Μέχρι πρότινος μια νησίδα σταθερότητας και ασφάλειας μέσα σε εμπόλεμη ζώνη, το ιρακινό Κουρδιστάν ζει σήμερα υπό την απειλή του Ισλαμικού Κράτους, αυτό όμως δεν εμποδίζει τους κατοίκους του να οραματίζονται το μέλλον. «Σε μια εποχή καταστροφής, ειδικά σε μια εποχή πολιτισμικής καταστροφής, έχεις την επιθυμία να χτίσεις», είναι το μότο του αναγνωρισμένου Νεοϋορκέζου αρχιτέκτονα Ντάνιελ Λίμπεσκιντ, που πριν από λίγες ημέρες αποκάλυψε τα σχέδια για ένα αρκετά φιλόδοξο εγχείρημα: Την κατασκευή του πρώτου μουσείου αφιερωμένου στην ιστορία και τον πολιτισμό των Κούρδων, στην πρωτεύουσα του μοναδικού αυτόνομου κουρδικού κράτους, το Ερμπίλ.
Χτισμένο δίπλα στο αρχαίο οχυρό της πόλης, το μουσείο θα έχει εμβαδόν 14 στρέμματα και θα αποτελείται από ένα σύμπλεγμα τεσσάρων κτιρίων – ένα για κάθε τόπο διαμονής των Κούρδων, οι οποίοι ζουν διασκορπισμένοι και ενίοτε διωκόμενοι στην Τουρκία, τη Συρία, το Ιράκ και το Ιράν.
Στόχος του πολωνικής καταγωγής αρχιτέκτονα, ο οποίος υπογράφει τον σχεδιασμό των Εβραϊκών Μουσείων στο Βερολίνο και στο Σαν Φρανσίσκο, του Μουσείου Στρατιωτικής Ιστορίας της Δρέσδης και του Μουσείου Αυτοκρατορικού Πολέμου στο Μάντσεστερ, ήταν η εξεύρεση ισορροπίας «ανάμεσα σε δύο ακραία συναισθήματα: θλίψη και τραγωδία, μέσα από το βάρος της ιστορίας και της χαράς και της ελπίδας, καθώς ένα έθνος κοιτά προς το μέλλον».
Ετσι, τους τέσσερις γεωμετρικούς όγκους διασχίζει μία γραμμή, η οποία χωρίζεται στα δύο: Η συμπαγής τσιμεντένια «Γραμμή Ανφάλ» συμβολίζει το δύσκολο παρελθόν των Κούρδων και τη γενοκτονία τους από το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, ενώ η «Γραμμή της Ελευθερίας» οδηγεί προς έναν υπερυψωμένο κήπο με θέα ολόκληρη την πόλη και καταλήγει στην «αιώνια φλόγα», ισχυρό σύμβολο της κουρδικής κουλτούρας. Ο εσωτερικός κήπος, στο κέντρο του οικοδομήματος, είναι εμπνευσμένος από την τοπική αρχιτεκτονική και τα δύο κανάλια με νερό παραπέμπουν στα ποτάμια της περιοχής.
Ο Λίμπεσκιντ «δούλευε» το πρότζεκτ στο μυαλό του –υπό άκρα μυστικότητα– από το 2009, όταν ο τότε πρωθυπουργός του ιρακινού Κουρδιστάν του ζήτησε να σχεδιάσει ένα μουσείο, το οποίο θα αφηγούνταν την πολυτάραχη ιστορία των Κούρδων και θα αναδείκνυε τον πολιτισμό τους. Ηταν μια εποχή ευημερίας για το Ερμπίλ, που είχε μετατραπεί σε πόλο έλξης επενδυτών και αυτοαποκαλούνταν «το νέο Ντουμπάι». Το 2010, ο αρχιτέκτονας, οι γονείς του οποίου επέζησαν από το Ολοκαύτωμα, επισκέφθηκε το Κουρδιστάν και περιέγραψε το Ερμπίλ ως «μία πόλη που υπερβαίνει τη θνητότητα». Καθισμένος σε έναν τοίχο με θέα τους πρόποδες του λόφου, όπου βρίσκεται το οχυρό, συνέλαβε την ιδέα ενός κτιρίου αποτελούμενο από «τα κομμάτια ενός τοπογραφικού χάρτη», μια σύνθεση που αναδεικνύεται καλύτερα από ψηλά, όταν οι επισκέπτες την κοιτούν από το αρχαίο φρούριο. Το εσωτερικό του μουσείου θα περιλαμβάνει αίθουσες μόνιμων και περιοδικών εκθέσεων, όπου θα παρουσιάζονται δείγματα κουρδικής κεραμικής, υφαντουργίας και μουσικής, αναπαραστάσεις χώρων προσευχής, αίθουσα διαλέξεων, εκπαιδευτικό κέντρο με οπτικοακουστικά μέσα και έναν χώρο συνάθροισης. Παράλληλα, θα φιλοξενεί ένα εκτενές ψηφιακό αρχείο της κουρδικής ιστορίας, τη δημιουργία του οποίου έχει αναλάβει η εταιρεία RWF World του δημοσιογράφου και κινηματογραφιστή Gwynne Roberts, συλλέγοντας προφορικές μαρτυρίες Κούρδων.
Μέχρι τις αρχές του 2014 όλα έδειχναν πως το έργο, με προϋπολογισμό περίπου 220 εκατ. δολάρια, δεν θα αργούσε να περάσει σε στάδιο υλοποίησης. Λίγους μήνες αργότερα, το Ισλαμικό Κράτος κατέκτησε τη Μοσούλη και η κουρδική κυβέρνηση άρχισε να διοχετεύει όλους τους διαθέσιμους πόρους στην άμυνα. Οπως υπογραμμίζει το αρχιτεκτονικό γραφείο του Λίμπεσκιντ στη σχετική ανακοίνωσή του, το μουσείο μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο με τη γενναιόδωρη συμβολή χορηγών και, φυσικά, μόνο αφού η περιοχή έχει σταθεροποιηθεί και η απειλή του Ισλαμικού Κράτους αντιμετωπιστεί. Μιλώντας στο Bloomberg, ο καταξιωμένος αρχιτέκτονας παραδέχτηκε ότι δεν γνωρίζει «κανένα πρότζεκτ τέτοιας εμβέλειας που να υλοποιήθηκε στη διάρκεια του πολέμου». Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι η αρχιτεκτονική είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό από ό,τι συνειδητοποιούν οι περισσότεροι άνθρωποι: «Η δύναμη της αρχιτεκτονικής είναι η δύναμη του να κάνεις κάτι καλό».