Σάρλοτ Ρουεσέ: Ιστορική άγνοια μας οδήγησε στο Brexit

Σάρλοτ Ρουεσέ: Ιστορική άγνοια μας οδήγησε στο Brexit

8' 7" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το 2018 η έδρα Κοραή για τη Νεότερη Ελληνική και Βυζαντινή Ιστορία, Γλώσσα και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Κινγκς του Λονδίνου, ιδρυθείσα μέσα στα αποκαΐδια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, κλείνει έναν αιώνα ζωής. Χάρις σε μια επιτυχημένη εκστρατεία που πραγματοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια, βρέθηκαν οι απαραίτητοι οικονομικοί πόροι για τη διατήρησή της, με ιδιωτικές δωρεές από την Ελλάδα και την Κύπρο. Ετσι θα περάσει η σκυτάλη από τον αφοσιωμένο Ρόντρικ Μπίτον στην καθηγήτρια Γκόντα Φαν Στιν. Μια πεισματική νίκη για τις ανθρωπιστικές σπουδές που δίνουν μάχη επιβίωσης σε ολόκληρο τον κόσμο.

Για τα 100 αυτά χρόνια το Κινγκς έχει υπάρξει ένα ιστορικό «προκεχωρημένο φυλάκιο» της μελέτης του ελληνικού πολιτισμού στη Γηραιά Αλβιώνα, με ποιοτικότατο επιστημονικό δυναμικό σε αυτό το πεδίο. Με το Centre for Hellenic Studies που ιδρύθηκε το 1989, το πανεπιστήμιο συνεχίζει τη φιλελληνική του παράδοση. Επικεφαλής του κέντρου αυτού ήταν για ένα διάστημα και η Σάρλοτ Ρουεσέ, που κάθεται απέναντί μου στο πολύβουο εστιατόριο της Royal Academy of Arts. Προσηνής, με χιούμορ και με ζωντάνια, έδωσε την προηγούμενη ημέρα μια εξαιρετική ομιλία στο πανεπιστήμιο για την 27η Εκδήλωση της Σειράς Διαλέξεων Ράνσιμαν, θεσμοθετημένη από τον Νίκολας και τη Μάττι Εγκον για να τιμήσουν τον επιστήθιο φίλο τους, βυζαντινολόγο σερ Στίβεν Ράνσιμαν.

Η τέχνη του λόγου

Ο Νίκολας Εγκον έφυγε πέρυσι από τη ζωή και η Ρουεσέ, που είναι φημισμένη επιγραφολόγος «κέντησε» μαεστρικά στη διάλεξή της, με τίτλο «Η θέαση της Ανατολής, από τον Ηρόδοτο μέχρι σήμερα», πολλές αναφορές στον ευεργέτη που γνώριζε άριστα την Ανατολική Μεσόγειο. Αλλωστε, η διακεκριμένη επιστήμων που συνδύασε το όνομά της με τις ανασκαφές στην πόλη Αφροδισιάδα της Μικράς Ασίας, με έρευνες στο Κουβέιτ και αλλού, έχει εξασκηθεί στην τέχνη του λόγου από την πολυετή διδασκαλία της στην έδρα Υστερης Αρχαιότητας και Βυζαντινών Σπουδών στο Κινγκς. Ομως, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο είναι πως υπήρξε από τους πρώτους επιστήμονες που συνέδεσαν τις ανθρωπιστικές σπουδές με τη νέα τεχνολογία στον πρωτοπόρο τομέα που ονομάζεται Digital Humanities.

Παραγγείλαμε αρχικά έναν αχνιστό καφέ, για να ζεσταθούμε από τη λονδρέζικη παγωνιά και αρχίσαμε να συζητάμε. «Στο Πανεπιστήμιο Κινγκς εμείς οι ελληνιστές είμαστε σαν μια μεγάλη οικογένεια και νομίζω ότι ήταν ταιριαστό το γεγονός πως ένα μέλος της, όπως εγώ, είχε την αγαθή τύχη να μιλήσει για τον Εγκον. Αν και γεννήθηκε στην Τσεχία, ήταν ένας άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη και στην προώθηση του ελληνικού πολιτισμού με συνεχείς δωρεές και ευεργεσίες μαζί με τη σύζυγό του Μάττι Ξυλά».

Η Ρουεσέ που σπούδασε στο Κέμπριτζ και στην Ουάσιγκτον μεγάλωσε σε ένα σπίτι, όπου η αγάπη προς την Ελλάδα ήταν έκδηλη. Η «παράδοση» αυτή γεννήθηκε από τη γιαγιά της, Tζωρτζίνα Μπάκλερ, από τους πρώτους επιστήμονες στην Αγγλία που ξεκίνησαν μεν από τη μελέτη των κλασικών για να ανακαλύψουν το υποφωτισμένο τότε θέμα του Βυζαντίου. Ο παππούς της ήταν επίσης επιγραφολόγος. Ο πατέρας της δίδασκε αρχαία ελληνικά.

Η ίδια επισκέφθηκε την Ελλάδα για πρώτη φορά το 1963 με συμμαθήτριές της από το Λύκειο σε ηλικία 17 ετών, σε μια περίοδο όπου κτίζονταν τα «Ξενία» και που ο ΕΟΤ είχε αφίσες του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και του Μόραλη, όπως θυμάται. «Ηταν εξαιρετική προβολή για τη χώρα σας. Τόσο πρωτοπόρα! Το αξιοπερίεργο είναι ότι αν και αφιέρωσα όλη την καριέρα μου στην πατρίδα σας, εργάστηκα σε μέρη εκτός των σύγχρονων συνόρων σας, όπου είχε ακμάσει ο ελληνικός πολιτισμός, από την Τουρκία ώς τη Μέση Ανατολή. Η Ελλάδα διαθέτει θαυμάσιους επιγραφολόγους και έτσι δεν θα με χρειαζόσασταν. Πήγα σε άλλες περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ενα από τα περιστατικά, πάντως, που αξίζει να αναφέρω είναι πως όταν καταπιάστηκα με τις επιγραφές της Αφροδισιάδας, συνειδητοποίησα ότι τις είχε μελετήσει και ο παππούς μου πολύ πολύ καιρό πριν. Ηταν πολύ συγκινητικό».

Η εφαρμογή

«Οι επιγραφές είναι ένα πολύ γοητευτικό θέμα», συνεχίζει. «Το ζήτημα είναι πώς τις κάνεις προσιτές στο ευρύ κοινό, ειδικά το σημερινό. Στη Ρώμη έχουμε κάποιους συναδέλφους που ανέπτυξαν μια εφαρμογή που φωτογραφίζεις μια επιγραφή και σου δίνει τη μετάφρασή της. Στο Λούβρο σκέφτονται να προβάλουν τη μετάφραση στον τοίχο. Ομως, πολύ συχνά οι επιγραφές είναι ατέλειωτες λίστες με αγαθά, καταλόγους κ.λπ. Αν κάτσεις να τα διαβάσεις, θα περάσεις ώρες μπροστά από καθεμιά. Πρέπει να βρούμε έναν άλλο τρόπο να αποκαλύψουμε τη μαγεία τους, να εξηγήσουμε πόσο σημαντικές είναι για τη γνώση μας στην αρχαιότητα.

Το θέμα είναι ότι πλέον με τη συμβολή της τεχνολογίας μάς έχουν λυθεί τα χέρια και μπορούμε να σκεφτούμε δημιουργικούς τρόπους μέσα από τους οποίους η σημερινή νέα γενιά θα έρθει σε επαφή με το παρελθόν, με την κλασική παιδεία, με τις αξίες που δεν πρέπει να χαθούν. Σκεφτείτε λ.χ. ότι σήμερα έχει κανείς τη δυνατότητα να δημοσιεύσει ένα ογκώδες επιστημονικό έργο στο Διαδίκτυο που κανένας εκδότης δεν θα αναλάμβανε να κυκλοφορήσει στο εμπόριο διότι δεν θα είχε κέρδη.

Ο τομέας των Digital Humanities, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να βοηθήσει στο να υπάρξει σφαιρικότερη παρουσίαση της Ιστορίας, κάτι εξαιρετικά σημαντικό για την εποχή μας. Νομίζετε πως η διδασκαλία της Ιστορίας στη Βρετανία δεν έχει σχέση με το επερχόμενο Brexit; Κάνετε λάθος!».

Ιστορία α λα καρτ

«Οποιο πολιτικό αφήγημα και αν θες να επιβάλεις, μπορείς να βρεις επιλεκτικά μέσα από την Ιστορία, κάτι που να το υποστηρίζει. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις λίγη Ιστορία από εδώ ή από εκεί, για να αποδείξεις πως έτσι ήταν τα πράγματα. Θα σας δώσω ένα απτό παράδειγμα από τη σημερινή πολιτική κατάσταση και τη σημασία της Ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: οι Κούρδοι έχουν πρόβλημα να αναγνωριστούν ως οντότητα διότι δεν υπήρχαν στην κλασική περίοδο, δεν μπορούν να στραφούν στην αρχαιότητα και να αποδείξουν την ύπαρξή τους στην περιοχή. Χρειάζεται μια σφαιρική αντιμετώπιση της Ιστορίας για να μην πέσει κανείς σε παγίδες. Κυρίως χρειάζεται να αντιμετωπίζει κανείς το παρελθόν, όχι ταυτισμένος με την πλευρά της χώρας στην οποία γεννήθηκε, αλλά να βλέπει τα συμβάντα από την πλευρά της μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Τι μαθαίνουμε από αυτά για την ανθρώπινη φύση, όχι μόνον για την πατρίδα μας…».

Η τρίτη ηλικία ψήφισε την έξοδο, οι νεότεροι θα πληρώσουν τη ζημιά

Αφήνοντας πίσω μας την Ελλάδα της αρχαιότητας, βρισκόμαστε ξαφνικά στη Βρετανία που αποκόπτεται από την Ευρωπαϊκή Ενωση (αυτά είναι τα καλά όταν μιλάς με έναν ιστορικό που παίζει την επιστήμη του στα δάχτυλα). «Ας εξετάσουμε τη διδακτέα ύλη της Ιστορίας στα βρετανικά σχολεία τα τελευταία 20 χρόνια. Επικεντρώνει πολύ σε διάφορες πηγές έτσι ώστε να βοηθήσουν τον μαθητή να φτιάξει τα δικά του συμπεράσματα και να μην του επιβάλουν ένα έτοιμο αφήγημα.

Το πρόβλημα είναι πως όλες αυτές οι πηγές είναι σε μια γλώσσα που να μπορεί να καταλάβει ο μαθητής, δηλαδή τα αγγλικά, και αναγκαστικά περιορίζονται στον 19ο και στον 20ό αιώνα. Οι μεσαιωνικές πηγές μένουν απέξω, διότι πρέπει να ξέρεις λατινικά. Ετσι, λοιπόν, χωρίς να το καταλάβουμε, τα παιδιά γνωρίζουν καλά την πρόσφατη ιστορία αλλά όχι εκείνη πριν από τον 19ο αιώνα, δεν έχουν ιδέα για τον Μεσαίωνα. Και πού είναι το πρόβλημα θα πείτε; Η θέαση της Βρετανίας μικραίνει κυρίως στη γνώση του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε αυτό το έπος της εθνικής υπερηφάνειας».

Αυτό, σύμφωνα με τη Ρουεσέ, οδηγεί τους ανθρώπους να αποκτούν μια εγωκεντρική αντίληψη για την πατρίδα της και τα κατορθώματά της.

Οι βρετανικές κτήσεις

«Η ιστορία του Μεσαίωνα υποβαθμίζεται παντού. Οποιος όμως τη γνωρίζει, μπορεί να καταλάβει μια οικουμένη στην οποία η γεωγραφία είναι διαφορετική, οι γλώσσες είναι άλλες, η σύνδεση της Βρετανίας με την Ευρώπη είναι πολύ πιο έντονη. Το Καλαί της Γαλλίας για παράδειγμα ήταν μια βρετανική κτήση μέχρι κάποια περίοδο. Το βασίλειο είχε εδάφη στη Γαλλία ώς τον 16ο αιώνα.

Αν, όμως, δεις τη Βρετανία στον 19ο αιώνα είναι μόνον οι νήσοι και η αυτοκρατορία της σε διάφορα μέρη του κόσμου. Είναι μια άλλη σκοπιά που δεν βοηθά να καταλάβεις ότι ως Βρετανός ανήκεις στην Ευρώπη. Ξέρετε πόσοι Βρετανοί πολίτες έχουν ρίζες από άλλες χώρες του κόσμου; Το περίεργο ήταν ότι την έξοδο από την Ευρώπη την υπερψήφισαν κυρίως άνθρωποι ξένης καταγωγής από μέρη του αποικιακού μας παρελθόντος, που έχουν βρετανική υπηκοότητα. Ξέρετε γιατί; Λένε από μέσα τους: γιατί να είναι ευκολότερο για έναν Ελληνα ή για έναν Πολωνό να έρθουν εδώ χωρίς χαρτιά να εργαστούν αλλά για τον αδελφό μου που μένει στην Ασία είναι αδύνατον;».

Σύμφωνα με τη Ρουεσέ, το Brexit ήρθε διότι ο καθένας από τους ψηφοφόρους κοίταξε τα δικά του μικροσυμφέροντα, ενώ η γνώση της Ιστορίας ήταν μονόπλευρη και ελλειμματική. Στοχοποιεί μάλιστα την τρίτη ηλικία: «Σε πολλές χώρες, οι κυβερνήσεις έχουν πολύ ευεργετική στάση προς τους ηλικιωμένους διότι είναι αυτοί που πηγαίνουν στις κάλπες σε σχέση με τους νεότερους που μπορεί να απέχουν. Η τρίτη ηλικία στη Βρετανία ψήφισε την έξοδο από την Ευρώπη, διότι ξέρει πως είναι κάτι που δεν θα επηρεάσει τη ζωή της, η οποία έτσι και αλλιώς βαίνει προς το τέλος της. Αντιθέτως, τη ζημιά θα την πληρώσουν οι νεότεροι, που θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τις καινούργιες συνθήκες σε βάθος χρόνου. Πώς σας φαίνεται αυτό; Σίγουρα δεν είναι δίκαιο», λέει η καθηγήτρια που ήταν εναντίον της εξόδου της Βρετανίας από την Ε.Ε.

Η συνάντηση

Με τρεις βαθμούς Kελσίου και βροχή, το καφέ της Βασιλικής Ακαδημίας Τεχνών έδειχνε μια όαση ζέστης και θαλπωρής, αν και είχε τρομερή φασαρία. Το φαγητό, βέβαια, δεν μπορεί να διακριθεί για τη φαντασία του. Παραγγείλαμε αρχικά καφέδες, ένα ρύζι με λαχανικά και κάρι και μια κις λορέν με σαλάτα. Ο λογαριασμός ήρθε αρκετά τσιμπημένος, καθώς στοιχίζουν πολύ τα μικρά εμφιαλωμένα νερά και τα αναψυκτικά, κάτι που πρέπει πάντα να έχει κανείς στον νου του στη Βρετανία. Στο τέλος μοιραστήκαμε και ένα επιδόρπιο.

Oι σταθμοί της

1946

Γεννιέται στη Βρετανία.

1965-1969

Σπουδάζει στην Οξφόρδη.

1969-1970

Κάνει μεταπτυχιακά στο Παρίσι.

1971-1972

Συνεχίζει τις μεταπτυχιακές σπουδές στις ΗΠΑ.

1976-1979

Ασχολείται με τις ελληνικές επιγραφές στο Κουβέιτ και ζει εκεί.

1984

Αρχίζει να διδάσκει στο Κινγκς Κόλετζ.

2004

Κάνει την πρώτη της ψηφιακή έκδοση στον τομέα των Digital Humanities.

2005

Γίνεται καθηγήτρια στο Κινγκς.

2011

Aφήνει την έδρα στο Κινγκς, έχοντας χρηματίσει επικεφαλής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή