Για τον Δανιήλ Ιακώβ, τον σημαντικό συγγραφέα και καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο), που έφυγε από τη ζωή στις 21 Μαΐου σε ηλικία 67 ετών, γίνονται και θα γίνουν πλήθος αφιερώματα σε ειδικά έντυπα, όπως αρμόζει. Η «Κ» προέκρινε ένα διαφορετικό, μη φιλολογικό μνημόσυνο, προσανατολισμένο στην ακτινοβολία του Ιακώβ και του έργου του πέραν των ορίων της επιστήμης του. Εμφαση δόθηκε στην ξεχωριστή προσωπικότητα του εκλιπόντος που, αποτυπωμένη στη μνήμη φίλων και συνεργατών, χρωματίζει το έργο του με την ανεξίτηλη γοητεία της.
Αγωνιστής μέχρι τέλους
Του Αιμίλιου Καλιακάτσου*
«Φτωχός, Εβραίος, αριστερός και τυφλός. Φίλος να σου πετύχει! Αυτό που μου ’τυχε τελευταία δεν το λογαριάζω, προς το παρόν, μπορεί να είναι και περαστικό». Τα αντιμετώπιζε όλα με ιλαρότητα και αυτοσαρκασμό. «Στον τόπο μας μπερδεύουμε το χιούμορ με το καλαμπούρι και την πλάκα. Χιούμορ δεν είναι να γελάς με τους άλλους κοροϊδεύοντας τον άλλον, αλλά μαζί με τους άλλους να γελάς με τον εαυτό σου. Εδώ όμως χρειάζεται περίσκεψη. Να μη λειτουργεί η αυτοειρωνεία απενοχοποιητικά, ώστε να λέει ο άλλος συγκαταβατικά: “τον καημένο, πόσα του λαχαίνουν!”». Τον διέκρινε η ευγένεια και η λεπτή αίσθηση του χιούμορ. Επαιζε με τις λέξεις και τις σημασίες τους.
Το περασμένο καλοκαίρι κουράστηκε πολύ για να απαντήσει σε συναδελφική «κριτική» επίμοχθου έργου του χρόνων. «Αυτοί που δεν έχουν έργο κρίνουν αυτούς που έχουν. Είναι πια εθνικό σπορ. Και δεν γίνεται, βεβαίως, η κριτική αυτή για την προαγωγή της επιστήμης. Αλλωστε δεν λειτουργούν συναγωνιστικά, αλλά ανταγωνιστικά. Με κόπο μάθαμε εμείς να ’μαστε στο συν. Υπάρχουν υγιείς άρρωστοι και άρρωστοι υγιείς. Οι ανεμόμυλοι πληθαίνουν, οι Δον Κιχώτες λιγοστεύουν. Εχω χάσει πολλούς αγώνες. Αλλά από μια ζωή στα χαμένα, προτιμώ έναν χαμένο αγώνα». Ηταν αγωνιστής ασυναγώνιστος μέχρι το τέλος και φίλος γενναιόδωρος. Το τελευταίο του δώρο, δώρο ακριβό, οι «Γνώμες» του Δημόκριτου.
*Ο κ. Αιμίλιος Καλιακάτσος είναι τυπογράφος – εκδότης
Αφανής πρωτοπόρος
Της Χριστίνας Κάλλας – Καλογεροπούλου*
Μερικές φορές, άνθρωποι που κάνουν πρωτοποριακή δουλειά περνούν χωρίς να συγκεντρώσουν την προσοχή που τους αξίζει. Ενας από αυτούς ήταν ο Δανιήλ Ιακώβ, από τους ελάχιστους μοντέρνους λογίους που συνέβαλαν στην αλλαγή της οπτικής μας για την «Ποιητική» του Αριστοτέλη.
Τα γραπτά του, ξεκάθαρα, απροσποίητα και με όραμα, άλλαξαν τον κόσμο μου και την κινηματογραφική και ακαδημαϊκή δουλειά μου.
Η «Ποιητική» του Αριστοτέλη είναι η βάση όλων των δραματουργικών και σεναριογραφικών θεωριών (πόσοι άραγε ξέρουν πως η επαναληπτικότητα του αμερικανικού και πρωτίστως του χολιγουντιανού κινηματογράφου είναι βασισμένη σε μια λανθασμένη ερμηνεία της «Ποιητικής» του Αριστοτέλη;) – και για μια ιδιαίτερα λεπτομερή και βάσιμη ανάλυση των κύριων όρων σε αυτήν, καθώς και για τα χαρακτηριστικά τους όσον αφορά την πρόσληψη και την αποτελεσματικότητα του δραματικού έργου, δεν υπάρχει κανένα βιβλίο τόσο διαυγές και διορατικό όσο το «Ζητήματα Λογοτεχνικής Θεωρίας στην Ποιητική του Αριστοτέλη» (Αθήνα, 2004) του Ιακώβ.
Και αυτό είναι, δυστυχώς, διαθέσιμο μόνο στους αναγνώστες της ελληνικής γλώσσας. Πραγματικά, μόνο ένα μικρό μέρος της σημαντικής δουλειάς του έχει μεταφραστεί. Οταν γνώρισα τον Δανιήλ Ιακώβ η όρασή του είχε επιδεινωθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ηταν ένας λόγιος που δεν μπορούσε να δει. Και όμως έβλεπε παραπάνω από τους περισσότερους από μας.
*Η κ. Χριστίνα Κάλλας-Καλογεροπούλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Κινηματογράφου του ΑΠΘ και στο Columbia University.
Τολμηρός και πρωτότυπος ερμηνευτής
Της Ελένης Παπάζογλου*
H φιλολογική εργασία, γράφει ο Ιακώβ στον Πρόλογο της «Αλκηστης», «δεν αποσκοπεί στο να αναστείλει την καλλιτεχνική ελευθερία [του σκηνοθέτη] ή να στομώσει τη σκηνοθετική του έμπνευση, αλλά στο να του προσφέρει μια κατά το δυνατόν αξιόπιστη αφετηρία για τη δική του πρωτοποριακή ή αιρετική προσπέλαση». Δεν πρόκειται για μια αυτονόητη για έναν φιλόλογο αντίληψη – πρόκειται για μια τολμηρή, βαθύτατα θεατρική (και εντέλει πολιτική) θέση.
Το μεγάλο ενδιαφέρον του Δανιήλ Ιακώβ για το αρχαίο δράμα αποτυπώνεται σε πολυάριθμες μελέτες, που χαρακτηρίζονται από εντυπωσιακή βιβλιογραφική ενημέρωση, γόνιμο σχολαστικισμό, αλλά και πρωτότυπες και κρίσιμες ερμηνευτικές προτάσεις. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν: η διδακτορική διατριβή του με τίτλο «Η ενότητα του χρόνου στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Συμβολή στη διερεύνηση της δραματικής τεχνικής» (1982)· η συλλογή άρθρων «Η Ποιητική της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας» (βραβείο Ακαδημίας Αθηνών, 1998) και, τέλος, ένα πραγματικό opus magnum: η ερμηνευτική έκδοση της ευριπίδειας «Αλκηστης» (ΜΙΕΤ, 2012). Θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε και μια σειρά άρθρων ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, όπου ο Ιακώβ αναλαμβάνει να «συνομιλήσει» με τις πιο σύγχρονες (ακόμη και αποδομητικές) τάσεις της τραγικής ερμηνευτικής. Ειδικό ενδιαφέρον έχει και η ευαισθησία και η φροντίδα με την οποία ο Ιακώβ προσέγγιζε το σύγχρονο θέατρο, όπως φαίνεται στο: «Ο Κάρολος Κουν και η αρχαία ελληνική τραγωδία. Ενας οδηγός με βάση τα κείμενά του» (Εντευκτήριο 3, 1988). Τέλος, ειδική μνεία αρμόζει σε ένα εντυπωσιακό για τη μεθοδικότητα και την αρχαιογνωσία του πόνημα, το: «Bibliographie sélective concernant Eschyle, Sophocle et Euripide (1500-1900)», Mètis. Anthropologie des mondes grecs anciens (1988).
*Η κ. Ελένη Παπάζογλου είναι επίκουρη καθηγήτρια του Αρχαίου Δράματος, ΑΠΘ.
Ενας υπερήρωας της φιλολογίας
Του Θανάση Τριαρίδη*
Αν κανείς μιλήσει στους νεότερους για το τι δώρισε στην κλασική φιλολογία ο Δανιήλ Ιακώβ, απλώς δεν θα γίνει πιστευτός: χρειάζονται σαράντα ή πενήντα «κανονικές» ζωές για να χωρέσουν όσα συμπύκνωσε αυτός σε μία – και μάλιστα τόσο βασανισμένη. Και αν κάποιος σκεφτεί το τι διάβασε και το τι έγραψε αυτός ο απίστευτος άνθρωπος στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια (και ενώ είχε χάσει ολοκληρωτικά την όρασή του) με τη βοήθεια του ακουστικού μετατροπέα του υπολογιστή, προφανώς ο νους πάει σε κάτι πέρα από τη λογική, σε κάτι υπερφυσικό…
Ο Ιακώβ ήταν ένας υπερήρωας της φιλολογίας – κι όπως όλοι οι πραγματικοί υπερήρωες, υπήρξε ο πιο σεμνός, τρυφερός, ευγενικός, μειλίχιος, σοφός καθηγητής του καιρού του: ζούσε, θαρρείς, για τη φιλολογία και για τους φοιτητές του, σε μια διαρκή σε ό,τι ο ίδιος ονόμαζε παιδεία. Ηταν ο μόνος άνθρωπος που ξέρω που με τις οικονομίες μιας ζωής και με δάνειο αγόρασε ένα διαμέρισμα για να το κάνει… βιβλιοθήκη – και ήταν ο μόνος που ενώ είχε το δικαίωμα να βγει στη σύνταξη από τα 45 του λόγω των ανίατων προβλημάτων της υγείας του, έμεινε να διδάσκει στο ΑΠΘ μέχρι την τελευταία ημέρα… Ο Ντάνης (έτσι ήθελε να τον φωνάζουν οι φίλοι του) ήταν εκπρόσωπος μιας νοερής όσο και ανύπαρκτης Ελλάδας της παιδείας, της σοφίας, της σεμνότητας και της ευγένειας – μιας Ελλάδας την οποία ωστόσο διεκδίκησε πεισματικά με την ανεπανάληπτη δουλειά του. Στις πολιτισμένες χώρες θα ονόμαζαν δρόμους και κτίρια με το όνομά του και η διαδρομή του και ο αγώνας του για συνεχή μόρφωση θα γίνονταν σημείο αναφοράς. Εδώ, οι χιλιάδες μαθητές του θα διεκδικήσουν, όσο αντέξουν, τη νοερή Ελλάδα που εκείνος γύρεψε. Κι ίσως ακόμη, καθώς περνούν τα χρόνια, να μείνει κι ένας υπόγειος σπασμός συγκίνησης – ή και αλλόκοτης περηφάνιας: ζήσαμε στον καιρό του Ντάνη Ιακώβ.
* Ο κ. Θανάσης Τριαρίδης είναι συγγραφέας.