη) Μαρκ Φαν Φουχτ, και ο οποίος, στο πλαίσιο της συναυλίας, ερμήνευσε και μουσική του Ελληνα τρομπετίστα. Ομως το πιο πολύτιμο μάθημα που πήρε ο Στέλιος Χατζηκαλέας ήταν από τον σπουδαίο ομότεχνό του, τον Καναδό (αλλά εγκατεστημένο εδώ και πολλά χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία) Κένι Γουίλερ. Αναγνωρισμένος για τις συνεργασίες του με τον Αντονι Μπράξτον, τον Κιθ Τζάρετ, τον Μπιλ Φριζέλ, τους Αzimuth, ο τρομπετίστας είναι σήμερα καθηλωμένος σε αναπηρικό αμαξίδιο και υποφέρει από κατάθλιψη. «Η μοναδική στιγμή που γέλασε, ήταν όταν του είπαμε πως είμαστε από την Ελλάδα», θυμάται ο Στέλιος Χατζηκαλέας, που διατηρεί τη συνάντηση στη μνήμη του πολύ έντονη. «Μας είπε ότι ο ίδιος, για να κρατιέται σε ερμηνευτική φόρμα, μελετά δύο-τρεις ώρες την ημέρα και συνθέτει μουσική άλλες οκτώ. Εκείνη τη στιγμή κατάλαβα ποια είναι η δουλειά μου, ως μουσικού, πώς πρέπει να πορευτώ στη ζωή μου».
Στις 26 Μαρτίου, ο Στέλιος Χατζηκαλέας ερμήνευσε ζωντανά το άλμπουμ «Urban Stories» στο «The Art Foundation», στο Μοναστηράκι, ενώ στις 4 Απριλίου, θα παρουσιάσει ένα αφιέρωμα στη μουσική του Τσετ Μπέικερ στο κλαμπ «Africana» στο Γκάζι.