Τι κάνει μία Δανή να γράψει για τον Λόρδο Βύρωνα, αφού έχει γράψει για την Κάρεν Μπλίξεν; Πώς οδηγείται μια πρώην υπουργός Πολιτισμού (στις αρχές του ’90, με το Συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα) στον γύρο του κόσμου, προκειμένου να τον μάθει; Τι χρειάζεται για να μη φοβάσαι να υπάρχεις ως ελεύθερος άνθρωπος που ταξιδεύει στο μεγάλο μας πλανητικό χωριό;
Η Γκρέτε Ρόστμπουλ (Grethe Rostboell) (γενν. 1941) είναι μια πολίτις του κόσμου. Θα μπορούσε κανείς να την περιγράψει ως φορέα του κλασικού ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ένα αμάλγαμα του ριζοσπαστισμού της Γαλλικής Επανάστασης και του κλασικού φιλελευθερισμού της Βρετανίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αφιερώθηκε, εδώ και χρόνια, στη μελέτη της Δανής συγγραφέως Κάρεν Μπλίξεν (οκτώ βιβλία της έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, με προεξάρχον το εμβληματικό «Πέρα από την Αφρική», μτφρ. Εφη Φρυδά, εκδ. Μεταίχμιο) και του Λόρδου Βύρωνα, για τον οποίο έμαθε μέσα από τις αναφορές της πρώτης στα βιβλία της.
«Ελευθερία»
Στην κουβέντα μας, στις παρυφές της Ακρόπολης, η λέξη που επανέρχεται είναι η «ελευθερία» – πρώτα η προσωπική και μετά η κοινωνική. Η Γκρέτε Ρόστμπουλ βρέθηκε στην Αθήνα τις προηγούμενες ημέρες για να παρουσιάσει στο Ινστιτούτο της Δανίας, στην Πλάκα, το πρόσφατο βιβλίο της για τον Λόρδο Βύρωνα, το οποίο τιτλοφορεί, στα δανικά, «Ενας Ευρωπαίος ήρωας». Σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο μίλησε για τον Βρετανό ποιητή. «Πρώτη φορά το 50% του κοινού ήταν άνδρες. Δεν μου έχει ξανατύχει αυτό. Και όχι μόνοι Δανοί ή Ελληνες, αλλά και Βρετανοί, που μάλιστα ήταν απολύτως ενημερωμένοι και ήθελαν να κουβεντιάσουμε για ώρα». Από εκεί ξεκίνησε η κουβέντα μας, ενώ ακολούθησε ένα ταξίδι στην Ιστορία με προορισμό το άγριο σήμερα.
Οταν μιλάει για τον Βύρωνα, μεταφέρεται αλλού· σαν να ζει εκείνη την εποχή. «Ο Βύρωνας είναι η απόδειξη ότι ο άνθρωπος και τα βιβλία μπορούν ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Εκεί βρίσκεται η σύνδεση με την Μπλίξεν.
Και οι δύο αναζητούσαν την ελευθερία του κόσμου, ξεκινώντας από την προσωπική χειραφέτηση. Είναι βίοι παράλληλοι». Αφηγείται, σαν παραμύθι πρωινό, τη ζωή του Βύρωνα, αναβιώνει την εποχή του, μιλάει για την Ευρώπη του 19ου αιώνα, λες και είναι ρεπόρτερ της εποχής. Από το Λονδίνο στην Ελβετία, από εκεί στη Γένοβα και τη Ραβένα, στην Αθήνα, στην Υδρα και στο Μεσολόγγι. Από τους Αγγλους αριστοκράτες στους Ιταλούς, και αργότερα στην κόντρα των αστών της ελληνικής Επανάστασης (Μαυροκορδάτος) και των στρατιωτικών (Κολοκοτρώνης).
Το κενό του… Βύρωνα
Ακολουθούμε τα χνάρια του Βύρωνα, ενώ η Γκρέτε Ρόστμπουλ μιλάει ως χρονικογράφος του. «Στη Σκανδιναβία δεν υπήρξε καμία μελέτη για τον Βύρωνα. Αποφάσισα να καλύψω το κενό. Ηθελα να αποδείξω, όπως έκανα όταν ήμουν υπουργός Πολιτισμού, ότι η τέχνη μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο, μπορεί να μάχεται πάντα για την ελευθερία. Εσείς αυτό το ξέρετε ήδη από τον Σολωμό».
Μου ήταν αδύνατον να έχω μπροστά μου μία Δανή, και μάλιστα διανοούμενη πολιτικό, και να μην αναφέρω την επιθυμία (και το όραμα;) ενός Ελληνα πρώην πρωθυπουργού να μετατρέψει τη χώρα μας σε Δανία του Νότου.
«Στη Δανία, πρώτα συγκεντρώνουμε τα χρήματα και μετά σχεδιάζουμε και προγραμματίζουμε τα έργα μας. Είναι αδιανόητο να υποσχεθούμε και να ανακοινώσουμε κάτι αν δεν είμαστε έτοιμοι να το υλοποιήσουμε, με τη συνεργασία, πάντοτε, δημόσιου και ιδιωτικού τομέα», είναι η κάπως χαμογελαστή απάντησή της.
Ακόμη και στον πολιτισμό, αναρωτιέμαι. «Μα φυσικά. Στη Δανία, αυτή την εποχή, γίνεται μεγάλη κουβέντα σχετικά με το πώς θα διατηρηθεί ψηλά στην ατζέντα η χρηματοδότηση της τέχνης υψηλού επιπέδου. Χρηματοδοτούμε ασφαλώς τα μουσεία, αλλά δεν παραβλέπουμε τους αυτόνομους καλλιτέχνες που παράγουν τέχνη υψηλών στάνταρντ. Να μην ξεχνάμε ποτέ ότι οι λίγοι, στους οποίους νομίζουμε ότι απευθύνεται η τέχνη, μπορεί ξαφνικά να είναι πολλοί δίχως να το ’χουμε πάρει χαμπάρι. Ας πούμε, οι ψαράδες μας –γιατί κι εμείς έχουμε χιλιάδες νησιά!– μαθαίνουν ξένες γλώσσες και μπορούν να συνεννοηθούν με τους τουρίστες. Και αυτό, γιατί πηγαινοέρχονται, λόγω της φύσης της δουλειάς τους, από πόλη σε πόλη και από χώρα σε χώρα και καταλήγουν να μαθαίνουν άλλους πολιτισμούς και γλώσσες».
Αν η Δανία αποτελεί πρότυπο χώρας, αναφορικά με την οργάνωσή της, την ανοιχτότητά της, τις προοδευτικές αξίες και την ανεκτικότητά της σε καθετί διαφορετικό, δεν κρατήθηκα να μην τη ρωτήσω για το χάος που επικρατεί στους δημόσιους πολιτιστικούς φορείς της χώρας μας. Ας πούμε, τι θα έκανε η Δανία εάν είχε την Ακρόπολη; «Μα είναι απλό. Ολη μας η προσοχή θα στρεφόταν στην αναστήλωσή της. Μεγάλο τμήμα του πολιτιστικού προϋπολογισμού θα πήγαινε στην ανάδειξή της. Στη Δανία, όπου έχουμε τα δικά μας μνημεία, η συντήρησή τους είναι το Α και το Ω ενός υπουργού Πολιτισμού». Και με τα κρατικά μουσεία, που η εύρεση των επικεφαλής είναι μια ολόκληρη Βαβέλ; «Ελάτε τώρα, τα μουσεία είναι η κληρονομιά μας. Δεν παίζουμε με αυτά».
Στην Ελλάδα, όμως, «παίζουν» οι αρχαιοφύλακες. «Ναι, το έχω διαβάσει αυτό. Φίλοι μου θέλησαν να επισκεφθούν μνημεία και χώρους και δεν τα κατάφεραν λόγω απεργιών, για τις οποίες κανείς δεν τους είχε ενημερώσει. Στη Δανία, υπάρχει η λογική της πρόληψης. Φροντίζουμε να μη φτάνουμε σε αυτό το σημείο».
Την ώρα που η Γκρέτε Ρόστμπουλ αφηγείται το παρόν της χώρας της, μου καρφώνεται στον νου ο χαμός που προκλήθηκε από την ψήφιση νόμου για την αφαίρεση των τιμαλφών από τους πρόσφυγες που καταφθάνουν στο βασίλειο της Δανιμαρκίας. «Αυτό το ζήτημα παρουσιάστηκε πολύ άσχημα. Υπήρχε από καιρό νόμος που προέβλεπε ότι όποιος πρόσφυγας εγκαθίστατο στη χώρα και έπαιρνε άσυλο και ήθελε να φέρει και την οικογένειά του, έπρεπε ο ίδιος να καλύψει αυτά τα έξοδα, εάν βεβαίως μπορούσε· μην ξεχνάτε ότι υπάρχουν πρόσφυγες με ευχέρεια χρημάτων. Αυτό δεν ισχύει μόνο στη Δανία, αλλά και σε άλλες χώρες του Βορρά. Αυτό με τα τιμαλφή, πάντως, δεν είναι αυτό που παρουσιάστηκε. Η Δανία δεν θα το έκανε ποτέ αυτό. Η Ευρώπη, όμως, έχασε την ψυχραιμία της, διότι δεν προέβλεψε αυτό το πελώριο κύμα».
Η Γκρέτε Ρόστμπουλ, μετά την κουβέντα για τους πρόσφυγες, μοιάζει φορτισμένη. Οσο κι αν το πάθος της για τον Βύρωνα και την ανακάλυψη του κόσμου είναι δυνατό, η δυστυχία που ψάχνει άσυλο και καταφύγιο πάντοτε θα επισκιάζει κάθε άλλη μάχη.