Εχοντας από την πρώτη κυβερνητική θητεία των ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ αναλάβει υπουργικό θώκο –τον Ιανουάριο του 2015 υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων και τον Σεπτέμβριο του 2015 υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού– αισθάνομαι σήμερα ότι έχει επιστρέψει στη θέση όπου νιώθει περισσότερο βολικά (μολονότι ο ίδιος δεν το δέχεται): του παρατηρητή των πολιτικών εξελίξεων, που επεμβαίνει την κρίσιμη στιγμή για να δώσει τα φώτα του. Κάθε απάντησή του οφείλει να διαβάζεται όχι μόνο σε πρώτο επίπεδο, αφού ο Αριστείδης Μπαλτάς γνωρίζει πώς να στέλνει μηνύματα: αμέσως, αλλά κυρίως εμμέσως. Για παράδειγμα, δεν θέλησε να σχολιάσει τη συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ ούτε τις σχέσεις κυβέρνησης – Εκκλησίας, ενώ από την άλλη τονίζει ότι «δεν έχουμε συζητήσει τι σημαίνει υπουργός της Αριστεράς σε σχέση με τη διοίκηση». Ουσιαστικά, οι αποστάσεις που παίρνει από κυβερνητικά τεκταινόμενα και συμπεριφορές είναι σαφείς. Ενδεικτικά, είναι ξεκάθαρος όταν κάνει λόγο για διασπάθιση δημόσιου χρήματος στο Ταμείο Αλληλοβοηθείας του ΥΠΠΟ και… απολαυστικός όταν επιτίθεται στους συνδικαλιστές, αλλά και όταν περιγράφει τη βαθμοθηρία των Ελλήνων γονιών για τα βλαστάρια τους. Οσο για την αριστεία, αντ’ αυτής προτιμά να μιλάει για προκοπή.
– Ο ΣΥΡΙΖΑ άλλα έλεγε στην αντιπολίτευση και άλλα τώρα. Δεν νιώθετε εκτεθειμένοι πολιτικά;
– Κάποιες δυσκολίες που ήταν αόρατες από τη σκοπιά της αντιπολίτευσης, τώρα είναι ευκρινείς. Για παράδειγμα, μέσα στον αναβρασμό της μακρόχρονης κρίσης δεν αντιμετωπίσαμε το θέμα των πλειστηριασμών με τρόπο που να καθιστά σαφή μια διαφοροποίηση: άλλο είναι να μιλάμε για πρώτη κατοικία και άλλο για ένα ξενοδοχείο. Οι «οριζόντιες» διατυπώσεις κατά κανόνα δεν είναι ακριβείς και δεν βοηθούν. Από την άλλη μεριά, όταν βρίσκεσαι στην αντιπολίτευση, δένεσαι σχεδόν σωματικά με εκείνους που θέλεις να εκφράσεις. Τι άλλο είναι μια διαδήλωση; Οταν είσαι κυβέρνηση έχεις υποχρεωτικά ευθύνες απέναντι σε όλους, ακόμη και σε εκείνους που σου έχουν αντιταχθεί. Οι κυβερνητικές δουλειές είναι, θα έλεγα, άλλης τάξης. Και η ένταση ανάμεσα στα δύο είναι πολύ διδακτική. Για όλους μας. Και βεβαίως είναι ένταση που δεν έχει καμιά σχέση με τα επίθετα με τα οποία μας «στολίζουν».
– Μα ακόμη και έτσι, είστε ικανοποιημένος από τον τρόπο διακυβέρνησης έως τώρα;
– Ο ΣΥΡΙΖΑ ακόμη δεν έχει δείξει πλήρως ποιος είναι και τι θέλει να κάνει. Εως τώρα η προσπάθειά του έχει εστιασθεί στη διαπραγμάτευση, στο χρέος, στην οικονομία. Οι στοχεύσεις και οι δυνατότητές του θα δοκιμαστούν πληρέστερα σε συνθήκες «ομαλότητας», όταν η Ελλάδα γίνει πλήρως κυρία του οίκου της. Οχι σε συνθήκες όπως αυτές της τελευταίας τριετίας με τις αξιολογήσεις και τα υποχρεωτικά υφεσιακά μέτρα.
– Αρα τι λείπει;
– Για παράδειγμα, δεν έχουμε συζητήσει επαρκώς τι σημαίνει υπουργός της Αριστεράς σε σχέση με τη διοίκηση. Ενα υπουργείο καταρτίζει νόμους και θέτει ένα γενικό πλαίσιο λειτουργίας. Αλλά οι πολίτες συνεχίζουν να ζητούν εξαιρέσεις και κάποτε ρουσφέτια. Η αναζήτηση μιας ισορροπίας ανάμεσα στο προσωπικό δίκιο και στον γενικό κανόνα εγείρει κάποιες φορές πραγματικά ηθικά διλήμματα σε όσους βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης. Αλλά αποτελεί γνήσια εμπειρία το ότι αν, μετά από εμπεριστατωμένη εξέταση, πεις ένα πειστικό «όχι», έχεις κερδίσει. Οι άνθρωποι αρχίζουν και πιστεύουν ότι εννοείς αυτά που λες. Αντιθέτως, εάν αφήσεις χαραμάδες του τύπου «θα το δούμε», «ξαναπεράστε» κ.λπ. έχεις χάσει. Ή ας πάρουμε τη διαπλοκή. Πέρα από τα μεγάλα ζητήματα που απασχολούν τη δημοσιότητα, λειτουργούν σχεδόν παντού εστίες «μεσαίας διαπλοκής», όπου κατασπαταλιέται αφειδώς δημόσιο χρήμα. Εάν τα αποστήματα –δημιουργημένα και συντηρούμενα διακομματικά για πολλά χρόνια– σπάσουν, θα απελευθερωθούν ζωτικές δυνάμεις. Τούτος είναι σημαντικός κρίκος μιας σωστής αριστερής διακυβέρνησης. Γιατί οι δυνάμεις που θα απελευθερωθούν έτσι είναι έτοιμες να στρατευθούν για το κοινό καλό. Και ακόμη περισσότερο όταν οι κυβερνώντες επιδεικνύουν εν προκειμένω γνήσια κομματική ανεξιθρησκεία.
– Σας κατηγορούν ότι αναπαράγετε αγκυλώσεις του παρελθόντος.
– Η κοινωνία σίγουρα πάσχει από αγκυλώσεις και μάλιστα με ρίζες παλιές. Η αριστερή διακυβέρνηση οφείλει να τις σπάσει. Κοιτάξτε τι γίνεται με το Σκοπιανό, που ύστερα από 25 χρόνια άνοιξε πάλι με τους ίδιους περίπου όρους. Χρέος μας είναι να δούμε όχι απλώς τις αγκυλώσεις, αλλά όλους τους μεγάλους τομείς από τη σκοπιά των οικονομικά ασθενέστερων. Oπως και το να οικοδομήσουμε θεσμούς με όρους ουσιαστικής δημοκρατίας. Iσως δεν μοιάζουν αυτά πολύ επαναστατικά, αλλά καλούμαστε να αναμετρηθούμε με πραγματικά, πολλά, μεγάλα και συσσωρευμένα προβλήματα. Το στίγμα μας, εκείνο που θα μας ανοίγει διαρκώς το μέλλον, θα προκύψει από το πώς αντιμετωπίζουμε στην πράξη αυτά τα προβλήματα. Ενδεικτικά, έχει ήδη ανοίξει με πολύ δημιουργικούς όρους το όλο θέμα της παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας.
– Δεν είναι ερωτήματα που έπρεπε να είχατε απαντήσει ως πολιτικός χώρος, τόσα χρόνια στην αντιπολίτευση; Μήπως το 2018 όλα αυτά είναι ουτοπικά, ενώ ενισχύονται ο λαϊκισμός και οι μικροπολιτικές στοχεύσεις;
– Δεν θα μιλούσα για ουτοπία. Ούτε καν για όραμα. Θα μιλούσα για μια διαρκή διεύρυνση του εφικτού υπό μία κοινωνικά μεροληπτική σκοπιά.
Η αριστεία χωρίς αλληλεγγύη δεν μου λέει πολλά
– Τι σας οδήγησε στην απόφαση να ξεκινήσετε την έρευνα του Ταμείου Αλληλοβοηθείας των υπαλλήλων του υπ. Πολιτισμού;
– Το Ταμείο Αλληλοβοηθείας ιδρύθηκε, υποτίθεται, για τους σκοπούς που υπαινίσσεται το όνομά του. Αλλά ιδρύθηκε ως νομικό έκτρωμα με ταυτόχρονο διορισμό Δ.Σ. που δεν λογοδοτεί πουθενά. Η χρηματοδότησή του εξασφαλίζεται αποκλειστικά μέσω ποσοστού (!) επί των εσόδων του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων (ΤΑΠΑ), δηλαδή όλων των εσόδων που αποδίδει στη χώρα η πολιτιστική της κληρονομιά. Ετσι ακόμη και η ίδια η λέξη «αλληλοβοήθεια» παύει να έχει περιεχόμενο. Αυτά μου φάνηκαν εξαιρετικά παράδοξα, να το πω κόσμια.
– Και τι διαπιστώσατε;
– Αλλοθι του Ταμείου Αλληλοβοηθείας είναι η λειτουργία ενός βρεφονηπιακού σταθμού και κάποιων κατασκηνώσεων. Αλλά τα έσοδα του Ταμείου φαίνονταν να υπερκαλύπτουν κατά πολύ τα ευλόγως υπολογιζόμενα έξοδα γι’ αυτές τις δραστηριότητες. Κάπου αλλού έμοιαζε να πηγαίνουν τα πολλά λεφτά. Δηλαδή κάτι σαν καραμπινάτη διαπλοκή. Η κ. Λούβη, πρόεδρος του ΤΑΠΑ, το κατάλαβε, ο προκάτοχός μου κ. Ξυδάκης το κατάλαβε, εγώ το κατάλαβα. Και τελικά, ξεπερνώντας κάμποσες «αντιστάσεις», ο έλεγχος ξεκίνησε και φαίνεται πως έχει αποτελέσματα.
– Ωστόσο, η κ. Λούβη απομακρύνθηκε από τη θέση της από τη νυν υπουργό, Λυδία Κονιόρδου.
– Οι λόγοι απομάκρυνσης εξακολουθούν να παραμένουν για μένα πλήρως ακατανόητοι.
– Η περιπέτεια του Γιαν Φαμπρ, ο οποίος αποχώρησε από τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών λόγω των αντιδράσεων που προκάλεσαν οι επιλογές του, τι σας άφησε;
– Επειτα από μια ομολογουμένως ατυχή πρώτη συνέντευξη, ο Φαμπρ δεν αφέθηκε να εξηγήσει τι ακριβώς ήθελε να κάνει, το πώς θα σεβόταν την ελληνική καλλιτεχνική παραγωγή και το πώς ένα πρόγραμμα με αρχή, μέση και τέλος θα τη βοηθούσε θεσμικά να καταστεί δημιουργικά εξωστρεφής. Κρίμα, γιατί χάσαμε όλοι μια μεγάλη ευκαιρία.
– Βέβαια, πήρατε το βάπτισμα της υπουργικής θέσης στο Παιδείας.
– Θα συνόψιζα λέγοντας ότι οφείλουμε να στραφούμε στα σχολεία. Οι επισκέψεις μου σε κάποια από αυτά ήταν στιγμές ζωογόνες. Η κουβέντα με μαθητές και δασκάλους εν θερμώ διέφερε πολύ από τις συζητήσεις με τους αντίστοιχους συνδικαλιστές. Κάτι από την πνοή του σχολείου χανόταν.
– Η αριστεία είναι… ρετσινιά;
– Δεν έχω τίποτε με τη λέξη, αλλά με την «εφαρμογή» της σε ανταγωνιστικές εξετάσεις παιδιών Δημοτικού. Μου φαίνεται πολύ σωστότερη η προτροπή «παιδί μου, κοίταξε να προκόψεις» παρά η «αγωνίσου να βγεις πρώτος». Ομολογώ πως η «αριστεία» χωρίς αλληλεγγύη και κοινωνική ευθύνη δεν μου λέει πολλά. Και μάλιστα, η εμμονή στη λέξη ίσως συνδέεται και με μια νέα στάση των γονιών. Παλαιότερα οι γονείς άκουγαν με σεβασμό τις παρατηρήσεις του δασκάλου. Σήμερα, πολλοί γονείς τα βάζουν με τον δάσκαλο όταν τολμάει να υποστηρίξει ότι το αριστούργημά τους μπορεί να έχει και ψεγάδια!
Διαβάζοντας Ζίζεκ
Μου χάρισε το τελευταίο του βιβλίο, «Παράμετροι και γνώμονες εξ αριστερών» από τις εκδόσεις Νήσος. Εύλογα, λοιπόν, ρώτησα τι διαβάζει αυτή την περίοδο.
«Εκτός από αστυνομικά, που βοηθούν στον ύπνο, διαβάζω δύο βιβλία για την Οκτωβριανή Επανάσταση. Συγκεκριμένα, διαβάζω τον “Οκτώβρη” του Τσάινα Μιέβιλ. Είναι συναρπαστικό βιβλίο, καθώς δίνει μυθιστορηματικά την πορεία των γεγονότων από τον Φεβρουάριο έως τον Οκτώβριο του 1917 στη Ρωσία. Επίσης, διαβάζω το “Λένιν 2017” του Σλαβόι Ζίζεκ. Ο Ζίζεκ είναι ενδιαφέρων τύπος. Λειτουργεί στο επίπεδο του σταρ, αλλά και του σοβαρού στοχαστή. Το βιβλίο μας οδηγεί, μας επιτρέπει να δούμε τα όρια στα οποία προσέκρουσε ο Λένιν και τα ανοιχτά ερωτήματα που έθεσε στον εαυτό του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Είναι ένα μη συμβατικό βιβλίο σε σχέση με ό,τι θα περίμενε κάποιος να διαβάσει για τον Λένιν».
Η συνάντηση
Αφησε την επιλογή εστιατορίου σε εμένα. Tελικά ο «Βλάσσης» αποδείχθηκε ιδανική επιλογή. Το ιστορικό εστιατόριο, που ξεκίνησε τη διαδρομή του προ περίπου 30 ετών από την οδό Αρματολών και Κλεφτών στον Λυκαβηττό, βρίσκεται πλέον στην οδό Μαιάνδρου 15, πεζόδρομο που χωρίζεται από την οδό Μιχαλακοπούλου με πάρκο. Ξεκινήσαμε με μια κλασική χωριάτικη σαλάτα, την οποία απογείωσαν τα φύλλα δυόσμου, τα σπιτικά κρουτόν και κυρίως η φέτα Μυτιλήνης. Για κύριο πιάτο επιλέξαμε λαχανοντολμάδες (με σπιτικό μοσχαρίσιο κιμά, ρύζι και μυρωδικά) και κοτόπουλο με φέτα, ντομάτα, κρεμμύδι και γλυκιά πιπεριά. Συνοδεύσαμε το φαγητό με κόκα κόλα. Το σέρβις ήταν άψογο. Ο λογαριασμός ήταν 44,1 ευρώ.
Oι σταθμοί του
1943
Γεννήθηκε στην Κέρκυρα.
1962
Αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών και πέτυχε στις εξετάσεις στη Σχολή Μηχανολόγων – Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ.
1968
Πτυχίο από το ΕΜΠ.
1973
Διδακτορικό δίπλωμα στη Θεωρητική Φυσική από το Πανεπιστήμιο Παρισίων.
1976
Διορισμός στο ΕΜΠ.
2002
Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής 2002 για το βιβλίο «Αντικείμενα και όψεις εαυτού» (Εστία 2001).
2010
Βραβείο εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας Ξανθόπουλου – Πνευματικού και συνταξιοδότηση από το ΕΜΠ.
2015
Υπουργός Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων στην πρώτη κυβέρνηση Τσίπρα.