Λεωνίδας Καβάκος: Ο δημιουργός είναι δίαυλος, όχι πηγή

Λεωνίδας Καβάκος: Ο δημιουργός είναι δίαυλος, όχι πηγή

9' 26" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στις 12 Ιανουαρίου του 2017 ο Λεωνίδας Καβάκος θα παραλάβει το βραβείο Léonie Sonning στην Κοπεγχάγη, ως ο καλύτερος μουσικός στον κόσμο. Το έπαθλο απονέμεται κάθε χρόνο σε έναν διεθνώς αναγνωρισμένο συνθέτη, ερμηνευτή, μαέστρο ή τραγουδιστή από το 1959. Το έχουν λάβει προσωπικότητες όπως ο Μπέντζαμιν Μπρίτεν, ο Λέοναρντ Μπέρσταϊν, ο Πιερ Μπουλέζ, ο Μστισλάβ Ροστροπόβιτς, ο Γεχούντι Μενουχίν, ο Αϊζακ Στερν.

Με διαυγή συγκροτημένη σκέψη και τολμηρό λόγο, ο σπουδαίος ερμηνευτής δέχθηκε να παραχωρήσει στην «Κ» μια συνέντευξη μετά την πρόσφατη εμφάνισή του στην Υδρα, όπου πήρε μέρος σε φιλανθρωπική εκδήλωση στη μνήμη του Κωστή Σοφιανού. Ηταν επιστήθιος φίλος του δασκάλου του Στέλιου Καφαντάρη και από τους πρώτους ανθρώπους που πίστεψαν στο ταλέντο του, διοργανώνοντας το παρθενικό ρεσιτάλ του 17χρονου στο νησί του Αργοσαρωνικού, το 1984.

Ψηλός, με αυτά τα λεπτοκαμωμένα όμορφα δάχτυλα που έχουν οι φιγούρες του Γκρέκο, μιλάει σιγανά αλλά παθιασμένα. Δεν χρειάστηκε να τον διακόψω καθόλου. Απλώς τον άκουγα.

Ενεργειακή συμπύκνωση

«Κάθε μουσικό έργο είναι μια ιστορία, ένα “κείμενο” που δεν έχει λόγια. Εμείς που καλούμαστε να το ερμηνεύσουμε ξέρουμε ότι η πατρότητά του δεν είναι δική μας. Οταν αποδοθεί με έναν συγκεκριμένο τρόπο, τότε εκπέμπει συγκινήσεις. Ετσι εξηγείται και το γεγονός ότι μπορεί να ακούσουμε το ίδιο έργο πολλές φορές χωρίς αυτήν την παράμετρο και να μη μας αγγίξει.  

»Αν θέλουμε να μιλήσουμε για την ουσία των συνθέσεων των σπουδαίων της κλασικής μουσικής, τότε θα πρέπει να πούμε ότι είναι συμπυκνώσεις ενεργειακές που εμφανίζονται σε εμάς τους κοινούς θνητούς μόνο μέσα από την ανθρώπινη ιδιοφυΐα, από αυτούς που έχουν ανοιχτά “κανάλια” με μια άλλη διάσταση. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί ότι υπάρχουν ανθρώπινες δημιουργίες που είναι διαχρονικές; Ακόμα και κάποιοι απαίδευτοι ή αναίσθητοι στην ομορφιά και την ευαισθησία μπορούν να τις ξεχωρίσουν και να συγκινηθούν από αυτές. Δεν είναι ένα έργο του Μπραμς ή του Μάλερ, αλλά κάτι που εμφανίζεται μέσω αυτών». 

Περί σεμνότητας

«Πολλές φορές με συναντά ο κόσμος και μου μιλάει για τη σεμνότητά μου. Αφενός συχνά η σεμνότητα περνιέται για αδυναμία, αφετέρου δεν είναι θέμα σεμνότητας εκ μέρους μου αλλά αντίληψης. Δεν επιλέγω να είμαι σεμνός για να μην είμαι αλαζόνας. Απλώς έχω τη συναίσθηση ορισμένων πραγμάτων, έχω δέος απέναντί τους. Ετσι έχω τη σεμνότητα –όπως σας είπα στην αρχή– να γνωρίζω ότι ερμηνεύω ένα “κείμενο” που δεν είναι δικό μου, που απαιτεί τεράστιο σεβασμό ως δείγμα της ανθρώπινης ιδιοφυΐας. Ξέρω ότι ο Μπαχ δεν είναι η πηγή της μουσικής του αλλά ο δίαυλος. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης είναι οι δίαυλοι. Ολοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ίδιες νότες και τα ίδια γράμματα του αλφαβήτου. Θα γράψουν αριστουργήματα; Σίγουρα όχι. Αυτοί οι άνθρωποι άφησαν πίσω τους δημιουργίες που σφράγισαν την ανθρωπότητα, ήταν προορισμένοι γι’ αυτό.

»Οι μέγιστοι συνθέτες, οι μέγιστοι ζωγράφοι και γλύπτες, οι μέγιστοι συγγραφείς μάς αποκαλύπτουν αυτό το “δώρο”. Δεν ξέρω αν θα κατέτασσα και τους μέγιστους επιστήμονες στην ίδια κατηγορία. Και αυτό διότι αν δούμε τι λέει η επιστήμη σήμερα και τι έλεγε πριν από 30 χρόνια, θα βρούμε τεράστιες αντιθέσεις. Τα έργα του Μπετόβεν και του Μότσαρτ δεν έχουν αλλάξει από τότε που γράφτηκαν, όμως είναι επίκαιρα. Πιστεύω δε ότι όσο μεγαλώνει η απόσταση από τότε που δημιουργήθηκαν τόσο πιο επίκαιρα γίνονται. Η μουσική, πάντως, διαφέρει από τις άλλες τέχνες. Στη ζωγραφική, όταν ένας καλλιτέχνης τελειώνει το έργο του, τότε αυτό έχει όντως ολοκληρωθεί».

Ο ρόλος της ερμηνείας

«Στη μουσική σύνθεση, ο ρόλος και η μαγεία εκπληρώνονται μόνον μέσα από την ερμηνεία. Αν δηλαδή σήμερα σταματήσουν να παίζονται έργα ενός συνθέτη, ναι μεν θα υπάρχουν γραμμένα στο χαρτί, αλλά η μουσική δεν θα ζει πια. Θα είναι ένα σκήνωμα που δεν θα φιλάει πια κανείς. Η ερμηνεία –η λέξη βγαίνει από τον Ερμή, τον αγγελιοφόρο– είναι η έμμεση δημιουργία.

»Οταν παίζεις, υπάρχουν στιγμές που ξεφεύγεις από το “Εγώ κάνω”. Είναι όμως ένα επικίνδυνο σημείο διότι μπορεί να καβαλήσεις το καλάμι και να πιστέψεις ότι είσαι κάτι σπουδαίο. Οπως είπαμε, ο μουσικός δεν είναι ο συνθέτης, δεν είναι ο δημιουργός αλλά αυτός που έχει την ευθύνη να αποδώσει τη σύνθεση όσο πιο πιστά γίνεται, προσπαθώντας να κατανοήσει τη δομή. Η καλή ερμηνεία έχει τη βάση της στην απόλυτη συναίσθηση ότι αυτό που παίζεις δεν το έγραψες εσύ, δεν σου ανήκει. Πολύ συχνά θεωρώ ορισμένες μελοποιήσεις εγκλήματα. Και αυτό διότι ένας μέτριος συνθέτης παίρνει ένα ωραίο ποίημα ή ένα σπουδαίο κείμενο, του βάζει νότες και κεφαλαιοποιεί μια αξία που δεν είναι η δική του. 

»Για να ερμηνεύσεις σωστά και εν τω βάθει ένα έργο, πρέπει να έχεις μια παιδεία, η οποία δεν διδάσκεται σήμερα στα ωδεία. Εις το όνομα της εξειδίκευσης άλλωστε έχουμε χάσει πολλά, γινόμαστε υποχείρια ορισμένων δεξιοτήτων, χάνοντας την ουσία. Για να κατανοήσεις ένα έργο –όπως λένε κάποιοι–, πρέπει να ξέρεις τη ζωή του συνθέτη, τι βίωνε την περίοδο που το έγραφε. Συμφωνώ μερικώς με την άποψη αυτή. Εφόσον το έργο ξεπερνά και τον ίδιο τον συνθέτη του, δεν πρέπει να προσεγγιστεί με αυτό το πνεύμα».

Η δομή της μουσικής

«Το πιο σημαντικό είναι να βρει κανείς τη μαθηματική δομή του έργου. Επειτα από τόσα χρόνια, πιστεύω ότι υπάρχουν στοιχεία σε μια σύνθεση που εμφανίζονται σαν μαθηματικά μοτίβα. Και κάτι ακόμα: Στη μουσική ορολογία λέμε ότι υπάρχει η “ρητορική”, οι νότες είναι σαν συλλαβές που φτιάχνουν μουσικές λέξεις, μουσικές φράσεις. Για να τις εκφέρεις σωστά, θα πρέπει να ξέρεις πώς να τις τονίσεις κατ’ αρχάς. Αυτά δεν στα λέει ο συνθέτης, πρέπει να τα βρεις μόνος σου. Να τα ανιχνεύσεις και να τα συνδυάσεις. Υστερα, υπάρχουν οι αρμονίες. Τι εκπέμπουν, ποια είναι η δυναμική τους, τι γεννούν μέσα μας; Στην αρχαία Ελλάδα απαγόρευαν ορισμένες αρμονίες για να μη χαλαρώνουν τα ήθη, όχι με το χριστιανικό πνεύμα της ηθικής αλλά με την έννοια ότι σε κάνουν πιο αδύναμο, πιο νωθρό»."

Η κοινωνία σήμερα δεν έχει ούτε ρυθμό ούτε μέτρο

«Η μαθηματική δομή, η αρμονική δομή, η μελωδία και ο ρυθμός. Ολα αυτά, ξέρετε, είναι αδιάσπαστα στοιχεία της ελληνικής γλώσσας. Κάποιοι ηλίθιοι που αποφάσισαν να “καινοτομήσουν” άρχισαν να καταργούν και να αλλοιώνουν αυτά τα χαρακτηριστικά της. Σκεφθείτε τι συμπυκνωμένος λόγος υπάρχει στον Αριστοτέλη, την αρμονία ανάμεσα σε λέξεις και νοήματα. Η αρχαία ελληνική γλώσσα εμπεριέχει τα νοήματα αυτά και οι υπόλοιπες γλώσσες του κόσμου ανατρέχουν στη δική μας για να τα εκφράσουν».

Η σημασία της προσωδίας

«Η γλώσσα αυτή είχε άμεση σχέση με τη μουσική, την προσωδία. Oι Ελληνες τότε δεν μιλούσαν όπως σήμερα. Οι τόνοι και τα πνεύματα ήταν σαν νότες. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Δεν ήταν αυτοί οι ανόητοι που τα έφτιαξαν έτσι και εμείς οι έξυπνοι που τα απλοποιούμε.

»Σήμερα είμαστε απολύτως άμουσοι και αυτό φαίνεται από αυτό που αποκαλώ αισθητική της κοινωνίας. Αρμονία δεν είναι μόνο αυτό που ακούμε είναι και αυτό που βλέπουμε και κυρίως είναι αυτό που κάνουμε, είναι η σειρά των σκέψεων και των ενεργειών και των εκφράσεών μας. Ολα αυτά σήμερα δεν έχουν ούτε ρυθμό ούτε μέτρο. 

»Για μένα είναι έγκλημα ότι η μουσική και ο πλούτος της δεν έχουν θέση στην παιδεία και στα σχολεία. Διότι αν κάποιος μπορούσε από νεαρή ηλικία όχι να συναισθανθεί αλλά έστω και να καταλάβει τις έννοιες αυτές, ο κόσμος θα ήταν διαφορετικός σήμερα. Η μουσική δημιουργεί ανάταση, δεν σε περιορίζει, σε αφήνει να σκεφτείς και χτυπάει εντός σου κέντρα που ενεργοποιούν σκέψεις και εικόνες, συναισθήματα. Σε κάποια μάχη στην αρχαιότητα, οι νικητές επέβαλαν στους ηττημένους τη στέρηση της μουσικής παιδείας, διότι πίστευαν ότι μόνον η μουσική μπορεί να σε κάνει έναν ισορροπημένο γενναίο πολεμιστή». 

«Πολλοί σημερινοί άνθρωποι δεν μπορούν να “ανεχθούν” ένα έργο κλασικής μουσικής, το οποίο διαρκεί πολλή ώρα. Είναι έλλειψη παιδείας. Η εποχή μας μάς κάνει να πιστεύουμε ότι είμαστε πιο σοφοί από τον χρόνο. Νομίζουμε ότι αν τελειώσουμε κάτι γρήγορα, τότε έχουμε πράξει σωστά. Μα, υπάρχει μεγαλύτερη ηλιθιότητα; Εμείς φτιάχνουμε μια πατέντα με την οποία υποτίθεται ότι αξιοποιούμε τον χρόνο, αλλά αυτός λειτουργεί πέρα από εμάς. Δείτε λ.χ. εμάς τους μουσικούς. Γίνεται να αποκτήσεις εμπειρία χωρίς να δαπανήσεις χρόνο; Οχι βέβαια. 

»Το αντίθετο της εμπειρίας είναι το ταλέντο. Ενας ταλαντούχος μπορεί να επιτύχει κάτι σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Το ταλέντο είναι η υπέρβαση του χρόνου. Ομως πλην Μότσαρτ και Μπαχ, όλοι οι σπουδαίοι συνθέτες ήθελαν ακόμα και πέντε χρόνια για να γράψουν κάτι σπουδαίο. Οι Αρχαίοι είχαν ως σύμβολο σοφίας τον όφι. Και αυτό διότι, για να φτάσει κάπου, έπρεπε να διανύσει με το σώμα του κάθε χιλιοστό της απόστασης. Ολα απαιτούν κόπο και χρόνο που δεν μπορείς να υπερκεράσεις».

Το αρχαίο κληροδότημα

«Διαφωνώ με την άποψη που θέλει τους Ελληνες σήμερα να είναι μια νοητή γέφυρα με το αρχαίο μας κληροδότημα. Αυτό υπάρχει πέρα από εμάς και θα υπάρχει και μετά από εμάς. Μας αρέσει να “καθόμαστε” επάνω του και να κάνουμε ότι είναι δικό μας, προσπαθούμε εμείς να γίνουμε σημείο αναφοράς για όσα έκαναν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Eίναι τεράστιο λάθος. Σαν έναν μουσικό που παίρνει μια σονάτα του Μπετόβεν και “κάθεται” επάνω της, την παίζει σαν να είναι δικό του έργο. Πολλοί διάσημοι σολίστ στην κλασική μουσική κάνουν αυτό το πράγμα σήμερα. Φανταστείτε αν ο ελληνικός πολιτισμός είχε ανάγκη εμάς για γέφυρα… Εάν όμως είχαμε πραγματικά θελήσει να γίνουμε εμείς, οι σύγχρονοι Ελληνες, η σύζευξη ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, θα είχαμε επιτύχει πολλά. Διότι αυτό θα σήμαινε ότι θα είχαμε κοπιάσει, θα είχαμε μελετήσει, θα είχαμε προσπαθήσει να το ψηλαφίσουμε, αντί να υπερηφανευόμαστε χωρίς να έχουμε ιδέα για την ουσία. 

»Κανείς δεν ενδιαφέρεται για τέτοια πράγματα σήμερα. Θεωρείται γραφικός όποιος μιλάει για το παρελθόν».

«Σε 5 χρόνια, αποχωρώ»

«Δεν νιώθω μοναξιά. Εχω παρέα όλα αυτά τα οποία σας περιέγραψα και μου δίνουν κουράγιο και δύναμη. Τα έργα που παίζω με διδάσκουν συνεχώς. Οι βραβεύσεις, αν έρθουν στην πορεία, είναι καλοδεχούμενες, αλλά σε καμία περίπτωση δεν είναι ο αυτοσκοπός. Αυτό που με κρατάει στη μουσική είναι η δική μου έρευνα. Διαβάζω ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο τελευταία για τις απαρχές των μαθηματικών στην αρχαία Ελλάδα. Και παίζοντας τόσα χρόνια μουσική, έχω εντοπίσει μαθηματικές δομές, οι οποίες πιστεύω χωρίς να μπορώ να το αποδείξω ότι έχουν συγκινησιακή επίδραση στον άνθρωπο. Αυτό με ενδιαφέρει να ερευνήσω στο μέλλον. Εχω σκεφτεί πως αν νιώσω ότι σε πέντε χρόνια δεν μπορώ πια να εξελιχθώ, έχω πάρει την απόφαση να σταματήσω. Μπορεί να πουν μερικοί ότι είναι πολύ νωρίς. Μπορεί να είναι και πολύ αργά, ξέρετε. Το να παίζεις δεν σχετίζεται με τη βιολογική σου ρώμη αλλά με κάτι πολύ πιο βαθύ».

Πολυβραβευμένος καλλιτέχνης

Ο Λεωνίδας Καβάκος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Ο παππούς του και ο πατέρας του ήταν βιολονίστες, η μητέρα του πιανίστα. Σε ηλικία 5 ετών ξεκίνησε να μαθαίνει βιολί. Σπούδασε στο Εθνικό Ωδείο και κατόπιν, με υποτροφία από το Ιδρυμα Ωνάση, συνέχισε τις μουσικές σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Indiana με καθηγητή τον Josef Gingold.

Το 1985, σε ηλικία 18 ετών, νίκησε στον Διεθνή Διαγωνισμό Sibelius στο Ελσίνκι και το 1986 κέρδισε το ασημένιο μετάλλιο στον Διεθνή Διαγωνισμό Βιολιού στην Ινδιανάπολη. Επίσης, κατέκτησε την πρώτη θέση στον Διαγωνισμό Naumburg στη Νέα Υόρκη το 1988 και στον Διαγωνισμό Βιολιού Paganini το ίδιο έτος.

Το 1991 κέρδισε το βραβείο Gramophone Concerto of the Year Award. Τα βραβεία Gramophone είναι γνωστά ως τα Οσκαρ της κλασικής μουσικής. Επίσης, απέκτησε το δεύτερο βραβείο Gramophone τον Σεπτέμβριο του 2014 και αναδείχθηκε ως o «Καλλιτέχνης της Χρονιάς» για το 2014.

Ηταν υποψήφιος για βραβείο Grammy 2014 στην κατηγορία της Καλύτερης Ερμηνείας Μουσικής Δωματίου/Μικρού Συνόλου με τις σονάτες για βιολί του Μπετόβεν.

Εχει συνεργαστεί με τις κορυφαίες ορχήστρες παγκοσμίως. Διετέλεσε καλλιτεχνικός διευθυντής της Καμεράτας του Σάλτσμπουργκ και επισκέπτης μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας του Λονδίνου και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βοστώνης.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή