Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα

Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα

6' 58" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι «Μεθυσμένες γαίες» του εικαστικού καλλιτέχνη Νίκολας Β. Κ. (Nicholas V.K.) προκαλούν και οδηγούν σε ξεχωριστό αφήγημα η κάθε μία. Πρόκειται για την ίδια Γη, τη δική μας, της οποίας η χαρούμενη και σκυθρωπή πλευρά προδιαθέτει για μια ξεχωριστή αίσθηση μέθης. Mέθη χαράς και λύπης αντίστοιχα, αν ερμηνεύουμε σωστά τη ματιά του καλλιτέχνη.

Ανατρέχουμε σε δύο κείμενα που αναφέρονται σε γεγονότα που απέχουν χρονικά δύο αιώνες και θα μπορούσαν να προσομοιάσουν τη διάθεση (mood) που εκπέμπουν η μία και η άλλη «μεθυσμένη» Γη. Το πρώτο είναι «ύμνος» σε μια φύση στην οποία όλα βρίσκονται σε ισορροπία. Ως την εποχή του δεύτερου όμως, είχε ήδη γίνει γνωστό ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτή την ισορροπία, γεγονός που προκαλεί μεγάλη ανησυχία. Το καθένα παραπέμπει σε ξεχωριστό αφήγημα, «παράθυρο» στην κατανόηση και διατήρηση του πλανήτη, με επιστήμονες, και ακτιβιστές εν δράσει.

1. Στο «The invention of Nature. The Adventures of Alexander von Humboldt. The Lost Hero of Science» (Η επινόηση της φύσης. Οι περιπέτειες του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, του χαμένου ήρωα της επιστήμης, 2015) η Αντρέα Βουλφ (Andrea Wulf), ιστορικός και βιογράφος, παρουσιάζει τη ζωή και το έργο ενός σπουδαίου Γερμανού εξερευνητή, του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ (1769-1859), που πριν από διακόσια και πλέον χρόνια, πραγματοποίησε μια φιλόδοξη επιστημονική εκστρατεία ανά τον κόσμο, στην οποία επένδυσε όλη του την περιουσία.

2. Στο «Losing Earth: The Decade We Almost Stopped Climate Change» (Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή, 2019) ο Ναθάνιελ Ριτς, σύγχρονος ταλαντούχος συγγραφέας και δημοσιογράφος, μεταφέρει κάποιες διαπιστώσεις, για την κλιματική κρίση, που ήταν ήδη γνωστές από τη δεκαετία 1979-1989, όπως γνωστός ήταν και ο τρόπος αποτροπής της. Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί και επίσημα κάτι που ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, ενώ τροφοδότησε, και συνεχίζει να τροφοδοτεί, μια τάση εσκεμμένης κλιματικής άρνησης (climate denialism).

Στη Λατινική Αμερική

Στο ταξίδι του στη Λατινική Αμερική διασχίζοντας τη ζούγκλα, ο Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, μαζί με τον συνεργάτη του χαρτογράφησαν για πρώτη φορά τον Αμαζόνιο με τους παραποτάμους του. Ταξίδεψαν μέσα από τροπικά δάση κατά μήκος του ποταμού Ορινόκο, εξαντλημένοι από την πείνα και αντιμέτωποι με άγρια ζώα.

Η εμμονή του Χούμπολντ με τα ηφαίστεια τους οδήγησε στις κορυφές των Ανδεων και στο ηφαίστειο Τσιμποράθο, ύψους 6.300 μέτρων. Κουβαλούσαν μαζί 43 όργανα μέτρησης και παρατήρησης, όπως πυξίδες, τηλεσκόπια, μικροσκόπια, θερμόμετρα, βαρόμετρα, ρολόι με εκκρεμές, και κυανόμετρο (cyanometer) που μετράει τις 53 αποχρώσεις του μπλε του ουρανού ως συνάρτηση της ποσότητας των υδρατμών στην ατμόσφαιρα.

Εκτός από το υψόμετρο και την ατμοσφαιρική πίεση, κατέγραφαν και πολλές ακόμη παραμέτρους που είχαν σχέση με την παγκόσμια βλάστηση, τον προσδιορισμό του γεωμαγνητικού ισημερινού και των κλιματικών ζωνών. Ακολούθησαν η Κούβα, οι Ανδεις, το Περού, το Μεξικό, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, προτού επιστρέψουν στην Ευρώπη, τον Αύγουστο του 1804.

Στη Βενεζουέλα, ο Χούμπολντ αποκήρυξε τις μεθόδους της αποικιοκρατίας και προειδοποίησε για ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή λόγω της απερίσκεπτης αποψίλωσης των δασών από Ευρωπαίους αποικιοκράτες. Σε επιστολή του στον πρόεδρο Τόμας Τζέφερσον έγραφε: «Η ακόρεστη επιθυμία και οι αμείωτες δραστηριότητες μεγάλων κοινοτήτων, απογυμνώνουν και λεηλατούν τη Γη».

Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα-1

«Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή» του ταλαντούχου συγγραφέα και δημοσιογράφου Ναθάνιελ Ριτς.

Μεσολάβησαν 200 χρόνια από αυτή την πρώτη διαπίστωση για να υπάρξει συναγερμός γύρω από την άναρχη χρήση της Γης από τον άνθρωπο. Οι ντόπιοι της Λατινικής Αμερικής τον λάτρεψαν γιατί ταυτίστηκε μαζί τους, υπερασπίστηκε την ανεξαρτησία των εδαφών τους και την κατάργηση της δουλείας.

Ακόμη και σήμερα οι άνθρωποι γοητεύονται από τα επιτεύγματά του αναγνωρίζοντας στο άτομό του έναν περιπετειώδη εξερευνητή, γεωφυσικό και ανθρωπιστή. Ο Χούμπολντ «άνοιξε τα μάτια» πολλών συναδέλφων του, σύγχρονων και μεταγενέστερων, στην κατεύθυνση ενός νέου τρόπου κατανόησης της φύσης που αναδεικνύει την ανάγκη διεπιστημονικής προσέγγισης. Μέσα από τη διεπιστημονική έρευνα και τη βαθιά κατανόηση των φυσικών φαινομένων ο Χούμπολντ συνέδεσε κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές παραμέτρους με περιβαλλοντικά προβλήματα και δημιούργησε ένα σύγχρονο περιβαλλοντικό ρεύμα. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη έφερε μαζί του μια τεράστια συλλογή από  δείγματα φυτών, ζώων, χειροτεχνημάτων, και στατιστικών στοιχείων. Ηταν μόνο 34 ετών. Είχε επιβιώσει από ένα επικίνδυνο ταξίδι και κουβαλούσε εκπληκτικές ιστορίες για την ποικιλομορφία της φύσης και των λαών του κόσμου που συνδέονται μέσα από ιδέες, επιστήμες και τέχνες στον παγκόσμιο ιστό της γνώσης και του πολιτισμού.

Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα-2

Tα βιβλία «Η επινόηση της φύσης. Οι περιπέτειες του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, του χαμένου ήρωα της επιστήμης», της Αντρέα Βουλφ, και «Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή» του ταλαντούχου συγγραφέα και δημοσιογράφου Ναθάνιελ Ριτς.

Ο Δαρβίνος

Θεωρήθηκε αυθεντία και, όπως γράφτηκε στην εγκυκλοπαίδεια Britannica, η φήμη του στην Ευρώπη υπολειπόταν μόνον αυτής του Μεγάλου Ναπολέοντος. Σύμφωνα με τη βιογράφο του, Αντρέα Βουλφ, ο Δαρβίνος δεν θα ήταν ο Δαρβίνος χωρίς τον Χούμπολντ.

Το βιβλίο του «Cosmos» (1834), από την αρχαία ελληνική λέξη «Κόσμος» που σημαίνει «ομορφιά και τάξη», ήταν έργο ζωής. Μέσα από την έρευνα και τα ταξίδια του, διαμόρφωσε ένα νέο τρόπο κατανόησης του κόσμου ως ένα ενιαίου σύνολου στο οποίο ενέτασσε ανθρώπους και φύση, ουρανό και γη.

Παρότι ο όρος φυσικό κεφάλαιο (natural capital) καθιερώθηκε πολύ αργότερα σαν τρόπος σκέψης για τα οικοσυστήματα, τον άνθρωπο και την οικονομία, ο Χούμπολντ υπήρξε πρωτοπόρος. Παράλληλα έβλεπε την ομορφιά και την τάξη στη φύση σαν ένα χορό του κόσμου και του μυαλού, της επιστήμης και της ποίησης. Προχώρησε τη γνώση, με νέες ανακαλύψεις και τρόπους έκφρασης μέσα και από την τέχνη.

Ο «τελευταίος άνθρωπος που ήξερε τα πάντα» δημιούργησε ένα ρεύμα γύρω από τις τέχνες που, παράλληλα με τις επιστήμες, φωτίζουν τη σχέση μας με τη φύση και τη διαχείριση του πλανήτη. Το αμερικανικό μουσείο Smithsonian προβάλλει την έκθεση «Alexander von Humboldt and the United States: Art, Nature, and Culture» αναδεικνύοντας την επιρροή του σε εικαστικές τέχνες, επιστήμες, λογοτεχνία και πολιτική.

Οι επιστήμονες, τα στοιχεία, οι πρόεδροι και οι πετρελαϊκές

Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα-3

Ο Αλεξάντερ φον Χούμπολτ όπως τον αποτύπωσε στον καμβά ο ζωγράφος Τζούλιους Σρέιντερ (1859).

Στο «Losing Earth» ο Ναθάνιελ Ριτς αναφέρεται στη δεκαετία 1979-1989, οπότε ξεκίνησαν κάποιες επίσημες συζητήσεις για το κλίμα. Το 1979, μία έκθεση της EPA (U.S. Environmental Protection Agency) έπεσε στα χέρια του Ρέιφ Πόμερανς (Rafe Pomerance), λομπίστα του περιβάλλοντος. Οι συγγραφείς της εν λόγω έκθεσης προειδοποιούσαν για ζημιογόνες αλλαγές στην ατμόσφαιρα του πλανήτη εξαιτίας των ορυκτών καυσίμων.

Ο Πόμερανς με τη βοήθεια του γεωφυσικού Γκόρντον Μακντόναλντ και της ομάδας JASON (που αποτελείτο από κορυφαίους επιστήμονες) έφεραν το θέμα στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, διατυπώνοντας καθαρά ότι όσο αυξάνονται οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα τόσο θα ανεβαίνει και η θερμοκρασία με καταστροφικές συνέπειες.

Στην αρχή φάνηκε ότι θα μπορούσε να υπάρξει κάποια πρόοδος. Η κυβέρνηση του Τζίμι Κάρτερ ζήτησε να γίνει μια μελέτη, για να εξακριβωθεί εάν πράγματι η κατάσταση ήταν ανησυχητική. Σε κάποιες επίσημες συζητήσεις, το 1980, συμμετείχε και εκπρόσωπος της πετρελαϊκής εταιρείας Exxon, αλλά και ο Πόμερανς. Από αυτές δεν προέκυψαν συγκεκριμένες προτάσεις όπως ούτε και στη συνέχεια επί κυβερνήσεων Ρόναλντ Ρέιγκαν και Τζορτζ Μπους πατρός.

Ταυτόχρονα, η Exxon άρχισε έρευνες για να κατανοήσει πόσο μπορεί να επηρεαστούν οι δραστηριότητές της εάν επιβληθούν περιορισμοί στα επίπεδα εκπομπών. Ηδη από το 1957 η εταιρεία γνώριζε τη σχέση μεταξύ κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων και συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Σε επίπεδο κυβερνητικών αποφάσεων, η δεκαετία χαρακτηρίστηκε από αναποφασιστικότητα, κωλύματα και λογοκρισία. Στην πράξη είχε χαθεί μια χρυσή ευκαιρία να λυθεί το πρόβλημα πριν η βιομηχανία ξεκινήσει εκστρατείες για την παρεμπόδιση της επιστήμης και την αποτροπή μιας ευνοϊκής πολιτικής για το κλίμα.

Οι συμβολισμοί

Οι συζητήσεις που γίνονται σήμερα γίνονταν και το 1979. Η Γη εξακολουθεί να παραμένει με την απειλή της κλιματικής κρίσης να κρέμεται πάνω από το κεφάλι της. Η αναπαράσταση με τα γκρίζα θραύσματα του Nicholas V.K. ίσως συμβολίζει τις μεγάλες συγκεντρώσεις άνθρακα που την καθιστούν «μεθυσμένη» από την αποπνικτική «έκρηξη» των επιπέδων αερίων ρύπων που αιωρούνται και δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα.

Από την εποχή του Χούμπολντ μέχρι σήμερα η Γη έχει γυρίσει σελίδα. Ο Χούμπολντ τη γνώρισε στα καλύτερά της, αν και διέβλεψε την παραβίαση των ισορροπιών της φύσης. Το «χθες» μοιάζει με τη μεθυσμένη από χαρά Γη του Nicholas V.K. «αποτυπωμένη» κάτω από χρωματιστά θραύσματα σε απόχρωση τριαντάφυλλου.

Διακόσια χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες παρουσίασαν μετρήσιμα αποτελέσματα και προτάσεις για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Ανάμεσα στις τάξεις των πολιτικών λίγοι θέλησαν κατά καιρούς να «ακούσουν». Το ντοκιμαντέρ του Αλ Γκορ (2006) για το περιβάλλον «Μια άβολη αλήθεια» κέρδισε βραβείο Οσκαρ. Το μήνυμα: Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ανθρωπογενούς προέλευσης και τα αποτελέσματά της θα είναι κατακλυσμιαία εάν δεν κάνουμε κάτι τώρα.

* Η κ. Φωτεινή Μαλτέζου είναι φυσικός – γεωφυσικός (Ph.D.) και δημοσιογράφος.

comment-below Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή
MHT