Ο καθηγητής Οικονομικών και ερευνητής Αλέξανδρος Κρητικός είναι ένας ιδανικός Ελληνας της διασποράς, από τον οποίο όλοι θα ζητούσαμε να επηρεάσει θετικά το οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι: ως μετανάστης δεύτερης γενιάς στη Γερμανία φέρει την κληρονομημένη κουλτούρα της πρώτης πατρίδας και όλο τον ερευνητικό, θεωρητικό και επαγγελματικό οπλισμό της δεύτερης. Συν τοις άλλοις, η καινοτομία ως μοχλός ευημερίας αποτελεί ένα από τα πρωτεύοντα αντικείμενα της ενασχόλησής του. Τo επόμενο Σάββατο 27 Σεπτεμβρίου συμμετέχει ως ομιλητής στο TedxAcademy στο Μέγαρο Μουσικής, το οποίο έχει θέμα το κοινό μας μέλλον.Γεννημένος το 1965 από Ελληνα πατέρα και Γερμανίδα μητέρα, σπούδασε Οικονομικά και σήμερα έχει αναλάβει διευθυντής έρευνας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών (DIW) στο Βερολίνο, όπου στο παρελθόν είχε διατελέσει και επικεφαλής του τμήματος Καινοτομίας, Βιομηχανίας και Υπηρεσιών. Παράλληλα, είναι καθηγητής Βιομηχανικής και Θεσμικής Οικονομικής στο Πανεπιστήμιο του Πότσδαμ και διαδραματίζει ρόλο συμβούλου σε ερευνητικά ινστιτούτα στην Ευρώπη.
Ερευνα και αγορά
«Η καινοτομία απαντάται ως αντικείμενο έρευνας στα πανεπιστημιακά ερευνητικά κέντρα, αλλά και ως καθημερινή ιδέα που αλλάζει τα δεδομένα», επισημαίνει στην «Κ» ο κ. Κρητικός. «Μια χαρακτηριστική τέτοια καινοτομία της καθημερινότητας είναι η εταιρεία Starbucks. Ολοι μας πίναμε καφέ, αλλά εκείνη τον έφτιαξε με έναν ιδιαίτερο τρόπο, και αυτόν τον τρόπο τον πούλησε διεθνώς». Σε άρθρο του με θέμα ένα σχέδιο αναζωογόνησης της Ελλάδας στο Harvard Business Review, που συνυπογράφει με τον επίσης πανεπιστημιακό και επικεφαλής του Ινστιτούτου Μελέτης της Εργασίας (ΙΖΑ), Κλάους Τσίμερμαν, ο κ. Κρητικός επισημαίνει τα εξής: Το μέλλον της ελληνικής οικονομίας θα κριθεί από την ανταγωνιστικότητά της, η οποία αφορά μείωση κόστους σε παραδοσιακούς κλάδους (τουρισμός, γεωργία & εμπόριο) αλλά αφορά και κάτι ακόμα πιο μεγαλόπνοο: τη διαμόρφωση των βάσεων για παραγωγή υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων σε κλάδους όπως τα φάρμακα, η παραγωγή ενέργειας, η ιατρική τεχνολογία και η πληροφορική. Υπό το πρίσμα αυτό, απαιτούνται θύλακοι – κόμβοι ινστιτούτων με εφαρμοσμένη έρευνα και επιχειρήσεις γύρω τους, ώστε να παραχθούν τέτοια προϊόντα. Τέτοιο κέντρο, μεταξύ πολλών άλλων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, είναι το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Αντλερσχοφ στo Βερολίνο, όπου συνυπάρχουν μία θερμοκοιτίδα νεοφυών εταιρειών (startups), έντεκα ινστιτούτα βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, ένα μιντιακό κέντρο, καθώς και έξι σχολές του Πανεπιστημίου Χούμπολτ.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο διακεκριμένος επιστήμονας, «στην Ελλάδα όσοι διεξάγουν υψηλής ποιότητας έρευνα, όπως ο “Δημόκριτος” στην Αθήνα ή το ‘Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη κ.λπ., αποκόπτονται από τις εταιρείες, επειδή ακόμα θεωρούνται “απαγορευμένη ζώνη”. Επιπλέον, πολλές από τις έρευνες, που διεξάγονται στον “Δημόκριτο” λόγου χάριν, τυγχάνουν εκμετάλλευσης αλλά εκτός συνόρων. Απαιτείται μια σαφής και αμερόληπτη τοποθέτηση, ώστε η έρευνα να τεθεί στο κέντρο της οικονομικής ζωής και να συνδεθεί με επικερδείς επιχειρήσεις, οι οποίες θα μπορούν να δίνουν εμπορικό χαρακτήρα στα αποτελέσματα της έρευνας και να κάνουν απευθείας παραγγελία για καινοτομικά προϊόντα».
Υπάρχει, εντούτοις, κατά τον Αλέξανδρο Κρητικό, μια απροθυμία από τα νυν ερευνητικά ινστιτούτα της χώρας μας να συνυπάρξουν σε έναν κόμβο με νέα ιδρύματα εφαρμοσμένης έρευνας, πιθανώς λόγω του ανταγωνισμού. Ωστόσο, όπως προσθέτει ο ίδιος, «αυτή η προσδοκία είναι λανθασμένη, γιατί όπως ξέρουμε από άλλες χώρες, τα ινστιτούτα κυρίως συνεργάζονται και σπανιότερα ανταγωνίζονται».
Η γραφειοκρατία πνίγει τη δημιουργικότητα
Σοβαρότατο εμπόδιο στην προώθηση της καινοτομίας παραμένει η γραφειοκρατία. Αποτέλεσμα είναι να απομακρύνονται χωρίς δεύτερη σκέψη ειδικά οι νέες καινοτομικές εταιρείες, οδηγούμενες σε χώρες «όπου η γραφειοκρατία τις διευκολύνει», επισημαίνει ο Αλέξανδρος Κρητικός, διευθυντής του DIW και εμπνευστής του πρώτου φόρουμ Ελληνικής Καινοτομίας, που πραγματοποιήθηκε πέρυσι στο Ευγενίδειο Ιδρυμα. «Ο προσανατολισμός μιας οικονομίας στην καινοτομία απαιτεί δημόσιες επενδύσεις σε ποσοστό έως και 50% για την έρευνα, με τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια να έρχονται σε κατοπινότερο στάδιο, δεδομένου ότι το ρίσκο είναι μεγάλο», υπογραμμίζει. «Ωστόσο η ελληνική κυβέρνηση δεν κινήθηκε για να ζητήσει μερίδιο από τα νέα ευρωπαϊκά κονδύλια για την ίδρυση κέντρων ιδιαίτερα εφαρμοσμένης έρευνας, όπως αυτά ακριβώς που λείπουν από τη χώρα».
Ισως η αντίδρασή μας, όταν αντιμετωπίζουμε ως πολίτες τον στραγγαλισμό της δημιουργικότητας από τη γραφειοκρατία, να είναι η αποκαρδίωση. Υπάρχει και πιο αποτελεσματική οδός. «Οι πολίτες στην Ελλάδα αφενός με τη χρήση των κοινωνικών δικτύων αφετέρου μέσω ενός σύγχρονου λόμπι νεοφυών επιχειρήσεων, παραγόντων και εταιρειών της υψηλής τεχνολογίας μπορούν να κάνουν πιο δυνατή τη φωνή τους και να προωθήσουν προς την κυβέρνηση την ιδέα κατασκευής ενός συστήματος υποστηρικτικού για την καινοτομία», σημειώνει ο Αλέξανδρος Κρητικός. «Η χώρα μας έχει κρυφές δυνάμεις, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές: οι Ελληνες ερευνητές της διασποράς, λόγου χάριν, εάν έχουν κίνητρα να έλθουν για έρευνα στην Ελλάδα, θα το κάνουν. Τέτοια κίνητρα είναι οι καλές αποδοχές –σήμερα οι ερευνητές στη χώρα μας παίρνουν σχετικά χαμηλό μισθό σε σύγκριση με τις ΗΠΑ–, είναι το κλίμα και η ποιότητα ζωής, καθώς και η ελευθερία κινήσεων μεταξύ εργαστηρίου και επιχείρησης. (Το ότι κάποιος ξεκίνησε ως ερευνητής δεν σημαίνει ότι δεν θα ιδρύσει τη δική του εταιρεία ή ότι δεν θα επανακάμψει στην έρευνα.) Οι παράγοντες αυτοί θα μπορούσαν να κάνουν την Ελλάδα μαγνήτη και για ξένους επιστήμονες/επιχειρηματίες».
Τι χαρακτηριστικά, όμως, έχουν όσοι γίνονται επιχειρηματίες; «Βάσει έρευνας, φθάσαμε σε ένα εντελώς καινούργιο συμπέρασμα, στο ότι δηλαδή άλλα χαρακτηριστικά επηρεάζουν έναν άνθρωπο να ξεκινήσει μία εταιρεία και άλλα για να την οδηγήσει στην κερδοφορία», επεξηγεί εν κατακλείδι ο κ. Κρητικός. «Στην πρώτη συνθήκη παίζει ρόλο το να είναι κανείς ανοιχτός σε νέες εμπειρίες, εξωστρεφής, να έχει συναισθηματική σταθερότητα και ανθεκτικότητα στο ρίσκο, ενώ στη δεύτερη συνθήκη, μετράει η προθυμία να αναλάβει μέτριο ρίσκο. Επίσης, στο να εγκαταλείψει κανείς την εταιρεία του, παίζει ρόλο η υπέρμετρη σχολαστικότητα και το να μη διαθέτει ευχάριστη προσωπικότητα».