Η επίσκεψή μου στην έκθεση του Τάσου Βρεττού «Τ(ρ)όποι λατρείας» στο Μουσείο Μπενάκη σχεδόν συνέπεσε με την είδηση ότι ο Γιάννης Μπεχράκης είναι ο Φωτογράφος της Χρονιάς για την εφημερίδα Guardian. Τι ωραία σύμπτωση! Ο Γιάννης Μπεχράκης κάλυψε, με ευαίσθητο ρεαλισμό, το δράμα των προσφύγων και των μεταναστών καθ’ όλη την τραγική αυτή χρονιά γι’ αυτούς, αλλά και τις σεισμικές δονήσεις της κρίσης στη χώρα μας. Ο Τάσος Βρεττός, από την άλλη, κατέγραψε τους ήδη διαμένοντες μετανάστες της Αθήνας από την πλευρά της θρησκευτικής και λατρευτικής τους δράσης, επιβεβαιώνοντας έναν ρεαλισμό που λησμονούμε.
Ακουγα, κυκλοφορώντας στην έκθεση του Βρεττού, επισκέπτες να σχολιάζουν, ψιθυρίζοντας, όπως αρμόζει σε έναν χώρο λατρείας, ότι η φωτογραφία δεν χρειάζεται να είναι «ωραία»· αρκεί να σου αφήνει μια χαραμάδα ώστε να τρυπώσεις στην ιστορία της. Αυτό είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα για τον ρόλο των εικαστικών, και συγκεκριμένα της φωτογραφίας, στην αναπαράσταση ενός «δύσκολου» ή «διαφορετικού» ρεαλισμού ― ρεαλισμού πάντως.
Εχουμε αποστρέψει πολλές φορές το βλέμμα μας από εικόνες ακραίας ―συνήθως αιματηρής― πραγματικότητας. Αν καταφέρουμε, τελικά, να κοιτάξουμε την εικόνα, τότε ίσως ο κόσμος που εκείνη αποκαλύπτει είναι τόσο αποκρουστικός όσο χρειάζεται για να μας ταρακουνήσει. Μπορεί να μην έχει καμία σημασία η «καλλιτεχνική» υπόσταση σε μια εικόνα, σε μια φωτογραφία. Μπορεί η απεικόνιση του πραγματικού, του αντικειμενικού, έστω, να είναι αφ’ εαυτής έργο τέχνης. Θυμάμαι την Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής Βενετίας του 2002, όπου η Ελλάδα συμμετείχε με την έκθεση «Athens 2002: Absolute realism», αποτυπώνοντας την οριακή ζωή στην πρωτεύουσα. Ας μη φτάνουμε, όμως, και στα άκρα, ανάγοντας την αδυναμία σε μπετοναρισμένη ιδιότητα ή, ακόμη χειρότερα, σε νιχιλιστική παραίτηση.
Ο Γιάννης Μπεχράκης και ο Τάσος Βρεττός, ωστόσο, δικαίωσαν τον ρεαλισμό ως τέχνη. Ισως και το αντίστροφο.