«Ο κόκκος άμμου είναι, αρχικά, ένα σκουπιδάκι στο μάτι· έπειτα γίνεται ενόχληση στα δάχτυλα, κάψιμο στο στομάχι, μικρό εξόγκωμα στην τσέπη και, με λίγη κακή τύχη, μετατρέπεται σε βάρος στη συνείδηση. Ολα έτσι ξεκινούν, αγαπημένη μου Σάρα, η ζωή, όπως και τα διηγήματα, με έναν ακίνδυνο κόκκο άμμου που περνάει απαρατήρητος». Απόσπασμα από το πολυεπίπεδο μυθιστόρημα «Confiteor» του Καταλανού Ζάουμε Καμπρέ, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις έχοντας κάνει πωλήσεις-ρεκόρ για το είδος του με περισσότερα από 25.000 αντίτυπα.
Ως προς την πλοκή, ο ακαδημαϊκός Αντριά Αρντέβολ, μεγαλωμένος στην Καταλωνία την εποχή του Φράνκο, επιχειρεί να εξιστορήσει την οικογενειακή του ιστορία στην αγαπημένη του Σάρα, λίγο πριν χάσει τελείως τη μνήμη του εξαιτίας του Αλτσχάιμερ, με αφορμή ένα μυστηριώδες βιολί αντίκα που έχει περάσει στην κατοχή του. Γύρω από την κεντρική ιστορία ο Καμπρέ αναπτύσσει με μαεστρία μια σειρά παράλληλων ιστοριών, οι οποίες τέμνονται μεταξύ τους. Μέσα από μια ιστορία αγάπης ο Καταλανός συγγραφέας μιλάει για το απόλυτο κακό, που προσωποποιείται μέσα από τον ιεροεξεταστή Νικολάου Εϊμερικ και τον Ρούντολφ Ες, διοικητή στο Αουσβιτς.
Από έναν παρόμοιο κόκκο άμμου ξεκίνησε τη συγγραφή του βιβλίου πριν από 14 χρόνια. «Δεν ξέρω το έναυσμα. Εχω την ανάγκη να γράψω, κάθομαι και γράφω. Υπάρχουν χαρακτήρες που με ενδιαφέρουν και τους κυνηγάω με έναν τρόπο», μου λέει στο περιθώριο της 14ης Διεθνούς Εκθέσεως Βιβλίου Θεσσαλονίκης. «Ο πρώτος χαρακτήρας που δημιούργησα ήταν ο Νικολάου Εϊμερικ», προσθέτει. Καθώς έγραφε για τον Εϊμερικ ανακάλυψε ότι ο τρομερός ιεροεξεταστής είχε γεννηθεί στο Μπάντεν Μπάντεν της Γερμανίας, τόπο καταγωγής του Ρούντολφ Ες. «Αργησα να ενώσω τους δύο χαρακτήρες, να ανακαλύψω τον Αντριά και ακόμη περισσότερο να βάλω το βιολί στην ιστορία», σημειώνει ο συγγραφέας.
Η σύνδεση των δύο προσώπων με τα οποία προσωποποιείται το κακό κατά τον Καμπρέ ήταν μια κίνηση ενστικτώδης. «Οταν αρχίζω να γράφω κάτι δεν σκέφτομαι ότι θα βάλω πρώτα αυτή την ιδέα και μετά την επόμενη, δεν είναι όλα σε λογικό πλαίσιο. Πολλές φορές αφήνω τους χαρακτήρες να με κατευθύνουν», τονίζει και προσθέτει για τον Εϊμερικ και τον Ες: «Είναι το ίδιο πρόσωπο, ο ίδιος χαρακτήρας, το μόνο που τους χωρίζει είναι 500 χρόνια. Το κακό είναι το ίδιο, άνθρωποι που δεν είναι ικανοί να νιώσουν συμπάθεια για τα ίδια τους τα θύματα. Εκείνοι δουλεύουν σκεπτόμενοι μια ιδέα και στο όνομά της δεν έχουν κανένα έλεος. Είτε πρόκειται για την αληθινή πίστη ή το απόλυτο έθνος», σχολιάζει.
Τα αντικείμενα
Στο βιβλίο τα αντικείμενα αποκτούν μια συμβολική σημασία και είναι εκείνα που επιβιώνουν και κουβαλούν επάνω τους τις ιστορίες και τις αμαρτίες των κατόχων τους. «Τα αντικείμενα με βοηθούν να θυμάμαι συγκεκριμένα πράγματα, χώρους και ανθρώπους. Για παράδειγμα, το μενταγιόν το είχα δέσει με την οικογένεια που δούλευε το ξύλο, η πετσέτα είναι συνδεδεμένη με το Αουσβιτς. Φαίνεται όμως ότι το βιολί τα περιέχει όλα αυτά και τα συνδέει. Ολα αυτά τα ανακάλυπτα καθώς δούλευα. Χρειάστηκα οκτώ χρόνια για να ολοκληρώσω το βιβλίο», τονίζει.
Μέσα σε αυτό το διάστημα ο συγγραφέας εξερευνούσε τους χαρακτήρες του, το περιβάλλον στο οποίο κινούνταν και την Ιστορία, σε μια αφήγηση που μπορεί να ξεκινήσει από ένα περιστατικό του 20ού αιώνα και να καταλήξει στον 14ο, προτού αλλάξει η παράγραφος.
«Προσπαθώ να κάνω τον αναγνώστη να ανακαλύπτει πράγματα και να βγάζει τα συμπεράσματά του χωρίς να φέρομαι σαν δάσκαλος. Στο βιβλίο υπάρχει το βλέμμα του αφηγητή, των χαρακτήρων και η φωνή του αναγνώστη που ξέρει, π.χ., ότι ένα πρόσωπο λέει ψέματα αλλά δεν ξέρει γιατί. Εγώ φυλάσσω την πληροφορία για να τη δώσω σε ένα άλλο σημείο. Ή αφήνω μια λεπτομέρεια και ο αναγνώστης μπορεί κάτι να υποψιαστεί. Ετσι νομίζω γίνεται πιο ενδιαφέρουσα η ανάγνωση», τονίζει.
Μέσα από τις περίπου 730 σελίδες του «Confiteor» ο Καταλανός συγγραφέας ασκεί κριτική στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία της εποχής και στις θρησκείες ως συστήματα εξουσίας. «Η θρησκεία ως κοινωνικό καθεστώς έχει δύναμη στον τρόπο σκέψης μας. Είναι μια άλλου είδους εξουσία. Με όλες τις εξαιρέσεις, γιατί υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που κάνουν καλό. Οταν μετατρέπεται σε κάτι πολύ δομικό μιας κοινωνίας αποκτά μεγάλη δύναμη και είναι επικίνδυνη. Οποιαδήποτε θρησκεία», τονίζει.
To «Confiteor» είναι μία από τις προσευχές της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και σημαίνει κάτι σαν «απολογούμαι» για τις αμαρτίες μου. Τι γνώμη έχει ο Ζάουμε Καμπρέ για τα ανθρώπινα αμαρτήματα; «Η αμαρτία είναι μια εφεύρεση του ανθρώπου που θέλει να έχει εξουσία πάνω σου. Από τη μια πλευρά είναι το κακό και από την άλλη η αμαρτία που δημιουργήθηκε για να περνάμε δύσκολα και να έχουμε ενοχές. Το κακό είναι κακό», μας λέει και παραδέχεται πως φαινομενικά εκείνο βγαίνει νικητής. «Οι αμφιβολίες του Αντριά είναι και δικές μου», επισημαίνει.
Το μυθιστόρημα «Confiteor» του Ζάουμε Καμπρέ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Τη μετάφραση υπογράφει ο Ευρυβιάδης Σοφός.