Ξεκινάει συνήθως τις ιστορίες του από κάτι που έχει πραγματικά συμβεί. Αναρωτιέται γιατί έγινε και τι λέει αυτό για τον κόσμο μας. Δεν ξέρει τις απαντήσεις και ίσως να μη φτάνει ποτέ σε αυτές. Οι ερωτήσεις τού αρκούν. Η οικονομική κρίση τού φαίνεται δύσκολο θέμα για τη λογοτεχνία, θεωρεί ότι χρειάζεται να περάσουν πέντε με δέκα χρόνια για να μπορέσουν αποστασιοποιημένα οι συγγραφείς να γράψουν γι’ αυτό, αλλά βρίσκει ενδιαφέρον για τον συγγραφέα να ζει σε ταραχώδεις εποχές.
Ο πολυδιαβασμένος συγγραφέας Ιαν Ράνκιν εμπιστεύεται τη φαντασία των αναγνωστών του. Δεν αποκαλύπτει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των διάσημων πρωταγωνιστών του, Ρέμπους, Φοξ και Κλαρκ, αλλά τους κοιτάζει κατάματα, γνωρίζει το βλέμμα τους και το πώς σκέφτονται. Τα υπόλοιπα είναι «δουλειά» του αναγνώστη. Το ίδιο πιστεύει και για τη βία. Δεν χρειάζεται να την αφηγηθείς εξονυχιστικά· ένα στοιχείο που ενεργοποιεί τη φαντασία, είναι αρκετό.
Επειτα από 25 πολύ επιτυχημένα παγκοσμίως μυθιστορήματα, δύο συλλογές διηγημάτων, ένα graphic novel και ένα non-fiction βιβλίο, γράφει ακόμα γιατί τον διασκεδάζει, τον κρατάει νέο, τον θεραπεύει και θέλει να βρίσκει ένα νόημα σ’ αυτόν τον κόσμο. Οι συγγραφείς, ο ίδιος λέει, είναι σαν μικρά παιδιά που αρνούνται να μεγαλώσουν και συνεχίζουν να παίζουν με τους φανταστικούς τους φίλους.
Ο Ιαν Ράνκιν, ζεστός, με χιούμορ, με συγκροτημένη σκέψη, με φυσική περιέργεια, από κοντά είναι αυτό που γράφει: ενδιαφέρων δηλαδή, όπως ο τρόπος που αφηγείται και διερευνά την πραγματικότητα στα βιβλία του.
– Είναι το νουάρ για τον 21ο αιώνα ό,τι ήταν το μυθιστόρημα για τον 19ο αιώνα;
– Το μυθιστόρημα σήμερα έχει ανταγωνισμό. Τον 19ο αιώνα δεν υπήρχαν ταινίες, δεν υπήρχε μουσική βιομηχανία, οι άνθρωποι δεν έπαιζαν βιντεοπαιχνίδια, δεν ξόδευαν ολόκληρη τη ζωή τους στο Διαδίκτυο. Ομως η βασική ανάγκη που έχουν οι άνθρωποι για ιστορίες είναι ακόμη εδώ. Αγαπάμε τις ιστορίες, είναι αλήθεια, από την εποχή των σπηλαίων. Μιλούν για τον εαυτό μας και για τον κόσμο, μαθαίνουμε για τη φύση του ανθρώπου. Από το αστυνομικό μυθιστόρημα μαθαίνουμε κάτι για την πολιτική, για τον πολιτισμό. Ωστόσο είναι αυτή την εποχή τόσο πολύ δημοφιλές, γιατί είναι διασκεδαστικό, μπορείς να δραπετεύσεις από την πραγματική σου ζωή και να βρεθείς σε έναν συναρπαστικό κόσμο όπου οι άνθρωποι διακινδυνεύουν, αλλά θέτει επίσης ερωτήματα ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά.
– Γιατί ένας αστυνομικός όπως ο Ρέμπους ή ο Φοξ είναι σε θέση να ενσαρκώσει καλύτερα τα ηθικά διλήμματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι;
– Οταν άρχισα να γράφω βιβλία, ήθελα να μιλήσω για τη σύγχρονη κοινωνία, για την πόλη εκείνης της εποχής, για τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι τότε. Ο ντετέκτιβ ήταν το ιδανικό πρόσωπο για να εξερευνήσει όλον αυτό τον κόσμο, γιατί έχει πρόσβαση σε κάθε στρώμα της κοινωνίας, από τους πολιτικούς και τους επιχειρηματίες στην κορυφή μέχρι τους στερημένους, όλους όσους η κοινωνία ξεχνάει. Σε ρεαλιστική βάση, ο αστυνομικός μπορεί να τους επισκεφθεί και να τους ερευνήσει και ως χαρακτήρες, ενώ αλλιώς είναι τόσο δύσκολο να καλύψει κανείς μια τόσο ευρεία γκάμα. Γι’ αυτό άρχισα να γράφω αστυνομική λογοτεχνία. Ο ντετέκτιβ μπορεί να εξετάσει την κοινωνία από την κορυφή έως τη βάση της. Το πιο μεγάλο ηθικό ζήτημα με το οποίο έρχεται αντιμέτωπη ξανά και ξανά η αστυνομική λογοτεχνία είναι γιατί ο άνθρωπος συνεχίζει να διαπράττει εγκλήματα. Αυτή είναι η βασική ερώτηση. Γιατί κάνουμε τόσο φοβερά πράγματα ο ένας στον άλλον. Είναι πολύ απλή ερώτηση, αλλά είναι τόσο σύνθετη η απάντηση.
– Να ερευνάς το κακό, να γράφεις γι’ αυτό, να μελετάς την εγκληματικότητα, να την αφηγείσαι, τι μπορεί να σου πει για την ανθρώπινη ψυχή;
– Πολύ συχνά η αστυνομική λογοτεχνία γυρίζει πίσω στα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα της Βίβλου, αναζητώντας τη ρίζα των εγκλημάτων. Μοιάζει κάποιες φορές με ιστορία ηθικού περιεχομένου, με διδακτικό παραμύθι ή μύθο. Λέει τότε στον αναγνώστη: «Τι θα έκανες σε μια τέτοια περίπτωση; Θα μπορούσες να σκοτώσεις κάποιον; Και πώς θα ένιωθες άμα είχες σκοτώσει κάποιον;». Τον βάζει σε μια κατάσταση που θα ήλπιζε να μη βρεθεί ο ίδιος στην πραγματική του ζωή. Ομως, την ίδια ώρα τον ρωτάει σε τι κόσμο ζει, τι είδους αστυνομία έχει, τι αστυνομία χρειάζεται, εάν η κοινωνία έχει το έγκλημα που της αξίζει. Για τον καπιταλισμό ως σύστημα, εάν δεν υπήρχε κεφάλαιο, δεν θα υπήρχε έγκλημα… Μπορείς να έχεις έναν τέλειο κόσμο; Και το θέμα είναι ότι οι άνθρωποι δεν είμαστε τέλειοι, δεν είμαστε φτιαγμένοι για να είμαστε τέλειοι. Και αυτό μας κάνει ενδιαφέροντες. Γι’ αυτό οι ντετέκτιβ στην αστυνομική λογοτεχνία τείνουν να είναι κατεστραμμένοι, σύνθετοι, σκοτεινοί, μελαγχολικοί. Χρειάζονται ανθρώπινα επίπεδα. Σκεφτείτε να ζούσαν σε απόλυτα ευτυχισμένους γάμους, να γυρνούσαν σπίτι το βράδυ με τα παιδιά τους και να δειπνούσαν, θα μας ήταν εντελώς αδιάφοροι.
– Η οικονομική κρίση αποκάλυψε για τον δυτικό κόσμο και τα αδιέξοδα του ορθολογισμού, δεν νομίζετε; Η λογοτεχνία αφουγκράζεται νωρίτερα το τι συμβαίνει στον κόσμο;
– Εξαρτάται από τη φύση του συγγραφέα. Κάποιοι γίνονται συγγραφείς γιατί θέλουν να διασκεδάσουν, άλλοι γιατί θέλουν να εξηγήσουν τον κόσμο ή να εξετάσουν τις διαστρωματώσεις της κοινωνίας, ή το τι πηγαίνει στραβά.
Συνταγή επιτυχίας
«Η αστυνομική λογοτεχνία δεν επιδοτείται από την πολιτεία. Πρέπει να πουλήσεις βιβλία, αλλιώς δεν έχεις θέση στον χώρο. Πρέπει να διασκεδάσεις τους άλλους. Δεν μπορείς να είσαι όπως ένας δοκιμιογράφος. Δεν μπορείς να πεις στους ανθρώπους απλώς “αυτό είναι κακό, μην το κάνεις”. Εχεις να αφηγηθείς μια περιπετειώδη διασκεδαστική ιστορία. Εάν θέλεις, μπορείς να μιλήσεις για σοβαρά ζητήματα. Εάν το θέλεις. Αν όμως αρχίσει να βαριέται ο αναγνώστης, γιατί δεν γράφεις με έναν τρόπο διασκεδαστικό, τότε απέτυχες. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να έχεις πραγματικά πολύ ενδιαφέροντες χαρακτήρες και μια συναρπαστική ιστορία. Τα υπόλοιπα έρχονται μετά».