Τα πρώτα φίδια σέρνονταν στη γη ή κολυμπούσαν στο νερό; Εδώ και χρόνια οι παλαιοντολόγοι φαίνεται να διαφωνούν ως προς το εάν οι τετράποδοι πρόγονοι των φιδιών έχασαν τα άκρα τους ώστε να γίνουν καλύτεροι κολυμβητές ή για να προσαρμοστούν στη ζωή κάτω από το έδαφος. Παρότι δεν υπάρχει ακόμα τελική ετυμηγορία, μια νέα έρευνα, η οποία μελέτησε το εσωτερικό των αυτιών του φιδιού, ενισχύει την άποψη ότι τα σημερινά φίδια προέρχονται από χερσαίους προγόνους που ζούσαν υπογείως. Τα ευρήματα αυτά παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε συνέδριο παλαιοντολογίας στο Λος Αντζελες των Ηνωμένων Πολιτειών.
«Συνεχίζουμε να βρίσκουμε νέα αποδεικτικά στοιχεία, που καταφέρνουν να κρατούν τη συζήτηση ζωντανή», λέει ο παλαιοντολόγος Τόμας Χολτζ του Πανεπιστημίου του Mέριλαντ. Σήμερα, η πλειονότητα των 3.500 ειδών φιδιών στον κόσμο είναι χερσαία. Παρ’ όλα αυτά το 1997, ο παλαιοντολόγος Mάικλ Κάλντγουελ από το Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα του Καναδά και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν το απολίθωμα ενός είδος νερόφιδου, του Pachyrhachis, που διατηρούσε ακόμα πίσω πόδια. Η ερευνητική ομάδα του Κάλντγουελ υποστήριξε ότι το απολίθωμα αυτό, το οποίο χρονολογείται πριν από 100 εκατ. χρόνια, αποτελεί απόδειξη ότι πιθανώς ο πρόγονος των φιδιών να είναι ο Μοσάσαυρος, ένα εξαφανισμένο είδος υδρόβιου ερπετού. Αλλοι ερευνητές αμφισβητούν αυτόν τον ισχυρισμό, και το 2006, κάποιοι εξ αυτών ανέφεραν ότι ανακάλυψαν το απολίθωμα του χερσαίου φιδιού Najash που έζησε πριν από 90 εκατ. χρόνια, και το οποίο διατηρούσε επίσης δύο πόδια.
Η διδακτορική φοιτήτρια Χονγκ Γιου Γι, μαζί με τον Μαρκ Nόρελ, παλαιοντολόγο στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη, έψαξε για απαντήσεις σε ένα απροσδόκητο σημείο: στο εσωτερικό των αυτιών των φιδιών, το οποίο είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της ευστάθειας και της ισορροπίας. Επειδή τα υδρόβια φίδια μπορούν να προσανατολιστούν και να περιστρέψουν τα σώματά τους προς όλες τις κατευθύνσεις μέσα στο νερό, υπέθεσε ότι το εσωτερικό των αυτιών τους θα διέφερε από εκείνο των χερσαίων φιδιών. Για να ελέγξει την υπόθεσή της, η Γι έκανε αξονικές τομογραφίες σε δέκα διαφορετικά είδη σύγχρονων φιδιών, υδάτινων και χερσαίων, καθώς και σε εννέα είδη σύγχρονων σαυρών. Αυτό που διαπίστωσε ήταν ότι τα φίδια και οι σαύρες που ζουν στο νερό, έχουν ημικυκλικά κανάλια στο εσωτερικό των αυτιών τους, διαφέροντας κατά πολύ από τη δομή σε σχήμα δίσκου που ονομάζεται προθάλαμος.
Στα σύγχρονα φίδια που ζουν υπογείως, καθώς και στις χερσαίες σαύρες, τα ημικυκλικά κανάλια δεν προεξέχουν ιδιαίτερα και είναι εν μέρει συγχωνευμένα με τον προθάλαμο. Αντίθετα, τα φίδια που ζουν στην επιφάνεια της γης έχουν μια ενδιάμεση ανατομία. Στα απολιθώματα των φιδιών, το κρανίο διατηρείται συνήθως σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι το ελικοειδές τους σώμα, κάτι που βοήθησε τη Γι να μελετήσει αξονικές τομογραφίες του εσωτερικού του αυτιού ενός επίγειου φιδιού 85 εκατ. ετών, του οποίου η δομή ήταν παρόμοια με αυτή των φιδιών που ζουν σήμερα κάτω από το έδαφος. «Αυτά τα νέα στοιχεία ενισχύουν την υπόθεση ότι τα φίδια έχουν επίγεια προέλευση και ζούσαν κάτω από τη γη», λέει ο Ολιβιέ Ριεπέλ, εξελικτικός βιολόγος στο Field Museum του Σικάγου των Ηνωμένων Πολιτειών. Παρ’ όλα αυτά, ο Κάλντγουελ ισχυρίζεται πως, επειδή από το συγκεκριμένο απολίθωμα λείπουν οι μαλακοί ιστοί, δεν είναι δυνατή η σύγκριση μεταξύ των αυτιών αυτού του είδους με εκείνα των ζωντανών φιδιών.
* Το άρθρο δημοσιεύθηκε με τίτλο «The Ears Have It: First Snakes Were Burrowers, Not Swimmers», στις 10-11-2013, στο περιοδικό Science.