Κώστας Γραμμένος: Πιστεύω στη δύναμη της ελληνικής ναυτιλίας

Κώστας Γραμμένος: Πιστεύω στη δύναμη της ελληνικής ναυτιλίας

9' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η Μάργκαρετ Θάτσερ έγειρε το σώμα της προς τα εμπρός, έβαλε τα χέρια της πάνω στο γραφείο και τον ρώτησε «And how did you do it? ». Ο 40χρονος τότε Κώστας Γραμμένος είχε καταφέρει να κεντρίσει το ενδιαφέρον της σιδηράς κυρίας. Τον είχαν ενημερώσει ότι εάν την αφήσει αδιάφορη στα τρία πρώτα λεπτά της συνάντησής τους στο πρωθυπουργικό γραφείο, εκείνη θα ακουμπούσε ένα κουμπί και διακριτικά ένας συνεργάτης της θα έμπαινε στον χώρο για να την ενημερώσει ότι κάτι επείγον την καλούσε, με συνέπεια να… λήξει πολύ γρήγορα η συνάντηση. Τελικά, η συνάντηση κράτησε τον τεράστιο –για τα δεδομένα του ασφυκτικού προγράμματος της Θάτσερ– χρόνο των 34 λεπτών.

Ηταν 1985 και η Μάργκαρετ Θάτσερ προσπαθούσε να μειώσει τον δημόσιο τομέα και να προωθήσει τον ανταγωνισμό. Για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στόχος της ήταν η μείωση της χρηματοδότησης από τα πανεπιστήμια. Ο Κώστας Γραμμένος είχε τότε δημιουργήσει το αυτοχρηματοδοτούμενο διδακτικό και ερευνητικό κέντρο Ναυτιλίας, Εμπορίου και Χρηματοπιστωτικών στο City University του Λονδίνου, και παρουσίασε τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του Κέντρου στην πρωθυπουργό. Με το πέρασμα των ετών το επίτευγμα του Κώστα Γραμμένου εδραιώθηκε και αναπτύχθηκε, και πλέον ο ίδιος αναγνωρίζεται διεθνώς ως πρωτοπόρος στην ανάπτυξη των Ναυτιλιακών Σπουδών και ευρύτερα, της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Σήμερα ο Κώστας Γραμμένος είναι πρόεδρος του Κέντρου που δημιούργησε στο City University και φέρει το όνομά του. Νέα πρόκληση για τον ίδιο είναι το Διεθνές Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης –το πρώτο αγγλόφωνο δημόσιο ελληνικό πανεπιστήμιο, όπου ο ίδιος είναι πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής– και η επιτυχία ήδη είναι δεδομένη εάν κρίνουμε από τα θετικότατα σχόλια που έλαβε πρόσφατα από ειδικούς κορυφαίων ξένων πανεπιστημίων, αλλά και από τον ενθουσιασμό των ξένων φοιτητών –περί τους 170 από διάφορες χώρες– που ήλθαν στη Θεσσαλονίκη να σπουδάσουν. «Και πώς αντιμετωπίζετε τον συνδικαλισμό;» τον ρωτώ. «Συνδικαλισμός; Τι είναι αυτό; Εγώ ξέρω τον συνδικαλισμό –την άμιλλα– τον αρίστων. Εάν μιλάτε γι’ αυτό, να το συζητήσουμε».

Ηταν «Βρετανός» στον χρόνο άφιξής του στο εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ακριβής και με διάθεση να εξερευνήσει, να χαρεί τον χώρο που ήταν γεμάτος με ζωγραφικούς πίνακες της Αθήνας άλλων εποχών, με πορτρέτα παλιών καθηγητών του αρχαιότερου ΑΕΙ της χώρας. «Ενα πανεπιστήμιο πρέπει να θυμάται και να τιμά τις ρίζες του αλλά και να εξελίσσεται στον χώρο ανάλογα με την εποχή. Ομως, πάντα υπάρχουν προτάγματα, με βασικό την αριστεία. Η ανάπτυξη της αριστείας και η δημιουργία αμφίδρομης σχέσης με την κοινωνία είναι ο βασικός στόχος» παρατηρεί. «Τα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να αλλάξουν, να ανοιχτούν στην κοινωνία και την οικονομία, να γίνουν ανταγωνιστικά. Ενα πανεπιστήμιο χτίζεται, αναπτύσσεται με άξονες την αξιοκρατία, τη δουλειά και την ευγενή άμιλλα. Για να καταξιωθεί μία σχολή πρέπει οι καθηγητές να βάζουν πρώτα τη σχολή και μετά το όνομά τους. Το “εγώ” να παραμερίζει μπροστά στη σχολή. Δεν μπορεί να επιλέγει κάποιος την παρέα του για να στελεχώσει ένα ΑΕΙ».

Αντιστάσεις

– Δεν είναι εύκολες οι αλλαγές. Υπάρχουν αντιστάσεις.

– Οι μεταβολές χρειάζονται χρόνο και ωρίμανση. Oμως πρέπει να γίνει η αρχή, η χώρα πρέπει να αλλάξει και να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα. Το ίδιο και τα ΑΕΙ. Για παράδειγμα, στο Διεθνές έχω πέντε μόνιμους πανεπιστημιακούς, ενώ ο ιδρυτικός νόμος μιλάει για 45. Θα μείνει, λοιπόν, καθηλωμένο λόγω της έλλειψης προσωπικού; Για να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα αυτό κάνουμε προσλήψεις συμβασιούχων καθηγητών και φέραμε και έμπειρους επισκέπτες καθηγητές από ΑΕΙ της Ελλάδας και του εξωτερικού. Αυτό απέδωσε. Οι νέοι πανεπιστημιακοί κατανοούν ότι, εάν είναι φιλόδοξοι, πρέπει να δουλέψουν για να πάει μπροστά το πανεπιστήμιο και να εξελιχθούν και αυτοί. Eτσι, μαζί με τους έμπειρους επισκέπτες καθηγητές δημιουργήσαμε στο Διεθνές μία κουλτούρα τελείως διαφορετική από τη γενικώς επικρατούσα. Eτσι ήλθαν οι καλές αξιολογήσεις. Το βασικό είναι η ποιότητα. Βέβαια, καθένας την εννοεί διαφορετικά. Γι’ αυτό έρχεται η κοινωνία –ο υπέρτατος κριτής– και ορίζει τι είναι ποιότητα. Στη Βρετανία τα αποτελέσματα της αξιολόγησης στη διδασκαλία και την έρευνα συνδέονται με την κρατική χρηματοδότηση του πανεπιστημίου. Και μπορεί να πέσουν βαριές “καμπάνες”, όχι αστεία».

Η Ελλάδα πρέπει να χρηματοδοτεί τις ανθρωπιστικές επιστήμες

– Το Διεθνές Πανεπιστήμιο προσφέρει δέκα μεταπτυχιακά προγράμματα στους τομείς της Οικονομίας, της Τεχνολογίας, της Νομικής και των Ανθρωπιστικών Σπουδών. Δεν μπορούν όλα, πάντως, τα επιστημονικά πεδία να μπουν με τους ίδιους όρους στο πεδίο του ανταγωνισμού και της αναζήτησης πόρων από δίδακτρα ή χορηγίες. Ενδεικτικά, οι ανθρωπιστικές επιστήμες μειονεκτούν.

– Eχετε δίκαιο. Η Ελλάδα έχει υποχρέωση να χρηματοδοτεί τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Εάν δεν το κάνουμε εμείς, ποιος θα το κάνει; Γι’ αυτό στο Διεθνές Πανεπιστήμιο αναζητήσαμε χορηγίες επιστημών και προγραμματίζουμε από την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά 2014-15 ένα νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, με αντικείμενο την «Ιστορία και Αρχαιολογία της Αρχαίας Μακεδονίας: από το Βασίλειο της Μακεδονίας στην Οικουμένη». Το πρόγραμμα είναι το πρώτο σε διεθνές επίπεδο με αυτό το αντικείμενο και χρηματοδοτείται από το Iδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης.

– Τα ελληνικά ΑΕΙ έζησαν μία δίνη μέσα στην τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά. Ειδικά, το Πανεπιστήμιο Αθηνών παρέμεινε επί σχεδόν τρεις μήνες κλειστό λόγω της εφαρμογής της διαθεσιμότητας στο διοικητικό προσωπικό. Την ίδια στιγμή διαμαρτύρονται για τα προβλήματα που προκαλεί η μείωση της κρατικής χρηματοδότησης.

– Θυμάμαι στις αρχές της δεκαετίας του ’80, όταν η Θάτσερ έκοψε τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων, σπρώχνοντάς τα στον ανταγωνισμό. Θα μέναμε με σταυρωμένα τα χέρια; Oχι. Βρίζοντας μεν όλοι τη Θάτσερ για την πολιτική της, σηκώσαμε όλοι τα μανίκια αναζητώντας πόρους και καινούργιες ακαδημαϊκές ιδέες. Διαπιστώσαμε ότι απειλούνταν προγράμματα, τμήματα, εάν δεν βρίσκαμε χρηματοδότηση κινδύνευε η τύχη των πανεπιστημίων. Και δουλέψαμε όλοι για το καλό των πανεπιστημίων.

– Τι εικόνα έχετε για τα ελληνικά ΑΕΙ;

– Eχουμε εξαίρετους πανεπιστημιακούς, η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι πυλώνας ανάπτυξης μιας χώρας. Δυστυχώς όμως το τελευταίο διάστημα στο εξωτερικό έρχονται… κακοί ήχοι για τα ελληνικά πανεπιστήμια. Για παράδειγμα, φέτος Eλληνες που ήθελαν να φοιτήσουν στο City μάς ενημέρωσαν ότι δεν θα προλάβουν τις προθεσμίες διότι το ίδρυμα ήταν κλειστό. Αντιλαμβάνομαι ότι αναγκασθήκαμε να δώσουμε τις θέσεις αυτές σε άλλους υποψηφίους. Και δεν είναι η πρώτη φορά. Αναρωτιέμαι, οι γονείς δεν αντιδρούν με αυτές τις καταστάσεις;

«Γνωρίζετε για τα φαινόμενα βίας στα ελληνικά πανεπιστήμια. Φοιτητές διακόπτουν συνεδριάσεις οργάνων, υβρίζουν καθηγητές», του λέω διαπιστωτικά, χωρίς να τον ρωτώ. «Στη Βρετανία υπάρχει πανεπιστημιακή ασφάλεια που μπορεί να καλέσει την Αστυνομία για κάθε παραβατικό επεισόδιο. Βέβαια, είναι αδιανόητο να γράψεις στον τοίχο, να φερθείς άκομψα ή πολύ περισσότερο να προπηλακίσεις καθηγητή. Για όνομα του Χριστού!» απαντά.

Δομικές μεταβολές στο ναυτιλιακό εμπόριο τον 21ο αιώνα

– Ποια ήταν η πρωτοπορία του Κέντρου Ναυτιλιακών Σπουδών του City στο πεδίο της διεθνούς οικονομίας;

– Το Κέντρο συνεισέφερε τα μέγιστα στη θέσπιση τραπεζικών κανόνων για τη χρηματοδότηση της ναυτιλίας, τους οποίους εισαγάγαμε με την έρευνά μας από το 1979. Αυτοί οι κανόνες υιοθετήθηκαν από την πλειονότητα των διεθνών τραπεζών τη δεκαετία του ’80. Επίσης είμαστε οι πρώτοι, πάλι από τα μέσα της ίδιας δεκαετίας, που με την έρευνά μας –που δημοσιεύθηκε σε ακαδημαϊκά περιοδικά–, τις διαλέξεις, τα συνέδρια, τα σεμινάριά μας στο Λονδίνο, τον Πειραιά, τη Νέα Υόρκη, το Χονγκ Κονγκ, τη Σαγκάη και τη Σιγκαπούρη, καθώς επίσης και μέσω της διδασκαλίας στους φοιτητές, οδηγήσαμε πλοιοκτήτες στις κεφαλαιαγορές. Δεν σημαίνει ότι είναι οι κεφαλαιαγορές μονόδρομος για τη ναυτιλία. Σημαίνει όμως ότι είναι μια σοβαρή πηγή για τις ναυτιλιακές εταιρείες. Σημαίνει ακόμα, τη μετεξέλιξη της οικογενειακής εταιρείας σε πιο οργανωμένη εταιρική μορφή (corporate). Πιστεύω ολόψυχα στη δύναμη της ελληνικής ναυτιλίας όχι μόνο λόγω της μακραίωνης παράδοσής της, αλλά και για το γεγονός ότι υπάρχει αρμύρα της θάλασσας στο αίμα του Ελληνα. Πιστεύω στο ανθρώπινο δυναμικό της. Πληρώματα, στελέχη, πλοιοκτήτες. Στη γνώση, την εμπειρία, την αποφασιστικότητα, την άμεση αντίδραση, τη διορατικότητα, την προσαρμοστικότητά τους. Είχα την τύχη να έχω διδάξει πολλούς σε αυτές τις τρεις κατηγορίες.

– Ποιες συστημικές αλλαγές διακρίνετε σήμερα στη διεθνή οικονομία, και ειδικότερα στη ναυτιλία;

– Στους φοιτητές μου λέω να φοβούνται και να παρακολουθούν συστηματικά τις δομικές (συστημικές) μεταβολές γιατί τα αποτελέσματά τους μπορεί να είναι θεαματικά θετικά ή δυσβάστακτα. Ας δούμε τι συνέβη στην Κίνα την περίοδο 2000-2008. Οι εξαγωγές και εισαγωγές της πρόσθεσαν ένα δισ. τόνους εμπορευμάτων στο διεθνές ναυτιλιακό εμπόριο. Η ανθοφορία της διεθνούς και, φυσικά, της ελληνικής ναυτιλίας υπήρξε εκπληκτική. Μια παρούσα και προβλεπόμενη μεταβολή, που ασφαλώς συνδέεται και με την Κίνα: την πεντηκονταετία που ακολουθεί τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι χώρες του ΟΟΣΑ κυριαρχούν στο ναυτιλιακό εμπόριο, με πτωτική τάση από τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Από το 2000 και τα επόμενα 50 χρόνια φαίνεται ότι η Ασία, η Νότια Αμερική και η Αφρική θα είναι οι πρωταγωνιστές στο ναυτιλιακό εμπόριο και αυτό είναι ακόμα μια δομική μεταβολή. Ποιος το περίμενε ότι στις ΗΠΑ, μια χώρα που υπήρξε παραδοσιακά εισαγωγική στο αργό πετρέλαιο και τα προϊόντα του, το 2010 οι εξαγωγές θα υπερβαίνουν τις εισαγωγές της, με ανοδική και πτωτική τροχιά αντιστοίχως; Αυτές είναι δομικές αλλαγές με συνέπειες που μπορεί να επηρεάζουν την απόφαση του πλοιοκτήτη για επενδύσεις.

– Οι χρηματοδοτήσεις στη ναυτιλία επηρεάζονται από τη διεθνή κρίση και τις μεταβολές στο διεθνές οικονομικό τοπίο;

– Οι χρηματοδοτήσεις της ναυτιλίας είναι μια άλλη περιοχή δομικών μεταβολών, είτε σαν αίτιο είτε σαν αιτιατό. Η ναυτιλία και η κρίση του πρώτου μέρους της δεκαετίας του 1980 και η παρεπόμενη συρρίκνωση της τραπεζικής παρουσίας θα ωθήσουν τις ναυτιλιακές εταιρείες στην εξεύρεση νέων χρηματοδοτικών πηγών. Οπως μετά το 1986, έτσι και τώρα, μετά την κρίση της διεθνούς οικονομίας που άρχισε το 2008 από τα αμερικανικά «τοξικά ομόλογα» και ταχύτατα μεταδόθηκε στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, πολλές τράπεζες εγκαταλείπουν τη ναυτιλία. Ο κύριος λόγος είναι η έλλειψη κεφαλαιακής επάρκειας και ο χαρακτηρισμός της ναυτιλίας ως περιοχής υψηλού ρίσκου, όπως κρίθηκαν από τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας της Βασιλείας το 2008, και μετά το 2010. Αυτό σημαίνει ότι το υψηλό ρίσκο χρειάζεται αυξημένο κεφάλαιο της τράπεζας, ώστε να μπορεί να απορροφήσει πιθανές μελλοντικές ζημίες από τις ναυτιλιακές χρηματοδοτήσεις. Και τούτο συνεπάγεται και αύξηση του κόστους των τραπεζικών αποθεματικών κεφαλαίων, όπως και αύξηση του κόστους της τραπεζικής ναυτιλιακής χρηματοδότησης.

Η ουσία είναι ότι πολλές τράπεζες εγκατέλειψαν τη χρηματοδότηση της ναυτιλίας. Είναι δομικές μεταβολές; Προς το παρόν, ίσως ναι. Μελλοντικά, πιστεύω πως όχι. Οι τράπεζες μετά δέκα χρόνια, όταν οι καινούργιοι «κανόνες της Βασιλείας» θα έχουν πλήρως εφαρμοστεί το 2019, και μπορεί και αργότερα, οι ίδιες τράπεζες ή άλλες με νέα διευθυντικά στελέχη, θα προσελκυσθούν από τη ναυτιλία, που εκτός από τους δανειακούς τόκους προσφέρει πολλαπλές πηγές κερδοφορίας όπως τα εμβάσματα, το συνάλλαγμα, τα παράγωγα ή συμβουλευτικές υπηρεσίες.

– Υπάρχουν άλλα εργαλεία χρηματοδότησης;

– Τα αμερικανικά επενδυτικά κεφάλαια έχουν αρχίσει να επενδύουν από το 2008 στη ναυτιλία. Μπορεί το σύνολο να ξεπερνά τα 18 δισ. δολάρια. Ο λόγος απλός. Διέβλεψαν ότι οι τιμές των πλοίων είναι ιστορικά χαμηλές και προσφέρουν ευκαιρίες μεγάλου κέρδους σε σύντομο χρονικό διάστημα, υπό την προϋπόθεση ότι η αγορά θα ανέβει. Πολλοί ελπίζουν ότι θα παραμείνουν έτσι, ως μονιμότερη πηγή. Αμφιβάλλω πολύ. Η καρδιά τους χτυπάει για τους επενδυτές πελάτες, στους οποίους θα πρέπει να αποδίδουν υψηλές αποδόσεις στο βραχύ ή μεσοπρόθεσμο χρονικό διάστημα. Ο καιρός θα το ξεκαθαρίσει…

Η συνάντηση

Γευματίσαμε Σάββατο μεσημέρι στο Κτίριο Κωστή Παλαμά, το εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην οδό Ακαδημίας. Επιλέξαμε ψητά μπιφτέκια και μία σαλάτα λαχανικών. Φαγητό και σέρβις ήταν… πανεπιστημιακού επιπέδου, έστω κι αν ο κ. Γραμμένος έμεινε με το μικρό παράπονο ότι το μενού δεν είχε βραστά χόρτα. Ο λογαριασμός ήταν 25 ευρώ.

Oι σταθμοί του

1944

Γεννήθηκε στην Αθήνα.

1972

Παντρεύεται με την Αννα Παπαδημητρίου.

1975

MSc στα Χρηματοοικονομικά, University of Wales.

1979

Εκδοση της Μονογραφίας «Bank Finance for Ship Purchase» από το University of Wales που θέτει τους κανόνες ανάλυσης των τραπεζικών ναυτιλιακών χρηματοδοτήσεων.

1984

Ιδρύει και διευθύνει το Κέντρο Ναυτιλίας, Εμπορίου και Χρηματοπιστωτικών στη Business School του City University London.

1999

Απονομή του τίτλου του Διδάκτορος των Επιστημών (DSc) διότι με την έρευνά του δημιούργησε τη Χρηματοδότηση της Ναυτιλίας ως νέο γνωστικό αντικείμενο.

2002

Υπεύθυνος του τόμου Handbook of Maritime Economics and Business. Το πρώτο συλλογικό έργο που συγγράφεται από διακεκριμένους διεθνώς πανεπιστημιακούς της ναυτιλίας.

2006

Διορίζεται πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του νεοïδρυθέντος Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος.

2008

Του απονέμεται ο τίτλος CBE (Commander of British Empire) από τη Βασίλισσα του Ηνωμένου Βασιλείου.

2011

Είναι ο μόνος πανεπιστημιακός που συμπεριλαμβάνεται στη λίστα της Lloyd’s List των 100 πλέον σημαντικών προσωπικοτήτων της διεθνούς ναυτιλίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή