Το «καταραμένο» πόνημα του Αδόλφου Χίτλερ, ένα χρόνιο ταμπού για τη γερμανική κοινωνία, το βιβλίο που έμεινε κρυμμένο σε σοφίτες και στα πίσω ράφια βιβλιοθηκών, που άλλαζε χέρια, σχεδόν συνωμοτικά, σε μια μεγάλη αγορά στο Διαδίκτυο, κυκλοφόρησε ξανά τον περασμένο Ιανουάριο σε μια νέα, κριτική ακαδημαϊκή έκδοση, από το γερμανικό Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας Μονάχου – Βερολίνου και έγινε αμέσως μπεστ σέλερ. Μέσα σε περίπου δύο μήνες το δίτομο βιβλίο, που περιέχει πάνω από 3.000 υποσημειώσεις οι οποίες αποδομούν τη ναζιστική προπαγάνδα και αντιμετωπίζουν το βιβλίο ως μια ιστορική πηγή, πούλησε πάνω από 24.000 αντίτυπα και οι παραγγελίες συνεχίζονται. Παράλληλα άνοιξε μια μεγάλη συζήτηση για τον μύθο που δημιουργήθηκε γύρω από το «Mein Kampf» και την απαγορευμένη έλξη που ασκεί όλα αυτά τα χρόνια.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον κοινωνικής ενοχής και μύθων ότι το βιβλίο «μολύνει» όπως ένας ιός μόνο με το άνοιγμά του ή ότι αν βρεθεί μέσα στη βαλίτσα σου στο αεροδρόμιο φυλακίζεσαι, μεγάλωσε μια γενιά Γερμανών, ανάμεσά τους και η Χέλγκαρντ Χάουγκ, συνιδρύτρια της πρωτοποριακής θεατρικής ομάδας Rimini Protokoll που θα παρουσιάσει το «Adolf Hitler: Mein Kampf» στην κεντρική σκηνή της Στέγης από 21 έως 24/4.
«Είναι ένα σύμβολο, ένα φετίχ, και νομίζω ότι είναι πιο επικίνδυνο αν δεν το κοιτάξουμε απευθείας. Είναι χειρότερο αν δημιουργήσεις μια ατμόσφαιρα απαγόρευσης. Εμείς έτσι μεγαλώσαμε», λέει στην «Κ» η κ. Χάουγκ. Οταν έγινε γνωστό ότι ο «Αγών μου» απαλλασσόταν από τους περιορισμούς των πνευματικών δικαιωμάτων, καθώς πέρασαν 70 χρόνια από τον θάνατο του Χίτλερ, και άνοιξε η συζήτηση για την επανατύπωσή του, η φημισμένη θεατρική ομάδα αποφάσισε να κοιτάξει το «τέρας» στα μάτια. «Το διαβάσαμε μόνο όταν αποφασίσαμε να κάνουμε αυτό το έργο. Ο μύθος είναι τόσο μεγάλος που οι άνθρωποι φοβούνται τι θα γίνει αν βρεθεί ανοιχτό πάνω στο τραπέζι τους. Δεν είναι μόνο ένα βιβλίο, είναι μια κοσμοθεωρία. Και γι’ αυτό θέλαμε να το απομυθοποιήσουμε. Η δύναμή του μειώνεται αν το δεις διαφορετικά: είναι ένα παλιό βιβλίο που έγραψε ένας τρελός που τον έλεγαν Χίτλερ, πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα και είναι παντού», τονίζει.
Πιστοί στη φιλοσοφία του θεάτρου – ντοκουμέντου, οι Rimini Protokoll ανεβάζουν στη σκηνή έξι άτομα που δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί αλλά με κάποιον τρόπο συνδέονται με το βιβλίο. «Νομίζω ότι αρκετοί έχουν να μοιραστούν μια τέτοια ιστορία. Μεταξύ τους υπάρχει ένας Εβραίος δικηγόρος, ο οποίος προέρχεται από μια οικογένεια που υπέφερε στο Ολοκαύτωμα αλλά πιστεύει ότι το βιβλίο πρέπει να διαβαστεί από όλους και έμαθε γερμανικά για να το διαβάσει, μια ηλικιωμένη γυναίκα που το διάβασε όταν ήταν 14 ετών στην Ανατολική Γερμανία, ένας βιβλιοθηκονόμος που εξετάζει το βιβλίο ως αντικείμενο, ένας μουσικός τουρκικής καταγωγής, αλλά και ένας τυφλός που απαγγέλλει ορισμένα επιλεγμένα χωρία από μια έκδοση σε γραφή μπράιγ», αναφέρει η κ. Χάουγκ.
Η παράσταση στην Αθήνα θα είναι η πρώτη που θα γίνει σε μη γερμανόφωνη χώρα. Στη σκηνή θα βρεθεί και η Ελληνίδα περφόρμερ Ασπασία Ανωγιάτη, η οποία θα συνδράμει στα πιο αυτοσχεδιαστικά σημεία της παράστασης και στην επικοινωνία των πρωταγωνιστών με το ελληνικό κοινό. «Είναι διαφορετικό να βρισκόμαστε στην Ελλάδα, με την ελληνογερμανική σχέση που υπάρχει τώρα και με ό,τι έκαναν οι ναζί στο παρελθόν. Είναι μια πρόκληση. Ελπίζουμε ότι θα γίνει διάλογος, ότι θα συζητήσουμε γι’ αυτό», τονίζει. Σε κάθε πόλη που επισκέπτονται, δύο από τα μέλη του θιάσου αναλαμβάνουν να βρουν ένα αντίτυπο από την τοπική αγορά. Συνήθως εντοπίζουν το βιβλίο μέσα σε δύο ώρες, απόδειξη ότι το βιβλίο κυκλοφορεί ακόμη.
Στη «βιβλιοθήκη» της παράστασης υπάρχουν αντίτυπα του «Mein Kampf» στα αραβικά, ιαπωνικά, σουηδικά, νορβηγικά και σε λίγο καιρό και στα ελληνικά. «Κανένας δεν μας έφερε το δικό του», μας λέει γελώντας η Χέλγκαρντ Χάουγκ. Σε ένα σημείο της περφόρμανς οι πρωταγωνιστές καλούν ένα άτομο από το κοινό για να διαβάσει ορισμένα αποσπάσματα. «Επιλέξαμε να ακουστούν τα σημεία εκείνα που μοιάζουν να καλλιεργούν ιδέες μίσους και θέτουν ερωτήματα για τους δημοκρατικούς θεσμούς. Θεωρήσαμε ότι αυτά είναι από τα πιο επικίνδυνα κομμάτια του βιβλίου. Ο Χίτλερ παραπονιέται για τις αργές και κουραστικές κοινοβουλευτικές διαδικασίες, παράπονα που κάνει με ευκολία μια μερίδα της κοινωνίας και σήμερα. Αλλά αυτό είναι η Δημοκρατία, ίσως είναι κουραστικό, μια αργή διαδικασία, αλλά υπάρχει λόγος που είναι έτσι.
Είναι δύσκολη αλλά τη θέλουμε, πολεμήσαμε γι’ αυτή και είναι μια κατάκτηση», υπογραμμίζει η κ. Χάουγκ.
Ο Αδόλφος Χίτλερ έγραψε το βιβλίο το 1924 και το 1926, το οποίο ωστόσο δεν είχε απήχηση μέχρι την ανέλιξή του στην εξουσία. Τότε μεταφράστηκε σε 18 γλώσσες και πουλήθηκαν περίπου 12 εκατομμύρια αντίτυπα, και ο ίδιος έγινε πάμπλουτος από τα έσοδα των συγγραφικών δικαιωμάτων. Μετά τη λήξη του πολέμου τα πνευματικά δικαιώματα πέρασαν στο κρατίδιο της Βαυαρίας το οποίο απέτρεπε κάθε νέα έκδοση, μέχρι την εκπνοή των δικαιωμάτων στα τέλη του 2015. «Νομίζω ότι δεν ωφελεί να το κρύβουμε.
Είναι μια ευκαιρία να δούμε ποια είναι η λογική και ο μηχανισμός που παρέσυραν και προκάλεσαν σύγχυση σε τόσους ανθρώπους και να αναπτύξουμε αντιστάσεις και άμυνες απέναντι τους. Είναι προτιμότερο από το να το αγνοήσουμε λέγοντας ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να το αγγίξουμε», μας λέει. Ωστόσο το βιβλίο, ακόμη και ως αντικείμενο, παραμένει φορτισμένο με μια αρνητική αύρα.
Σε ένα πρόσφατο ταξίδι των Rimini Protokoll με το τρένο, μας διηγείται η Χέλγκαρντ Χάουγκ, δύο αντίτυπα του βιβλίου, η νέα κριτική έκδοση και μια παλαιότερη, ήταν ανοιχτές πάνω στο τραπέζι τους όσο συζητούσαν για την παράσταση. Ο ελεγκτής ήρθε δίπλα τους και τους ζήτησε να το κλείσουν και να το κρύψουν. «Οταν ζητήσαμε τον λόγο, μας είπε ότι κάποιοι επιβάτες έκαναν παράπονα και ότι δεν πρέπει να έχουμε ανοιχτό ένα τέτοιο βιβλίο». Το «τέρας» βρυχάται ακόμα.
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση. Από τις 21 έως τις 24 Απριλίου.