Μάριος Βάρβογλης: Ο άνθρωπος που «ξεκλειδώνει» τη δημιουργικότητα
Ο δρ Μάριος Βάρβογλης, που εδρεύει στο Παρίσι, ασχολείται με την
αφύπνιση της δημιουργικής σκέψης και αποκαλύπτει τα «κρυφά»
μονοπάτια του εγκεφάλου.
Έχει το ονοματεπώνυμο -και πιθανότατα τα γονίδια- ενός διάσημου
μουσικού, τον οποίο ο Μοντιλιάνι ζωγράφισε το 1919, σε έναν
πασίγνωστο πίνακα. Αν, όμως, το «τερέν» δημιουργίας του Μάριου
Βάρβογλη που απεικονίζεται στον πίνακα ήταν το πεντάγραμμο, για τον
«άλλο» Μάριο είναι η σκέψη και οι επιχειρήσεις.
Ο δρ Μάριος Βάρβογλης, που εδρεύει στο Παρίσι, ασχολείται με την
αφύπνιση της δημιουργικής σκέψης και μέχρι σήμερα έχει «παρέμβει»
με την ιδιότητα του εκπαιδευτή και συμβούλου σε περισσότερες από
100 μεγάλες επιχειρήσεις, οργανισμούς και δήμους, μεταξύ των οποίων
(σύμφωνα με το βιογραφικό του) οι Apple, Coca Cola, Danone, EDF,
Galeries Lafayette, General Electric, Kraft, L’Oreal, Motorola,
NATO, Renault, Roche, Société Générale, Solvay, Sony κι οι
αυτοδιοικητικές αρχές στη Γενεύη και τις Βερσαλλίες.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ μίλησε μαζί του, ενόψει της ομιλίας του σε εκδήλωση με
τίτλο «Unzipping Creativity», που διοργανώνει στις 3 Δεκεμβρίου,
στη Θεσσαλονίκη, το Anatolia School of Business, σε συνεργασία με
το Ελληνο-Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο και τον διεθνή
φοιτητικό οργανισμό AIESEC, υπό την αιγίδα της 4ης Μπιενάλε
Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Στη συνέντευξη με τον δρα Βάρβογλη, η λέξη «σκέψη» είναι αυτή που
επαναλαμβάνεται συχνότερα, αλλά στη συζήτηση «χωράνε» επίσης η
διαίσθηση, το ένστικτο και η συνειδητότητα, ακόμη και η σύνδεση των
μη ομαλών ψυχοφυσικών φαινομένων με τη κβαντική μηχανική, δεδομένου
ότι, επί σειρά ετών, ο ίδιος πραγματοποιούσε πειράματα στις ΗΠΑ, με
αντικείμενο τη διερεύνηση -από την επιστημονική σκοπιά- της
ανθρώπινης διαισθητικότητας, της μη λεκτικής επικοινωνίας και της
δημιουργικότητας.
Πόσο διαφορετικά σκεφτόταν ο άνθρωπος του Νεάντερνταλ;
Αλήθεια, πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος που σκεφτόμαστε από την εποχή
του ανθρώπου του Νεάντερνταλ; ρωτήσαμε τον δρα Βαρβόγλη. «Από μια
άποψη, ο τρόπος που σκεφτόμαστε έχει αλλάξει δραματικά, ακόμη και
τα τελευταία 100-120 χρόνια, πόσο μάλλον τα τελευταία 2500. Η
αριστοτελική λογική του «είτε/ή», η ευκλείδια γεωμετρία, οι
αντιλήψεις της κοινής λογικής για την αιτιότητα, η κατανόηση του
διαστήματος, του χρόνου, του εαυτού μας και της φύσης, όλα αυτά
έχουν υποστεί ριζικές αλλαγές από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων.
Από την άλλη όμως, κάποιος μπορεί να επιχειρηματολογήσει βάσιμα ότι
ο βασικός τρόπος σκέψης μας δεν άλλαξε ιδιαίτερα, όχι μόνο από την
εποχή των αρχαίων Ελλήνων, αλλά από την εποχή των Νεάντερνταλς»,
λέει.
Μήπως όμως, πρέπει να αλλάξει; «Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε αυτούς
τους πολύ δύσκολους καιρούς, πρέπει ν’ αλλάξουμε τον συνηθισμένο
τρόπο σκέψης. Χρειάζεται ν’ αλλάξουμε την αναλογία μεταξύ του
εγωκεντρισμού και των συλλογικών προτεραιοτήτων, να εστιάσουμε στον
μακροπρόθεσμο αντίκτυπο της δράσης ή της αδράνειάς μας, να
διαφοροποιήσουμε την προσέγγισή μας στην εκπαίδευση, να θρέψουμε τη
δημιουργικότητα, τις συνεργατικές δεξιότητες και τη συναισθηματική
νοημοσύνη», επισημαίνει.
Πώς ξεπερνιέται ο φόβος;
Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται δημιουργικά, αλλά δυσκολεύονται να
ξεπεράσουν τον φόβο ότι αν προσπαθήσουν να κάνουν την ιδέα τους
πράξη μπορεί …να τα χάσουν όλα. Υπάρχουν κάποια «τρικ’ για να
ξεπεραστεί αυτός ο φόβος;
«Φυσικά, όταν το μαχαίρι βρίσκεται στον λαιμό σου […] είναι
δύσκολο να σκεφτείς δημιουργικά […] Δεν μου αρέσει που το
παραδέχομαι, αλλά δεν ξέρω γρήγορα ‘τρικ’ για να ξεπεραστεί αυτός ο
φόβος. Η πιθανότητα του λάθους είναι μια πραγματικότητα στον κόσμο
της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. Χρειάζεται κουράγιο, αλλά
και εξάσκηση και εμπειρία, για να μπορέσεις να το διαχειριστείς
αυτό»…
«Πάνω από όλα, ίσως πρέπει να πάψουμε να σκεφτόμαστε τα λάθη ως
αποτυχίες και να τα δούμε ως μέρος της διαδικασίας που μας
ιντριγκάρει να εξερευνήσουμε νέους τομείς και πιθανότητες»,
προτείνει.
Το «format» του εγκεφάλου και το εύκολο μονοπάτι του Νεύτωνα
Έχοντας δουλέψει με τόσο πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους και με
τόσες δεκάδες επιχειρήσεις κι έχοντας «συναντήσει» κάθε είδους
άποψη, σκέψη, φόβο και ψυχολογία, ποια είναι τα κυριότερα εμπόδια
που εντόπισε στην ελεύθερη εξέλιξη της δημιουργικής σκέψης;
Υπάρχουν πολλά σημαντικά εμπόδια, λέει, αλλά αν έπρεπε να ξεχωρίσει
δύο, θα ήταν τα εξής: πρώτον, τις πιθανές «αναπηρίες» που
προκύπτουν από την εκπαίδευση και δεύτερον -και ακόμη πιο
θεμελιώδες- τη φυσική τάση του ανθρώπου να ψάχνει το μονοπάτι που
προβάλει τη μικρότερη αντίσταση στην πορεία του.
«Σε ό,τι αφορά το πρώτο, εννοώ προφανώς τους χιλιάδες τρόπους με
τους οποίους οι γονείς, τα σχολεία, η κοινωνία, η εταιρική
εκπαίδευση, μεταφέρουν τη γνώση, την τεχνογνωσία, τους κανόνες και
τις διαδικασίες. Την έκταση στην οποία η εκπαίδευση κάνει
μορφοποίηση (format) στον εγκέφαλό μας προς μια συγκλίνουσα
νοοτροπία, που βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε συνήθειες,
αυτοματισμούς, στερεότυπα και απλουστευτικές διακρίσεις.
Χρειαζόμαστε τόσο την αποκλίνουσα (divergent), όσο και τη
συγκλίνουσα (convergent) σκέψη, αλλά οι κοινωνίες μας ευνοούν
‘βαρέως’ την τελευταία σε βάρος της πρώτης», επισημαίνει.
Σε σχέση με το εύκολο μονοπάτι, τονίζει ότι «η συντήρηση της
ενέργειας, όπως απέδειξε και ο Νεύτων, συγκαταλέγεται στους πιο
οικουμενικούς φυσικούς νόμους. Ελκόμαστε από τους διανοητικούς
‘αυτοκινητοδρόμους’, από τη σύγκλιση,την εύκολη και εμφανή λύση,
από δίπτυχα τύπου ‘ναι-όχι’, ‘εμείς-αυτοί’, ‘αριστερά-δεξιά’ και
άλλους διαχωρισμούς που απλουστεύουν τη ζωή μας. Είμαστε ευτυχείς
όταν μένουμε στη ζώνη άνεσής μας, γιατί είναι πολύ πιο απαιτητικό
να κολυμπήσουμε κόντρα στο ρεύμα ή να μπούμε σε μια σκοτεινή
ζούγκλα. Ολα αυτά είναι απλή φυσική. Και εντελώς φυσιολογικά. Αλλά
αποτελούν το μείζον εμπόδιο στη δημιουργικότητα», τονίζει.
Αριστερό ή δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου;
Θέσαμε στον δρα Βαρβόγλη τα δίπτυχα «γνώση-φαντασία»,
«λογική-διαίσθηση», «ένστικτο-εμπειρία» και του ζητήσαμε να
διαλέξει ποιο απ΄ τα δύο μέρη καθενός θεωρεί σημαντικότερο για τη
δημιουργία.
«Γιατί να πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στο αριστερό και το δεξί
μέρος του εγκεφάλου; Οι μεγαλύτεροι δημιουργοί και πρωτοπόροι στην
ιστορία, από τον Αρχιμήδη μέχρι τον Αϊνσταϊν, από τον Ντα Βίντσι
μέχρι τον Πικάσο, από τον Εντισον μέχρι τον Ντάισον, πέτυχαν γιατί
χρησιμοποίησαν στην εξίσωση και τα δύο αυτά μέρη. Η
δημιουργικότητα, η εφευρετικότητα και η καινοτομία αντλούν τόσο από
τη γνώση όσο και από τη διαίσθηση, τόσο από τη φαντασία, όσο και
από τη λογική. Δεν είναι αντίπαλοι, αλλά εταίροι, αρκεί να πετύχουν
μια καλή ισορροπία. Πολλή χρήση της αριστερής πλευράς του
εγκεφάλου, και η συγκλίνουσα σκέψη επαναλαμβάνεται και ενσωματώνει
παρελθοντικές φόρμουλες. Πολλή χρήση του δεξιού, γεννάει όνειρα και
ιδέες, αλλά δεν τις υλοποιεί για να αφήσει αποτύπωμα στον κόσμο»,
υπογραμμίζει.
Μπορούν όλοι οι άνθρωποι να πετύχουν τα πάντα απλά με θέληση;
«Αν δεν υπάρχει θέληση, δεν υπάρχει τρόπος, αυτό είναι σίγουρο.
Τώρα, αν πιστεύω ότι η θέληση από μόνη της μπορεί να οδηγήσει σε
θαύματα, κόντρα σε όλες τις πιθανότητες; Συμβαίνει, υπάρχει ένας
μεγάλος αριθμός ανθρώπων, που έχουν ξεπεράσει απίστευτες αναπηρίες
και πέτυχαν εξαιρετικά πράγματα- σε επίπεδο φυσικό ή διανοητικό.
Σκεφτείτε μόνο τον Στίβεν Χόκινγκ. Από την άλλη, όμως, δεν είμαι
έτοιμος να υποστηρίξω ότι μπορούμε να βασιζόμαστε στα θαύματα. Τις
περισσότερες φορές χρειαζόμαστε περισσότερα από ό,τι απλώς θέληση:
υποστηρικτικό περιβάλλον, ευελιξία, θετική συμπεριφορά και μια
γενναία δόση καλής τύχης», απαντά.
Υπάρχουν προβλήματα χωρίς λύση;
«Πόσα απ’ τα προβλήματα, που θεωρούμε ότι δεν έχουν λύση, είναι
πράγματι τέτοια; Τι θα λέγατε σε κάποιον που θα ερχόταν σε εσάς και
θα σας έλεγε ότι αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα χωρίς λύση»; ρωτήσαμε.
«Θα του έλεγα: έχεις δίκιο, το πρόβλημά σου δεν έχει λύση. Γιατί
είναι διατυπωμένο με τέτοιο τρόπο, που εξ αρχής σε πείθει ότι δεν
λύνεται. Οι περισσότερες από τις επαναστατικές σκέψεις και λύσεις
έρχονται όταν κάποιος συνειδητοποιεί ότι ένα πρόβλημα, που μέχρι
πρότινος φαινόταν άλυτο, απλά δεν είχε διατυπωθεί και μορφοποιηθεί
σωστά, ότι δεν είχε γίνει η σωστή ερώτηση. Η λύση έρχεται όταν
αλλάζεις το πρόβλημα καθεαυτό. Οπως έχει πει και ο Αϊνσταϊν, ‘τα
προβλήματα δεν μπορούν να επιλυθούν όταν σκέφτεσαι μέσα στο ίδιο
πλαίσιο εντός του οποίου δημιουργήθηκαν’», σημειώνει.
Μπορεί η κρίση να αυξήσει τη δημιουργικότητα;
«Τυπικά, υπάρχουν δύο είδη αντίδρασης σε μια κρίση: το πρώτο είναι
[…] να κρατιέσαι χαμηλά στα χαρακώματα και να ελπίζεις ότι η μάχη
θα τελειώσει πριν ξεμείνουν από φαγητό, νερό και ανάσα. Το δεύτερο
είναι να χρησιμοποιείς την κρίση για να δυναμώσεις, να τη
χρησιμοποιήσεις σαν βατήρα για να εκτιναχθείς σε μια νέα δράση, να
ψάξεις πραγματικά τις ευκαιρίες και τα ανοίγματα. Αυτό φυσικά
ευκολότερα λέγεται, παρά γίνεται πράξη. Αλλά δεν έχω αμφιβολία ότι
η δημιουργικότητα, το καινοτόμο πνεύμα, είναι μία από τις βασιλικές
οδούς για την έξοδο από το χάος στο οποίο βρισκόμαστε όλοι»,
επισημαίνει.
Ψυχοφυσικά φαινόμενα και κβαντική μηχανική
Επί σειρά ετών ο δρ Βάρβογλης έκανε επιστημονικά πειράματα πάνω στη
διαίσθηση, τη μη λεκτική επικοινωνία και τη συνειδητότητα. Ποιο
ήταν το σημαντικότερο πράγμα που έμαθε από όλο αυτό; «Νομίζω ότι το
πιο συναρπαστικό πράγμα που συμβαίνει τώρα σε αυτό το επίπεδο είναι
η αργή αλλά σταθερή προσέγγιση μεταξύ των μη ομαλών ψυχοφυσικών
φαινόμενων, όπως η πρόγνωση (precognition) και της κβαντικής
μηχανικής. Φυσικά, είναι πάρα πολύ νωρίς για να ειπωθεί κάτι με
βεβαιότητα, αλλά ίσως αυτό αποδειχτεί ένα σημείο καμπής στην
αντίληψή μας για τη συνειδητότητα και τη σχέση της με τον κόσμο»,
υποστηρίζει.
Το πορτρέτο του Μοντιλιάνι
Υπάρχει, αλήθεια, κάποια συγγένεια με τον διάσημο μουσικό Μάριο
Βάρβογλη που ζωγράφισε ο Μοντιλιάνι; «Εξ όσων γνωρίζω, όλοι οι
Βαρβόγληδες προέρχονται από ένα οικογενειακό δέντρο, τουλάχιστον
μέχρι τον 15ο αιώνα. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια κενά στο δέντρο αυτό
-θα ήθελα πραγματικά να γνωρίζω ποια είναι η ακριβής συγγένειά μου
με τον ‘άλλο’ Μάριο Βάρβογλη […]», σημειώνει και λέει γελώντας:
«Έχω αγοράσει και ένα αντίγραφο του πίνακα του Μοντιλιάνι και από
τότε προσπαθώ να πείσω όποιον έχει τη διάθεση να με ακούσει ότι
στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα δικό μου πορτρέτο»…
Πηγή:
AMΠE