150 χρόνια απο τη γέννηση του Σ. Φρόιντ

150 χρόνια απο τη γέννηση του Σ. Φρόιντ

5' 15" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

150 χρόνια απο τη γέννηση του Σ. Φρόιντ
150 χρόνια απο τη γέννηση του Σ. Φρόιντ-1

Του Γιάννη Κολοβού

«Στην πραγματικότητα δεν είμαι ένας άνθρωπος της επιστήμης, ένας

παρατηρητής ούτε βέβαια ένας στοχαστής. Από ιδιοσυγκρασία, δεν

είμαι παρά ένας conquistador (κατακτητής), ένας τυχοθήρας, με την

περιέργεια, την τόλμη και το πείσμα που ανήκουν σε τέτοιας λογής

πλάσματα.» Eτσι περιέγραψε κάποτε τον εαυτό του ο Σίγκμουντ Φρόιντ,

ο θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής θεωρίας, ρίχνοντας λάδι στη φωτιά

του «εμπόλεμου διαλόγου» μεταξύ οπαδών και επικριτών του που

εξακολουθούν, 150 χρόνια από τη γέννησή του, να διασταυρώνουν τα

ξίφη τους πάνω από τον τάφο του.

Με μια λέξη… χαρισματικός

Ο Σίγκμουντ Σλόμο Φρόιντ γεννήθηκε στο Φράιμπεργκ (της σημερινής

Τσεχίας) στις 6 Μαΐου του 1856 από το γάμο του 41χρονου Εβραίου

εμπόρου Γιάκομπ Φρόιντ και της 21χρονης Αμαλία Νάθανσον. Ο Γιάκομπ,

ο οποίος είχε δύο γιους από τον πρώτο του γάμο, έκανε άλλα τρία

αγόρια και πέντε κόρες. Από αυτά, ο Σίγκμουντ ήταν ο μεγαλύτερος.

Εξαιρετικός μαθητής, αποφοίτησε ένα χρόνο νωρίτερα από το Γυμνάσιο,

τελείωσε το Λύκειο μετ’ επαίνων και μόλις γράφτηκε στην ιατρική

σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης στράφηκε προς τη νευρολογία.

Πήρε πτυχίο με άριστα, το 1881, και έπιασε δουλειά στην ψυχιατρική

κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης, όπου το 1885 έγινε

βοηθός (privatdocent) νευροπαθολογίας. Είχε προλάβει, παράλληλα, να

μυριστεί πως στη ζωή υπάρχουν κι άλλα πέρα απ’ τις μελέτες… Πως

υπάρχει ο έρωτας!

Είναι αξιοθαύμαστο πώς βίωνε τον έρωτα ο μεθοδικός μέχρι…

νευρώσεως, Φρόιντ. Μια σαφή εικόνα μας δίνουν οι περίπου 900

επιστολές που έστειλε στη φίλη και, από το 1886, σύζυγό του Μάρτα

Μπερνάις. «Το ξέρω ότι δεν είσαι όμορφη, όπως το εννοεί ένας

ζωγράφος ή γλύπτης. Δεν σε κολακεύω όμως με όσα είπα. Αυτό που θα

ήθελα να μεταδώσω είναι το πόσο πολύ η μαγεία τού είναι σου

εκφράζεται στη μορφή και στο σώμα σου και κάνει ορατό στην εμφάνισή

σου πόσο γλυκιά, μεγαλόψυχη και λογική είσαι (…). Μη λησμονείς

ότι η ομορφιά μένει μονάχα λίγα χρόνια κι εμείς έχουμε να περάσουμε

μαζί ολόκληρη ζωή. Μόλις περάσει η τρυφεράδα και η φρεσκάδα της

νιότης, η μόνη ομορφιά βρίσκεται εκεί όπου η καλοσύνη και η

κατανόηση μεταμορφώνουν τα χαρακτηριστικά, κι εκεί είναι που εσύ

διαπρέπεις.» Πράγματι, ο Σίγκμουντ πέρασε ολόκληρη τη ζωή του με τη

Μάρτα και απέκτησαν έξι παιδιά.

Ο καναπές και η ψυχανάλυση

Επιβιώνοντας όσο ήταν εργένης με τα δανεικά του φίλου και

συνεργάτη του Γιόζεφ Μπρόιερ, μετά το γάμο τους ο Φρόιντ

αναγκάστηκε πλέον να χρίσει τη Μάρτα διαχειρίστρια των

οικογενειακών αποδοχών, άνοιξε ιατρείο και άρχισε να ξαπλώνει τους

ασθενείς του σε ένα καναπέ, ενθαρρύνοντάς τους να αφηγηθούν

οτιδήποτε τους ερχόταν στο μυαλό. Ως το 1901 είχε γράψει μελέτες

για τις φοβίες και την υστερία και είχε κυκλοφορήσει την «Ερμηνεία

των Ονείρων» και την «Ψυχοπαθολογία της Καθημερινής Ζωής».

Χρησιμοποιούσε πλέον τον όρο «ψυχανάλυση» για να περιγράψει τη

μέθοδο που εφάρμοζε στους ασθενείς του. Eνα σύστημα ερμηνείας του

ανθρώπινου ψυχισμού είχε οργανωθεί. Τον επόμενο χρόνο ο

αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ θα επικύρωνε την αναγόρευσή του σε

professor extraordinarious, παρά τις αντιδράσεις που προξενούσε σε

πολλούς ακαδημαϊκούς του συναδέλφους.

Σε μια εποχή που κυριαρχούσε ο θετικισμός (ο οποίος πρέσβευε πως

οι άνθρωποι είναι ικανοί με βάση τη λογική να ερμηνεύσουν και να

ελέγξουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους), ο Φρόιντ

υποστήριξε πως αυτό ήταν αυταπάτη. Στο Ασυνείδητο, πίσω από τη

λογική και τα συναισθήματα, κρύβεται ένας ψυχικός κόσμος που, χωρίς

να το καταλαβαίνουμε, κατευθύνει τη συμπεριφορά μας και τις σχέσεις

μας με τους άλλους και τον εαυτό μας.

Για να ερμηνεύσει τη λειτουργία του ασυνείδητου πρότεινε την

εξής δομή: Αυτό (τα έμφυτα ένστικτα και οι βιολογικές ανάγκες), Εγώ

(το λογικό μέρος το οποίο καλλιεργείται με την επίδραση της

συσσωρευμένης εμπειρίας), Υπερεγώ (η ηθική συνείδηση και οι

κοινωνικές αξίες). Η αλληλοσχέτιση των τριών στοιχείων καθορίζει

την ψυχική κατάσταση. Το Εγώ λύνει τις συγκρούσεις με το Αυτό και

το Υπερεγώ με τη βοήθεια ασυνείδητων αμυντικών ψυχικών μηχανισμών

(άρνηση, απώθηση, απομόνωση, παλινδρόμηση, εκλογίκευση).

Μετά τα 40 του, ο Φρόιντ άρχισε να υποφέρει από ψυχοσωματικές

διαταραχές και φοβίες για το θάνατο. Μελετώντας τα όνειρα και τις

αναμνήσεις του, συνειδητοποίησε την εχθρότητα που ένιωθε ως παιδί

για τον πατέρα του και τα σχεδόν ερωτικά αισθήματα απέναντι στη

μητέρα του που ήταν «ζεστή και προστατευτική». Με βάση και τα δικά

του βιώματα, δημοσίευσε τις «Τρεις Μελέτες για τη Θεωρία της

Σεξουαλικότητας», όπου υπογράμμισε το ρόλο που παίζει η βρεφική και

νηπιακή περίοδος στη δόμηση του ψυχισμού. Τα παιδιά περνούν ένα

στάδιο όπου αντιμετωπίζουν τη μητέρα τους ως σεξουαλικό αντικείμενο

αλλά -επειδή είναι «ταμπού»- ξεπερνούν ή καταπνίγουν αυτή την

επιθυμία. Αυτό ήταν το περίφημο μοντέλο του «οιδιπόδειου

συμπλέγματος».

Μόνος εναντίον όλων

Το 1929, με το «Ο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας», διαβεβαίωσε πως

πέρα από τα άτομα και ολόκληρες κοινωνίες μπορούν να γίνουν

αντικείμενα ανάλυσης και ψυχοθεραπείας. Μπορεί τα εβδομηκοστά του

γενέθλια να γιορτάστηκαν δημοσίως στη Βιέννη, όμως ακόμα το κύρος

του παρέμενε αμφιλεγόμενο (ενώ η φήμη του είχε φτάσει στα ύψη). Οι

θεωρίες του Φρόιντ ποτέ δεν έγιναν πλήρως αποδεκτές, γεννούσαν δε

έντονες συζητήσεις. Οι ναζί που ανέβαιναν εκείνη την εποχή στην

εξουσία τον έβλεπαν ως έναν επικίνδυνο Εβραίο τσαρλατάνο. Οι

κομμουνιστές ως εκφραστή μιας θεωρία της μπουρζουαζίας. Η Eκκλησία

ως διαβρωτικό στοιχείο για τα ήθη με τον «πανσεξουαλισμό» που

υποστήριζε. Από τους μαθητές και τους συνομιλητές του ο Ηerr

professor απαιτούσε πλήρη συμφωνία. Μερικοί (όπως ο Καρλ Γιουνγκ

και ο Βίλχελμ Ράιχ) εκδιώχθηκαν από τον κύκλο του και δημιούργησαν

δικές τους «σχολές».

Εκείνος συνέχιζε να δουλεύει ασταμάτητα και να μάχεται, παρά τον

καρκίνο που είχε διαγνωστεί στη γνάθο του και τις 33 επεμβάσεις που

ακολούθησαν. Και ο πόλεμος που σε λίγο άρχισε δεν διευκόλυνε τα

πράγματα για τον διάσημο Εβραίο. Οι ναζί επέτρεψαν στον Φρόιντ και

την οικογένειά του να φύγουν για την Αγγλία. Πριν εκείνος φύγει,

αναγκάστηκε να υπογράψει μια κατάθεση πως του είχαν συμπεριφερθεί

άψογα. Σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του συνέχισε να καπνίζει ένα

πακέτο πούρα την ημέρα και να κάνει χρήση κοκαΐνης, της οποίας ήταν

ένθερμος υποστηρικτής. Πέθανε το 1939, όταν, μη αντέχοντας τους

πόνους, ανάγκασε το γιατρό του να του χορηγήσει υπερβολική δόση

μορφίνης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή